ورزش و سلامتی

به طور خلاصه فعالیت جسمانی منظم و آمادگی جسمانی خوب ممکن است باعث ارتقای سلامت شود، به پیشگیری از بیماری‌ها کمک نماید یا بخشی از درمان‌ بیماری‌ها باشد. این سه جنبه، راههای اصلی تأثیر ورزش و فعالیت جسمانی منظم روی سلامت و عافیت هستند.
● پیشگیری از بیماری‌ها و ناتوانی‌ها:
امروزه از هر چهار مرگی که در افراد ۱۸ سال به بالا اتفاق می‌افتد، سه مورد آن مربوط به بیماری‌های مزمن است. بیماری‌های مزمن، بیماریهایی هستند که نمی‌توان آنها را به یک عامل میکروبی یا ویروسی خاص نسبت داد و مرتبط باعوامل محیطی و روش‌ زندگی فرد می‌باشند. تقریباً تمامی بیماری‌های مزمن بیماری‌های ناشی از کم تحرکی در نظر گرفته می‌شوند. متخصصان بر این باورند که فعالیت جسمانی خطر بسیاری از این بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.
فعالیت جسمانی، تغییران مثبتی در سایر عوامل خطر این بیماری‌ها نیز به وجود می‌آورد و از این راه نیز به پیشگیری ازاین بیماری‌ها کمک می‌نماید.
● از جنبه‌ کنترل و درمان بیماری‌ها و ناتوانی‌ها:
بدیهی است که حتی با بهترین روش های پیشگیری، به هر حال عده‌یی بیمار می‌شوند. فعالیت جسمانی منظم و آمادگی جسمانی خوب در تخفیف علائم و کمک به بازتوانی پس از بیماری‌ برای وضعیت‌هایی مثل دیابت، حمله‌ی قلبی و کمر درد بسیار مؤثر است. ورزش دوره‌ی بیماری‌ها را کوتاه و استعداد ابتلای به آنها را کاهش می‌دهد. افراد فعال و با تحرک،کمتر بیمار شده و زودتر بهبود می‌یابند و سال‌های مفید و با کیفیت عمرشان افزایش می‌یابد. همچنین روزهای بیشتری از سال را نیز خلاق، پربار و با کیفیت می‌گذرانند.
● ورزش‌ و ارتقای تندرستی و سلامت
▪ ارتقای سلامت و تندرستی:
فعالیت جسمانی منظم و آمادگی جسمانی خوب، نه تنها به پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند بلکه کیفیت زندگی و سلامت را بالا می‌برد. داشتن آمادگی جسمانی مرتبط با سلامت، به شما کمک می‌کند تا هم خودتان «احساس خوبی» داشته باشید «هم خوبتر» به نظر برسید و از زندگی بیشتر لذت ببرید.
▪ آمادگی جسمانی خوب ممکن است به شما کمک کند تا از اوقات فراغت بیشتر لذت ببرید. فردی که بدنی متناسب و ورزیده دارد، مشکلات کمر ندارد، فشارخون بالا ندارد، سرزنده و با نشاط است بیشتر و بهتر می‌تواند در فعالیت‌های اوقات فراغت (نظیر کوهنوردی، سیر و سیاحت در طبیعت و بازی‌های مختلف و گروهی) شرکت کند تا فردی که این ویژگی‌ها را ندارد. شاید لذت بردن از اوقات فراغت به سال‌های زندگی شما اضافه نکند اما قطعاً باعث خواهد شد تا در این سالها واقعاً زندگی کنید»
▪ آمادگی جسمانی مناسب ممکن است به فرد کمک کند تا کار مؤثرتر و با کیفیت بهتر انجام دهد. فردی که مقاومت بالایی در مقابل خستگی، درد عضلانی و مشکلات کمر دارد، توان بیشتری برای انجام کار مولد دارد و در پایان یک روز پرکار، هنوز هم انرژی برای ادامه‌‌ی زندگی، روابط خانوادگی و اجتماعی دارد. برنامه‌های ورزش در ادارات و مؤسسات تأثیر بسیار زیادی بر علاقه‌مندی کارکنان و کاهش غیبت از کار دارد»
▪ آمادگی جسمانی خوب برای زندگی مؤثر ضروری است. هر فردی برای انجام فعالیت‌های عادی روزانه بدون خستگی غیر عادی نیاز به آمادگی جسمانی دارد. کسی که آمادگی جسمانی دارد، می‌تواند از کارهای روزمره از قبیل خرید، حمل بار و انجام کارهای منزل گرفته تا سایر وظایف زندگی عادی را آسانتر انجام داده و از آن بدون درد یا ترس از آسیب لذت ببرد»
▪ آمادگی جسمانی خوب ممکن است شما را در عملکرد ایمن و برخورد با موارد اضطراری و غیر منتظره یاری کند. ما معمولاً انتظار موارد غیر منتظره را نمی‌کشیم اما در صورت وقوع، برخورد با چنین مواردی آمادگی جسمانی قابل توجهی را می‌طلبد. به عنوان مثال، برای مقابله با سیل شاید لازم باشد تا ساعت‌های متوالی بدون استراحت گونی‌های شن را پر کرد و چید. قربانیان حوادث جاده‌یی ممکن است لازم باشد مسافت‌های طولانی را برای کمک خواستن راه بروند یا بدوند. در جوامع ناامن، دفاع شخصی مقوله‌یی است که نیاز به آمادگی جسمانی بالایی دارد. حتی برای کارهای ساده‌یی مثل تعویض یک لاستیک پنچر هم آمادگی جسمانی لازم است»
▪ آمادگی جسمانی پایه‌یی برای فعالیت‌های ذهنی خلاق و پویایی است. شاید شما ضرب‌المثل «عقل سالم در بدن سالم است» را شنیده باشید. این ضرب‌المثل جدیداً با برخی شواهد علمی تأیید شده است. یک تحقیق جدید حاکی از آن است که تأثیر فعالیت وآمادگی جسمانی روی عملکرد هوشی، مثبت است. نتایج یک بررسی نشان داده که فعالیت، رشد سلول‌های جدید مغزی را تقویت می‌کند. زمانی که در طول روز صرف فعالیت جسمی می‌شود، به کودکان کمک می‌کند تا یادگیری بهتری داشته باشند حتی اگر زمان کمتری صرف فعالیت‌های ذهنی شود.
● ورزش و بیماری‌های ناشی از کم تحرکی
بنابر پژوهش‌ها، امروزه شیوه‌ی زندگی بیشتر مردم به دلایل متعددی به سمت کم تحرکی و بی‌تحرکی پیش می‌رود.
پیشرفت‌های تکنولوژیکی باعث شده تا انجام بسیاری از فعالیت‌ها که قبلاً با انرژی بدن انجام می‌شد، به وسیله‌ی ماشین صورت گیرد. استفاده از ماشین رختشویی، ظرفشویی، اتومبیل و آسانسور مثال‌هایی از این موارد هستند. افزایش ساعات کار و استرس‌های ناشی از آن که باعث کمبود وقت و حوصله‌ برای پرداختن به فعالیت‌های جسمانی می‌شود، دلیل دیگری برای کمتر شدن تحرک افراد است.
از طرف دیگر، توسعه‌ی شهرنشینی و زندگی در شهرها به علت دور شدن از طبیعت باعث کاهش فعالیت‌های جسمانی که در اثر زندگی در طبیعت انجام می‌گیرد، شده است.
امروزه، اوقات فراغت اغلب کودکان و نوجوانان به جای فعالیت‌های جسمانی و بازی‌هایی که قبلاً رایج بود، با تماشای تلویزیون، فیلم ویدیو و بازی ‌با رایانه‌، پر می‌شود و در مجموع باید گفت که بسیاری از کودکان، نوجوانان به دلایل فوق و سایر علل از تحریک و آمادگی جسمانی مطلوب ‌برخوردار نیستند. با توجه به آنکه زندگی امروزه، نیاز به صرف انرژی بسیار کمی دارد و اغلب افراد اوقات فراغت خود را به صورت غیر فعال می‌گذرانند، در خطر بیماری‌های ناشی از کم تحرکی هستند (جدول۱).
● بیماری های ناشی از کم تحرکی
۱) بیماری های عروق قلبی و سکته های قلبی و مغزی:
(این دسته بیماری ها اولین علت مرگ در تمام کشورهای جهان هستند و کم تحرکی و بی تحرکی از عوامل خطر اصلی برای آنها محسوب می شوند)
۲) افزایش چربی خون
۳) افزایش فشار خون
۴) بیماری قند (دیابت)
۵) اضافه وزن و چاقی و بیماری های ناشی از آن
۶) پوکی زودرس استخوان
۷) کمر دردها، دردهای زانو و گردن دردها
۸) انواع آرتروزها
۹)پیری زودرس
۱۰) برخی از انواع سرطان ها
البته باید در نظر داشت که بیماری‌های ناشی از کم تحرکی، علل و عوامل خطر متعددی دارند.فقدان فعالیت جسمانی، تغذیه‌ی‌ نامناسب، سیگار و ناتوانی مواجهه مناسب با استرس از جمله این عوامل هستند. بدیهی است که نمی‌توان نقش سایر عوامل خطر را در ابتلای به این بیماری‌ها نادیده گرفت. حتی برخی عوامل خطر نظیر سن، جنس و وراثت با اصلاح شیو‌ه‌ی زندگی قابل تغییر نیستند اما با اصلاح هر یک از عوامل خطر می‌توان ریسک چند تا ازاین بیماری‌ها را تغییر داد. مثلاً با فعالیت‌ جسمانی و کنترل وزن، خطر بیماری قند، کمر درد و فشارخون بالا کاهش می‌یابد. از طرف دیگر توجه داشته باشید که کاهش خطر بیماری، به معنی ایمنی در مقابل ابتلای به آن نیست.
● عوامل خطر بیماری های ناشی از کم تحرکی
▪ عواملی که قابل تغییر نیستند
ـ سن
ـ وراثت
ـ جنس
▪ عواملی که قابل تغییر نیستند
ـ چاقی
ـ رژیم چاقی
ـ سایر بیماری ها
ـ فعالیت جسمانی
ـ مصرف سیگار
ـ استرس
شواهد علمی حاکی از آن است که خطر بیماری‌های ناشی از کم تحرکی به میزان قابل توجهی در افرادی که فعالیت جسمانی منظم دارند و به آمادگی جسمانی مناسبی دست می‌یابند، کاهش می‌یابد. فعالیت جسمانی منظم و آمادگی جسمانی خوب، باعث بهبود وضعیت سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها شده و ممکن است جزئی از درمان‌ بیماری‌ها باشد.
آمادگی جسمانی مناسب، باعث کاهش خطر بیماری‌های مزمن می‌شود. بعضی‌ها تأثیر ورزش را در پیشگیری از این بیماری‌های مزمن نظیر تأثیر واکسن‌ها در پیشگیری از بیماری‌های عفونی و میکروبی می‌دانند. همچنین فعالیت‌ جسمانی ممکن است نقش مهمی در کنترل و درمان بیماری‌ها داشته باشد. در بیماری‌هایی مثل دیابت، حمله‌ی قلبی و کمردردها و زانو دردها، این نقش بارزتر است.

دکتر محمدرضا خسروبیگی
مهدی نادری

منبع : هفته نامه پزشکی امروز