علم آموزنده و آموزش گر

انسان و تمایلات فطری و طبیعی او به گونه ای است که از جانب هرکس که دعوت به گرایش و عمل به فضایل و ارزش ها و نیکی ها گردد تا آنچه را به آن دعوت می شود در رفتار و کنش و عملکردهای دعوت گر مشاهده ننماید تاثیر نمی پذیرد و هیچ اندرز و توصیه و رهنمودی را پذیرا نمی گردد.
همیشه چنین بوده که « عمل » پیشتر و بیشتر از « زبان » تاثیرگذار بوده و در مخاطب تحول و تحرک ایجاد کرده و تاثیرات سازنده و مفید و ثمربخش بر جای نهاده است .
از دیدگاه فرهنگ و معارف اسلامی نیز این یک اصل قطعی و تثبیت شده است که اعمال و رفتار عاملان به ارزش ها و نیکی ها در مخاطبان اثر عمیق برجای می نهد و آنان را به پیروی و تاسی وامی دارد و هدایت و رشد و کمال می آفریند. از همین رو در متون روایی اسلام آمده است که مردم را همواره با اعمالتان به تعالیم و معارف دین دعوت نمائید.
این دیدگاه ضمن آن که از تاثیرات مفید « زبان » در دعوت و تبلیغ نمی کاهد دعوت و تبلیغ عملی را برتر و ثمربخش تر می داند و بر آن تاکید و توصیه فراوان می ورزد.
فرهنگ و معارف اسلامی در عین حال که توجه پیروان خویش به ضرورت اعمال و رفتار دعوت گران و حساسیت ورزی در این زمینه را بسیار ارج می نهد در موارد خاصی به « استثنا » نیز نظر دارد. آنچه در کلام ذیل از حضرت امام محمدباقر(ع ) آمده است نمونه روشنی از این استثنا می باشد :
« علم و دانش را از هر کس که باشد بیاموزید اگرچه خود به آن عمل ننماید. »
بر مبنای این رهنمود ارزشمند افراد جامعه اسلامی موظف می گردند که در موضوع بسیار مهم و حیاتی « علم آموزی » و « دانش اندوزی » هرگز ننگرند که شخص آموزنده و تعلیم دهنده به علم و دانش خویش عمل می کند یا نه و تا چه میزان یافته ها و دانسته هایش را از « ذهن » به « عین » می آورد و از « فکر » در « عمل » متجلی می سازد.
امام محمدباقر(ع ) با این کلام گهربار جایگاه و اهمیت تلاش برای یافتن علوم و فنون و تخصص های گوناگون را نمایان می سازد و منزلت علم آموزی در موضوعات مختلف را آشکار می نماید.
این رهنمود نمونه ای از صدها رهنمود زیبا و راهگشا برای یافتن اهمیت خاص آموختن علم و دانش در هر شرایط و از هر کس می باشد و تاکید فراوان دارد که علم آموز نباید بنگرد که دانشمند و تعلیم دهنده به علم و دانش خویش عامل می باشد یا نه بلکه او وظیفه دارد یافته های علمی او را به سرعت و با دقت بیاموزد و خود دانشمند گردد.
براساس این دیدگاه ژرف اگرچه « عمل به علم » یک اصل و ارزش بسیار والا و ارزشمند می باشد که در آیات قرآن و روایات ائمه دین (ع ) بر آن تاکید وافر و همه جانبه شده است لکن نباید در مواردی که آموزنده علم و دانش پایبندی عملی به یافته های خویش ندارد مانعی بر سر علم آموزی دیگران ایجاد نماید. به دیگر سخن علم آموز و دانشجو حق ندارد با مشاهده فقدان گرایشات عملی تعلیم گران و دانشوران از آمدوشدهای علمی و یافتن اندیشه ها و نظرات مبتنی بر دانش و فهم و درک های مختلف امتناع و خودداری ورزد که این مصداق و نمونه از فقدان عمل در شخص دعوتگر همچون سایر مصادیق و نمونه ها نمی باشد. در موارد دیگر اجتناب و خودداری مخاطب از تاثیرپذیری از مواعظ و اندرزهای کسی که خود به آنها پایبندی عملی و رفتاری ندارد در حالی صورت می گیرد که او از حقانیت فضایل اخلاقی و مواعظ و ارزش های والای رفتاری مطلع است و ضمن ایمان و اعتراف به آنها تمایلی به شنودن سخنی درباره آنها از شخص غافل و گریزان از اخلاق که در همان حال که دعوت به اخلاق می نماید به ضوابط اخلاقی عمل نمی نماید نشان نمی دهد. این امتناع و خودداری نه زیانی برای او دارد و نه ضرری برای دیگران . لکن این اصل درباره علم آموزی هرگز مصداق پیدا نمی کند. زیرا چنانچه مخاطب از آموختن علم و افزودن بر یافته های علمی خویش به این دلیل اجتناب نماید که تعلیم دهنده دانش در همان حال که فرد نیرومندی در علم و دانش است از عمل به یافته های غنی و ارزشمند خویش سرباز می زند به خود و جامعه زیان وارد می سازد. زیان اول این است که خود در ناآگاهی می ماند و از آنچه می توانست بیاموزد و رشد یابد و دانشور گردد محروم می شود. زیان دوم این است که جامعه را از آنچه می توانست بیاموزد و منتقل نماید و چنین نکرد متضرر می سازد و مانعی برای تسهیل و تسریع در روند علم آموزی و طی مراحل بالندگی و پویایی علمی جامعه و کشور می گردد. بنابراین نیک بیندیشیم و نیکو بنگریم که « علم » را ـ که گوهری است گرانسنگ و عامل حیات و موجب رفع ظلمات و تاریکی های وحشت زای جهل و جمود و رکود ـ باید بیاموزیم در هر جا از هرکس و اگرچه آموزش گر علم هرگز به دانش و یافته هایش عمل نکند.
اگرچه « عمل به علم » یک اصل و ارزش بسیار والا و ارزشمند می باشد لکن علم آموز و دانشجو حق ندارد با مشاهده فقدان گرایشات عملی تعلیم گران و دانشوران از آمد و شدهای علمی و یافتن اندیشه ها و نظرات مبتنی بر دانش و درک های مختلف امتناع و خودداری ورزد که این عمل هم به زیان او و هم به زیان جامعه و کشور خواهد بود
« علم » را ـ که گوهری است گرانسنگ و عامل حیات و موجب رفع ظلمات و تاریکی های وحشت زای جهل و جمود و رکود ـ باید بیاموزیم در هر جا از هر کس و اگرچه آموزش گر علم هرگز به دانش و یافته هایش عمل نکند.

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی