چرا رعایت قانون کپی‌رایت نرم‌افزار خوب است؟

آیا رعایت کپی رایت نرم‌افزار در ایران به نفع کاربران است یا به ضرر آنان؟ دیدگاه های مختلفی در این باره وجود دارد. در این یادداشت به بعضی از جنبه های مثبت رعایت کپی رایت اشاره شده است.
آیا رعایت و اجرای قانون کپی رایت نرم‌افزار در ایران مفید است؟ در جامعه امروز ایران، این سوال را می‌توان از جمله پرسش‌هایی قلمداد کرد که خیلی زودتر از پیدا شدن جواب مناسب، تکراری و ملال‌آور می‌شوند. اما بدیهی است تا زمانی که نتوانیم پاسخ مناسب و کاملی برای آن بیابیم، هرگونه نادیده گرفتن آن، به معنای پاک کردن صورت مسئله است. بنابراین گریزی از این واقعیت نیست که باید مرتبا به این مسئله بازگشت و آن را از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار داد تا بلکه روزنه‌ای به سوی پاسخ نهایی پیدا شود.
همکار گرامیم در تحریریه ماهنامه شبکه،آقای داعی‌الحق در یادداشتی که در شماره ۶۱ ماهنامه شبکه به چاپ رسانده، بار دیگر موضوع کپی‌رایت را پیش کشیده و مجددا این سوال روز را مطرح کرده که آیا رعایت و اجرای قانون کپی رایت نرم‌افزار در ایران مفید است یا مضر؟ وقتی یادداشت را مطالعه کردم نکات قابل تاملی را در آن یافتم که مدتی ذهن من را به خود مشغول کرد. او در جایی نوشته است "‌اگر بخواهیم مسئله را از دیدگاه فردی بنگریم، بی‌شک قیمت بسیار پایین انواع نرم‌افزارهای قفل‌شکسته‌ای که در بازار وجود دارد می‌تواند یکی از بهترین فواید وضعیت فعلی (یعنی عدم رعایت کپی‌رایت) تصور شود." در حالی که "ا‌گر قوانین کپی‌رایت در کشور جاری بود به این راحتی نمی‌توانستید در خرید، نصب و نگهداری این نرم‌افزارها دست‌و‌دل‌باز باشید." اما شاید "مسئله‌ای که در این جا بسیار مهم جلوه می‌کند و می‌تواند در مقابل تمام پیامدهای ناشی از عدم رعایت قانون کپی‌رایت قد علم کند، صادرات نرم‌افزار است." زیرا "تا زمانی که این قانون به شکلی در کشور به اجرا درنیاید، راه ورود شرکت‌های ایرانی به عرصه رقابت‌های بین‌المللی در کسب پروژه‌های نرم‌افزاری بسیار دشوار خواهد بود." و البته این نکات، صرفا حرفهای او نیستند، بلکه واقعیاتی هستند که این روزها همه‌جا درباره آن صحبت می‌شود.
اما اجازه بدهید موضوع را زاویه دیگری مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم آیا رعایت و یا عدم رعایت کپی‌رایت نرم‌افزار پیامدهای دیگری هم دارد یا نه.
به نظر من یکی از نکات مهمی که در اغلب مباحث مربوط به کپی‌رایت نرم‌افزار مورد غفلت قرار می‌گیرد، تاثیر کپی‌رایت بر رفتار روزمره کاربران است. من تا زمانی که خودم یک‌بار خرید یک نرم‌افزار خارجی را نیازموده بودم، از این نکته ظریف خبر نداشتم. تجربه زندگی در دنیایی که کپی‌رایت نرم‌افزار در آن رعایت می‌شود، یعنی تجربه زندگی در فضایی که مدام باید بابت به دست آوردن اطلاعات و دیگر مقولات نرم‌افزاری پول خرج کنید و این تجربه بسیار شبیه حسی است که ما در دیگر جنبه‌های زندگی روزمره خود داریم. اگر یک کیلوگرم گوشت می‌خرید، پول می‌دهید. اگر تاکسی سوار می‌شوید، پول می‌دهید. وقتی سینما می‌روید، پول می‌دهید. وقتی آب میوه می‌خرید، پول می‌پردازید و... . این سبک زندگی ناخودآگاه ما را عادت می‌دهد که همواره از یک سو میزان سودمندی چیزی را که به‌دست می آوریم، نسبت به میزان پولی که خرج می‌کنیم بسنجیم و در راه هزینه‌کردن دارایی‌مان - هرچند اندک هم باشد - تا آنجا که صلاح می‌دانیم، خست به خرج دهیم. از سوی دیگر، در این اندیشه هستیم که تا جایی که ممکن است از کالا یا سرویسی که در ازای پرداخت پول بدست آورده‌ایم، استفاده کنیم. مثلا اگر یک پاکت آب میوه می‌خریم و با نی آن را می‌نوشیم، وقتی به پایانش می‌رسیم، حتما یکی دو بار با مکیدن نی کنترل می‌کنیم که مبادا قطره‌ای آب میوه ته قوطی باقی مانده باشد و هدر برود. زیرا به طور معمول می‌خواهیم تا آخر پولی را که خرج کرده‌ایم، استفاده کنیم.
اما تجربه زندگی در دنیایی که خیلی چیزها تقریبا مفت و مجانی به دست می‌آیند، شبیه زندگی کودکان و نوجوانانی است که پول توجیبی و مخارجشان را پدر و مادرشان می‌دهند. واضح است که چرا آن‌ها قدر این پول را نمی‌دانند. نوجوانی ممکن است به راحتی قوطی آب میوه‌ای را که مادرش، صبح، هنگام خروج از منزل داخل کیف مدرسه او گذاشته است، صرفا به دلیل اینکه مزه‌اش را نمی‌پسندد داخل سطل آشغال بیندازد. بسیاری از خوراکی‌های دیگر نیز ممکن است نصف و نیمه داخل این کیف انبار شوند، حیف و میل شوند و یا به این و آن داده شوند. کمی تخمه، یکی دو نارنگی، چند عدد شکلات و ...
در حقیقت زندگی نرم‌افزاری ما کاربران کامپیوتر در ایران را می‌توان به زندگی همان نوجوانانی تشبیه کرد که قدر خوراکی‌های داخل کیف مدرسه‌ خود را به درستی نمی‌دانند. قدر خیلی چیزهای مفت دیگر را هم که پدر و مادر می‌دهند، نمی‌دانند. به همین دلیل روی دسکتاپ اغلب کامپیوترهای ما معمولا انواع نرم‌افزارهای گوناگون و خرت وپرت‌های کم مصرفی را می‌توان یافت که صرفا به دلیل این‌که مفت به دست آورده‌ایم و می‌خواستیم به اصطلاح تست کنیم، نصب شده‌اند و سپس در گوشه‌ای رها شده‌اند.
نگاهی به کامپیوتر خود بیندازید. معمولا روی دستگاهی که حدود شش ماه از نصب سیستم‌عامل آن گذشته باشد، دست کم بیست جور نرم‌افزار مختلف (غیر از پیش‌فرض‌های سیستم‌عامل) پیدا می‌شود که نیمی از آن‌ها به ندرت مورد استفاده قرارمی‌گیرند. مگر شما در طول روز با چند نوع نرم‌افزار به طور جدی کار می‌کنید؟ آیا بیشتر از تعداد انگشتان یک دست است؟ پس این‌همه نرم‌افزار و خرت و پرت آنجا چه می‌کنند؟
از اینها گذشته بسیاری از ما عادت کرده‌ایم که تنها از تعداد کمی از قابلیت‌ها و امکانات هر نرم‌افزار استفاده کنیم. مثلا خیلی از کاربران نرم‌افزار گرافیکی فتوشاپ در ایران، آن را برای مقاصد و کارهایی به‌کار می‌برند که با یک نرم‌افزار بسیار ساده‌تر نیز می‌توان انجام داد. بسیاری از امکانات سایر نرم‌افزارهای نصب شده روی سیستم نیز بدون استفاده رها می‌شوند. درحقیقت اگر با خودمان رو راست باشیم، همه این نرم‌افزارها را به این دلیل نصب کرده‌ایم که صرفا می‌خواهیم آن‌ها را داشته باشیم، اما واقعا نه می‌توانیم و نه می‌خواهیم از همه قابلیت‌های آن‌ها استفاده کنیم. یعنی انگیزه‌ای برای مکیدن آب میوه داخل قوطی تا انتها نداریم. چرا؟ پاسخ ساده است: چون برایشان پولی نپرداخته‌ایم. دو سه هزار تومان برای یک نرم‌افزار دویست دلاری که پولی نیست. هست؟
کافی است تنها برای یکی از آن نرم‌افزارها مثلا برای فتوشاپ دویست سیصد دلار پول پرداخته باشید. آنوقت خواهید دید که چگونه تا آخرین فطره داخل قوطی را می‌مکید! حتی ممکن است بسیاری از ما که در شرایط کنونی اوقات خود با کامپیوتر را به بطالت می‌گذرانیم، وسوسه شویم که با کار کردن از طریق کامپیوتر پول در بیاوریم و دست‌کم مخارج نرم‌افزارهای گرانقیمتی را که خریده‌ایم، جبران کنیم. این نه تنها موجب خواهد شد که از تک تک نرم‌افزارهایتان تا آنجا که مقدور است کار بکشید، بلکه از این پس هر نرم‌افزاری را نخواهید خرید، چون نمی‌خواهید پولتان را بی‌جهت دور بریزید و مسلما هر خرت و پرتی را روی سیستم خود سوار نخواهید کرد. (بماند که همین نکته خودش باعث می‌شود صنعت نرم‌افزار در یک فضای رقابتی‌تر، محصولات بهتری را تولید کند، چون شما مایلید پولتان را خرج نرم‌افزارهای کارامدتری کنید.)
استفاده دقیق‌تر و بیشتر از نرم‌افزارها به معنی افزایش عمق دانش شما درباره هریک از آنهاست. به جای این‌که چندین نرم‌‌افزار روی دستگاه‌های خود نصب کنید و درباره هرکدام از آنها اطلاعات اندکی داشته باشید، مجبور می‌شوید که نرم‌افزارهای کمتری نصب کنید و درباره آنها چیزهای بیشتری بدانید.
به این ترتیب نه تنها در انتخاب نرم‌افزارها وسواس به خرج خواهید داد، بلکه سیستم‌عامل، هارددیسک و دسکتاپ خود را تمیز نگه خواهید داشت. واقعیت این است که هیچ سیستم‌عاملی در دنیا حتی بهترین نسخه‌های ویندوز و مکینتاش نیز برای سوار کردن این‌همه نرم‌افزار ساخته نشده‌اند. مگر داخل یک اتومبیل چند نفر سرنشین جا می‌شود؟ شاید از لحاظ نظری بتوان بی‌نهایت نرم‌افزار روی یک ویندوز نصب کرد. ولی در عمل اینطور نیست. به همین دلیل بسیاری از کاربران ویندوز در ایران هر چند ماه یک‌بار احساس می کنند سیستم‌عامل به شدت کند و غیر قابل تحمل شده است و به رغم به‌کارگیری روش‌هایی که برای مرتب‌کردن فایل‌ها و اطلاعات می‌شناسند، بازهم چاره را در نصب دوباره سیستم‌عامل می‌بینند، پارتیشن‌ها را دوباره فرمت می‌کنند، ویندوز را مجددا می‌ریزند و به خیال خود سیستم را آب و جارو می‌کنند و البته همیشه جای این سوال برایشان باقی است که <چرا گاهی لازم می‌شود ویندوز را دوباره نصب کنم؟ چرا بعد از چند ماه راندمان سیستم کاهش می‌یابد، هنگ می‌شود و ...؟> غافل از این‌که مشکل در جای دیگری است و مادامی که این عادت نادرست، یعنی بارکردن انواع نرم‌افزار روی سیستم ترک نشود، این مشکل دوباره بعد از چند ماه بروز می‌کند. رجیستری ویندوز با انواع اطلاعات کم فایده پر می‌شود و حافظه و دیگر منابع سیستم برای بارگذاری برنامه‌های بلااستفاده به هدر می‌رود. تکرار این مشکل یعنی تلف شدن وقت شما به دلیل کاهش سرعت و کارایی سیستم. یعنی از دست دادن زمانی که شما می‌توانستید برای استراحت، تفریح، کسب درآمد یا انجام یک کار مفید صرف کنید.
وسواس در نصب برنامه‌ها مزیت دیگری نیز دارد. شما به شدت روی مزایا و معایب هر نرم‌افزار و خصوصیات آن‌ها – ریز به ریز و جزء به جزء – دقیق و حساس خواهید شد. همانطور که قبل از خریدن یک دوربین دیجیتال یا یک چاپگر یا یک گوشی موبایل احساس می کنید لازم است یکی دو راهنمای خرید را مطالعه کنید و به چند سایت مقایسه محصولات سخت‌افزاری سری بزنید، به همان ترتیب نیز لازم می‌بینید که به عنوان نمونه قابلیت‌های نسخه معینی از فتوشاپ را با نسخه معینی از یک نرم‌افزار گرافیکی دیگر نظیر به نظیر مقایسه کنید تا ببینید دقیقا به کدام محصول نیاز دارید. چون نگرانید که پس از پرداختن پول گزاف برای یک نرم‌افزار پشیمان شوید. به این ترتیب شما به یک خریدار باهوش‌تر، دقیق‌تر و آگاه‌تر تبدیل می‌شوید و هر چه مشتریان، باهوش‌تر، مطلع‌تر و دقیق‌تر باشند، بازار و بازاریان نیز ناگزیر می‌شوند دانش، آگاهی و دقت خود را بالاتر ببرند و به مشتریان خود بیشتر احترام بگذارند.
می‌بینید؟ کپی‌رایت فقط یک حق و یک امتیاز تجاری برای ناشر نرم‌افزار نیست. در واقع پیامدهای مثبت رعایت کپی‌رایت برای مشتریانی مانند من و شما خیلی بیشتر از آثار مثبت آن برای تولیدکننده نرم‌افزار است. همین‌که مجبور شوید کمتر خرج کنید، آگاهانه‌تر خرج کنید و دقیق‌تر باشید، یعنی شما هزاران تومان سود‌ کرده‌اید. نگاه کنید که امتداد تاثیرات اجرای کپی‌رایت تا کجاها می‌رود. حتی روی فرهنگ من و شما نیز تاثیر می‌گذارد. روی بازار هم تاثیر می‌گذارد. اقتصاد زندگی ما، سبد خرید نرم‌افزاری ما و نحوه تعامل ما با دستگاه کامپیوتر در محل زندگی و کارمان دگرگون می‌شود.
بنابراین پرسش "آیا رعایت کپی رایت نرم‌افزار برای ایران خوب است یا بد؟" یک معادله ساده و سرراست نیست که احیانا بالارفتن هزینه خرید نرم‌افزار را در یک کفه ترازو و بدست آوردن امکان صادرات نرم‌افزار را در کفه دیگر بگذاریم و ببینیم کدام سنگین‌تر است. گرچه این دو عامل در نحوه ارزیابی ما از این مسئله بسیار مهم هستند اما رعایت کپی رایت پیامدهای دیگری هم دارد که چه بسا به اندازه مواردی که هم‌اکنون آشکار به نظر می‌رسند، مهم باشند.
این موضوع را می‌توان همچنان از زوایای دیگری به بحث گذاشت. نظر شما چیست

منبع : آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایستنا