سیاست خارجی دولت جدید آلمان

سیاست خارجی آلمان مدت هاست كه بدون تغییر تداوم یافته است. در دولت جدید آنجلا مركل هم نباید منتظر شگفتی بود. فرانك والتر اشتین میر كه وزارت خارجه را از یوشكا فیشر تحویل گرفته است، شخصیتی محتاط و عقل گرا و البته وابسته دارد. او مشاور سیاست خارجی گرهارد شرودر، صدراعظم پیشین بود و با سازوكار سیاست خارجی آلمان آشنایی دارد.با این حال تحلیلگران بر این نكته اتفاق نظر دارند كه سیاست خارجی آلمان در دولت مركل در سه حوزه دچار تغییراتی می شود: آلمان مانند گذشته رابطه نزدیك با فرانسه نخواهد داشت، در امور اروپایی بیشتر با انگلیس تعامل می كند و بار دیگر به متحد نزدیك آمریكا تبدیل می شود.مركل در میان هم پیمانان آلمان و در كشورهای خارجی به طور كلی، چندان شناخته شده نیست. در این شرایط او به دنبال چه خواهد بود؟ تغییرات تا چه حد ادامه خواهد داشت؟
نگاه به اروپا
در برنامه كاری ائتلاف حاكم جدید آلمان اشاره چندان مفصلی به اروپا نشده است و فقط چهار صفحه به این موضوع اختصاص یافته است. این چهار صفحه هم چنان مبهم و غیرصریح است كه مطلب چندانی از آن برداشت نمی شود.ابتدا به موضوع ناتو به عنوان اولویتی مهم پرداخته شده و آنچه باقی مانده تعهدات نسبت به اهداف و ضروریات اتحادیه اروپاست. تنها نكته دقیق و صریح این است كه تركیه نباید به اتحادیه اروپا بپیوندد، بلكه باید در موقعیت شریك قرار گیرد. طرح ها و پیشنهادات مربوط به چگونگی شكل دهی ساختار و معماری اتحادیه اروپا یا چگونگی حل بحران قانون اساسی آن نادیده گرفته شده است. نظرسنجی ها نشان می دهد ۶۶ درصد آلمانی ها هنوز طرفدار قانون اساسی اروپا هستند، اما با این حال اروپا چندان مسئله آلمان و سیاستمداران آن نیست. در تبلیغات انتخاباتی مركل و كاندیداهای دیگر هم اشاره چندانی به این موضوع نشد. در همه بحث هایی كه درباره اصلاحات اقتصادی و اجتماعی ضروری در آلمان مطرح می شود، اتحادیه اروپا نه بخشی از راه حل است و نه اصلا مورد اشاره قرار می گیرد.
در سیاست های اروپایی، مركل یك تازه وارد است. درست است كه او به عنوان وزیر محیط زیست در اوایل دهه ۱۹۹۰ تجربه ای در زمینه مسائل بین المللی و اروپا به دست آورده، اما در فضای جمهوری فدرال سابق نیست كه یكپارچگی اروپا برای آلمان مفید و ضروری می دانست. در آن زمان نزدیكی آلمان و فرانسه هم موتور پیشرفت اروپا به حساب می آمد.
دوری از فرانسه
این قضیه كه پیش زمینه ای از مركل وجود ندارد، راه را برای سیاست ها و رویكردهای جدید هموار می كند. یكی از محتمل ترین فرضیه هایی كه درباره سیاست خارجی دولت جدید آلمان مطرح می شود این است كه این دولت از فرانسه فاصله خواهد گرفت. تحلیل گران بر این اعتقادند كه مركل به جای فرانسه، به انگلیس نزدیك می شود و در اصلاحات اقتصادی راه تاچر را در پیش می گیرد.البته این موضوع به این صورت نخواهد بود. اول این كه نباید فراموش كرد همه رئیس جمهور های منتخب جدید فرانسه از جمله فرانسوا میتران و بسیاری از صدراعظم های جدید از جمله شرودر، كار خود را (در بخش سیاست خارجی) با این جمله شروع كردند كه روابط فرانسه و آلمان باید از طریق ایجاد رابطه فرانسه انگلیس یا آلمان انگلیس متوازن شود. خود میتران هم در تلاش برای متمایز كردن خود از ژیسكار دیستن در سخنرانی های مراسم تحلیف، بیشتر درباره نزدیكی با انگلیس حرف می زد تا رابطه با آلمان و همین موضوع خشم و نارضایتی آلمان را برانگیخت. دو سال بعد از آن یعنی در سال ۱۹۸۳، او تغییر جهت داد و همان زمان بود كه روابط فرانسه و آلمان نزدیك شد كه این نزدیكی به انعقاد پیمان واحد اروپا در سال ۱۹۸۶ و پیمان ماستریخت و طرح پول واحد در سال ۱۹۹۲ انجامید. سپس در سال ۱۹۹۸ گرهارد شرودر به همراه تونی بلر، سند راه سوم را ارائه كردند. در آن زمان هیچ كس پیش بینی نمی كرد روزی همین صدراعظم در كنار فرانسه ائتلاف ضد جنگ عراق را در مقابل آمریكا تشكیل دهند.مركل شاید چندان دل خوشی از ژاك شیراك نداشته باشد، اما دوران همكاری این دو هم چندان طولانی نخواهد بود. نیكولا ساركوزی كه یكی از شانس های ریاست جمهوری آینده فرانسه است نیز نه نزدیكی فرهنگی با مركل دارد و نه سیاست های ناسیونالیستی فرانسه محورش فضای چندانی برای رابطه با دولت جدید آلمان باقی می گذارد. با این حال مركل در ماه جولای به پاریس رفت و در این سفر نشان داد كه اهمیت این رابطه استراتژیك را می داند و این را هم می داند كه برای این رابطه جایگزینی وجود ندارد. رابطه فرانسه و آلمان رابطه ای ضروری است، اما دیگر جزو شرایط لازم و كافی برای پیشرفت در اروپا به حساب نمی آید. موضوع تضعیف روابط فرانسه و آلمان نیست، بلكه كارآمد كردن آن است. درگذشته روابط فرانسه و آلمان برای كل اتحادیه اروپا تاثیرگذار بود.
رابطه با انگلیس
رابطه آلمان با انگلیس در دولت مركل اهمیت زیادی هم برای دو كشور و هم برای اروپا خواهد داشت. انگلیس رفته رفته برای كل اتحادیه اروپا به ویژه از نظر سیاست خارجی اهمیت زیادی پیدا می كند، اما تا وقتی این كشور خارج از حوزه یورو و منطقه شینگن باشد، نیمه اروپایی به شمار می آید. بنابراین نمی تواند مهم ترین هم پیمان استراتژیك آلمان باشد. اما تغییر این وضع به خود انگلیس بستگی دارد. از سوی دیگر مركل اگر هم بخواهد نمی تواند مسیر اصلاحات تاچر را تقلید كند. نظام حزبی آلمان، نظام ائتلافی و پارلمانی آن و موقعیت مستحكم و تحت حمایت قانون اتحادیه های كارگری و كارفرمایان در بحث مربوط به دستمزد ها چندان زمینه ای را برای اصلاحات رادیكالی فراهم نمی كند. انجام این اصلاحات برای مركل آسان تر از شرودر است، چون او برای مدتی در دو مجلس آلمان اكثریت خواهد داشت. اما آلمان كشوری است كه تغییرات در آن به كندی پیش می رود. بنابراین در سطح اروپایی، مركل با بلر در ایجاد یك اروپای لیبرال در برابر اروپای سوسیالیست فرانسه هم پیمان نمی شود.كاری كه او می تواند انجام دهد ایجاد پلی بین فرانسه و انگلیس، دو بازیگر مهم سیاست های اروپایی است. این كار مهمی است، چون فرانسه و انگلیس امروز از نظر رابطه با آمریكا دو قطب مخالف اروپا را تشكیل می دهند.درباره موضوعات مهمی چون گسترش اتحادیه اروپا و از آن مهم تر پیوستن تركیه و البته سیاست های اقتصادی و اجتماعی اتحادیه، موقعیت آلمان به عنوان پلی میان فرانسه و انگلیس اهمیت زیادی دارد.به عبارتی دیگر امروز رابطه میان فرانسه و انگلیس از فرانسه و آلمان مهم تر است. مركل ابتدا می تواند با استفاده از مذاكرات آینده بودجه اتحادیه اروپا كه از سال ۲۰۰۶ شروع می شود، رابطه ای میان فرانسه و انگلیس ایجاد كند. فرانسه باید اصلاحات كشاورزی را كه فراتر از توافقنامه های ۲۰۰۲ كپنهاك است، بپذیرد و انگلیس هم باید درباره بخشودگی بدهی ها موضع انعطاف پذیرتری اتخاذ كند. در مرحله بعد مركل می تواند آلمان را در كانون روند اصلاحات قانون اساسی قرار داده (مانند سیاست اروپایی هلموت كهل) و محور این سیاست را احترام به كشورهای كوچك تر، كمیسیون اروپایی نیرومند و پارلمان اروپایی مستحكم قرار دهد.ایجاد پل میان فرانسه و انگلیس باعث بازگشت آلمان به نقش گذشته خود به عنوان بازیگر اصلی اروپا در سیاست گزاری های اتحادیه اروپا می شود. این نقشی است كه باعث تقویت جایگاه آلمان در عرصه بین المللی می شود. یكی از مهم ترین پارامترهای سیاست خارجی دموكرات مسیحی ها كه از زمان آدنائر تا كهل وجود داشته، این است كه رابطه مستحكم دوسوی اطلس و اروپای نیرومند دو روی یك سكه هستند.
كاهش اختلاف آمریكا و اروپا
مركل تلاش می كند آلمان را به موقعیت مهم ترین شریك اروپا بازگرداند. البته او نمی تواند این نكته را نادیده بگیرد كه اكثریت قابل توجه آلمان ها با سیاست خارجی بوش مخالف هستند. بنابراین او هم مانند شرودر نمی تواند در عراق فراتر از آموزش نیروهای پلیس عراق كمكی به آمریكا بكند. اگر بحث بر سر برنامه هسته ای ایران بالا بگیرد، مركل نمی تواند از توافق اروپا و موضع سه كشور اروپایی عقب بنشیند. مشكل جدی كه وجود دارد ركود دوران بعد از ماه عسل مركل است؛ به این معنی كه مركل به رغم حرف ها و اهدافش و با وجود تمایل به بهبود روابط اروپا و آمریكا و تقویت ناتو و بازگرداندن آلمان به دوران نزدیكی با آمریكا، ممكن است نتواند مهم ترین مسائل مطرح برای آمریكا را محقق كند. تركیه و عضویتش در اتحادیه اروپا، كوزوو و ثبات بالكان و روند ایجاد دموكراسی در اوكراین و كشورهای حوزه قفقاز از مهم ترین موضوعات برای آمریكاست. این ها موضوعاتی است كه مركل نمی تواند آن ها را طبق خواسته آمریكا به پیش ببرد. بنابراین آمریكا نباید در زمینه سیاست خارجی انتظارات چندانی از دولت مركل داشته باشد.
منبع: مركز مطالعات آلمانی واشنگتن
ترجمه: اردلان متین

منبع : روزنامه همشهری