یک گالن روغن، یک دریاچه آلودگی

اگر بخواهیم مشکلاتی را که در صنعت روغن موتور وجود دارد، بررسی کنیم بهتر است ابتدا انتظارات مصرف کنندگان را مورد ارزیابی قرار دهیم؛ بسیاری از مردم خواصی از روغن را به عنوان معیاری از آن در نظر می گیرند که مورد قبول کارشناسان صنعت روغن نیست. به عنوان مثال مردم روغن موتوری را که دارای گرانروی (ویسکوزیته) بیشتری باشد، بهتر می دانند در صورتی که در موتورهای امروزی به علت سرعت زیاد و فاصله کم قطعات بهتر است گرانروی روغن کمتر باشد تا روغن بتواند به فواصل بسیار ظریف قطعات به ویژه در سرما برسد. البته گرانروی بیش از حد کم نیز اشکال دارد. ولی نکته مهم اینجاست که این باور که هر چه گرانروی بیشتر باشد بهتر است برای موتورهای امروزی کاربرد ندارد.
از دیگر باورهای نادرستی که مصرف کنندگان نسبت به روغن موتور دارند رنگ آن است. اغلب مردم روغن موتور رنگ روشن را بیشتر می پسندند اما رابطه ای بین رنگ روغن مصرف نشده و مرغوبیت آن وجود ندارد. البته در روغن، پایه رنگ روشن نشانه پالایش بهتر روغن است ولی امروزه به علت اختلاط با مواد افزودنی، روغن ها عموماً رنگ تیره تری دارند. از دیگر فاکتورهایی که باید به آن اشاره کرد تغییر رنگ روغن موتور است.
روغن مرغوب روغنی است که بعد از کارکرد، سیاه شود چرا که سیاه شدن روغن نشان دهنده وجود مواد افزودنی پاک کننده در آن است که این مواد پاک کننده دوده و سایر مواد ناشی از احتراق ناقص سوخت و یا تجزیه روغن را به صورت معلق در خود نگاه می دارد و از به هم چسبیدن، درشت شدن و ته نشین شدن در شیار رینگ ها و لابه لای قطعات جلوگیری می کند، بنابراین اگر روغن موتور بعد از کارکرد قابل ملاحظه در موتور سیاه نشود نامرغوب است و این در حالی است که اکثر مردم روغن موتوری را می پسندند که بعد از کارکرد، کمتر تغییر رنگ بدهد.
کارشناسان می گویند: روغن موتور باید بر حسب نوع سوخت و مدل خودرو و موتور، انتخاب شود در حالی که اکثر مصرف کنندگان تفاوت بین روغن ها را تنها در کیفیت آن می دانند. بنابراین باورهای مصرف کنندگان و کارشناسان این صنعت تفاوت های زیادی با هم دارد. اما ریشه این تضادها را می توان در یکسان نبودن سرعت رشد تکنولوژی خودرو و رشد فرهنگ مصرف روغن موتور جست وجو کرد.
محمدرضایی در این باره می گوید: «سال ها پیش که اولین خودروها وارد ایران شدند به علت اینکه دما و فشار کار آنها زیاد بالانبود، همچنین سرعت قطعات کم و فاصله بین آنها زیاد بود می شد از روغن پایه به تنهایی و بدون هیچگونه ماده افزودنی استفاده کرد. اما با سخت تر شدن شرایط کار موتورها و پیشرفت تکنولوژی آنها معلوم شد روغن پایه به تنهایی قادر به انجام وظایف روغن موتور نیست و به تدریج روغن موتورهایی ساخته شد که در آن علاوه بر روغن پایه از مواد شیمیایی خاصی که مواد افزودنی نامیده می شوند نیز مورد استفاده قرار گرفت طوری که امروزه نمی توان روغن موتور بدون مواد افزودنی را مصرف کرد در غیر این صورت عمر موتور بشدت کاهش می یابد. با پیشرفت طراحی و مدل موتورها نیاز به مواد خاصی وجود دارد که در روغن های مخصوص همان موتور موجود است.»
● انواع روغن موتور
در یک نگاه کلی ویژگی های مورد انتظار از روغن های مناسب برای روان کاری را می توان به شرح زیر نام برد:
▪ دارای گرانروی مناسب و ضریب اصطکاک بسیار کم باشد.
▪ در مقابل حرارت مقاوم باشد و اکسید نشود.
▪ خاصیت پاک کنندگی مناسب داشته باشد و پس از کار مداوم تحت تاثیر کار در دماهای بالاو مستمر تشکیل مواد لجنی و رسوبات در لابه لای قطعات ندهد.
▪ دارای شاخص گرانروی بالاباشد.
▪ با ایجاد لایه نازکی از روغن بر روی سطوح متحرکی که با یکدیگر در تماس هستند از ساییدگی و فرسودگی آنها جلوگیری نماید.
▪ در حین عملیات ایجاد کف ننماید.
▪ با قطعات لاستیکی و پلاستیکی سازگاری کامل داشته باشد.
محمد رضایی کارشناس مکانیک در این باره می گوید: «وقتی روغن های موتور فقط از روغن پایه تشکیل می شدند، روغن موتور فقط یک نوع کالامحسوب می شد، چرا که فقط یک نوع روغن پایه معدنی وجود داشت و فرق روغن های مختلف موجود هم در میزان پالایش و رنگ و گرانروی آنها بود. اما امروز متناسب با نوع سوخت و مدل و سایر فاکتورهای مربوط به موتورها، روغن موتورهای گوناگونی وجود دارد.
خواص مهم روغن موتور که به مواد افزودنی آن مربوط هستند در استاندارد و سطوح کیفیت روغن ها متجلی می شوند به همین دلیل سازندگان خودرو، روغن موتور مناسب را از دو لحاظ در کاتالوگ خودرو مشخص می کنند:
از لحاظ گرانروی مناسب با توجه به دمای محیط و سطوح کیفیت مناسب، با توجه به نوع و مدل خودرو و موتور.»
● آلودگی های زیست محیطی
طبق گزارش موسسه حفاظت از محیط زیست امریکا (EPA) بیش از ۴۰ درصد آلودگی ناشی از روغن ناشی از دفع نامناسب روغن سوخت توسط کسانی است که شخصاً اقدام به تعویض روغن ماشین شان می کنند.
روغنی که در موتور استفاده می شود فرسوده یا مستهلک نمی شود و صرفاً در اثر گردش در قطعات داخلی موتور، کثیف می شود چون به هنگام گردش در داخل موتور، مواد آلاینده و سمی را از موتور گرفته و با خود حمل می کند. اگر بر روی برچسب هایی که روی ظروف حاوی روغن موتور نصب شده نگاه کنید هشدارهایی بر روی آن وجود دارد مبنی بر اینکه از تماس طولانی مدت روغن سوخت با پوست دست و بدن خودداری شود.
در مطالعاتی که در آزمایشگاه و بر روی حیوانات انجام گرفته نشان داده شده است که روغن سوخته موتور می تواند باعث سرطان پوست شود. بنابراین لازم است محل هایی که در معرض این روغن سوخته قرار گرفته اند با استفاده از آب و یک پاک کننده شسته شود. دفع نامناسب این روغن سوخته باعث راه یافتن آن به درون دریاچه ها، جویبارها و آبراهه ها شده و سبب آلودگی آب آشامیدنی می شود و نیز باعث صدمه زدن به حیات وحش و محیط زیست آبی می گردد. تنها یک گالن روغن (یعنی مقداری که در هر بار عوض کردن روغن ماشین از آن تخلیه می شود) می تواند باعث آلودگی یک میلیون گالن آب تمیز شود. این مقدار آب می تواند نیاز سالانه ۵۰ نفر را به آب تامین کند و یا با آن زمین بایری به مساحت ۴ هکتار را آبیاری نمود یا آب مورد نیاز یک گیاه را برای مدت ۱۰۰ سال تامین نمود بنابراین باید روغن سوخته را در داخل یک ظرف تمیز و در بسته تخلیه کرده و در پوش آن را هم باید بست هیچگاه این روغن جمع آوری شده را با مایعات دیگر مانند روغن دنده اتوماتیک ماشین یا روغن ترمز مخلوط نباید کرد.
امروزه ۷۴ درصد از روغن هایی که مورد استفاده مجدد قرار می گیرد به عنوان سوخت در توربین ها، نیروگاه های برق، کوره های کارخانه سیمان و کارخانه های تهیه آسفالت و صنایع فولاد و نظیر آن مورد استفاده قرار می گیرد. روغن سوخته نامحلول است و تجزیه نمی شود و حاوی مواد شیمیایی سمی و فلزات سنگین است.
● برنامه مدیریت روغن سوخته
روغن سوخته نامی است که به روغن هایی داده می شود که شامل روغن های ساخته شده پایه مواد نفتی هستند یا روغن های سنتتیک که قبلاً مورد استفاده قرار گرفته اند. در استفاده معمول از این گونه روغن ها، ناخالصی هایی از قبیل ذرات گرد و غبار و خرده های فلزات، آب و مواد شیمیایی وارد روغن شده و با آن مخلوط می شوند به طوری که با گذشت زمان، روغن خاصیت خود را از دست می دهد و دیگر قابلیت لازم را ندارد و نهایتاً روغن های کار کرده را باید با روغن تمیز و تازه تعویض کرد تا روغن وظیفه ای را که دارد به نحو مطلوب انجام دهد. روغن موتور سوخته را می توان با استفاده از روش مناسب تصفیه کرد.
این کار باعث می شود هزینه تصفیه روغن تازه از نفت خام کاهش یافته و در ضمن مشکلات زیست محیطی هم به وجود نیاید. اغلب کشورهای جهان برای حفظ ذخایر نفتی و جلوگیری از آلودگی محیط زیست به جمع آوری روغن های کارکرده می پردازند.
با توجه به این که در ایران جمع آوری روغن های کار کرده با اصول صحیحی انجام نمی گیرد. بنابراین باید تدبیری مناسب برای جمع آوری صحیح روغن های کارکرده در سطح کشور اندیشیده شود.

منبع : carx1