وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان ، استان همدان

برابر آمارگیری جاری جمعیت در سال 1370، كل جمعیت استان 320‚651‚1 نفر بوده كه از این تعداد 42/2 درصد در مناطق شهری و 57/8 درصد در مناطق روستایی سكونت داشتند. تراكم نسبی جمعیت در هر كیلومترمربع در همین سال 86/8 نفر بود.
رشد جمعیت شهری استان در فاصله سال‌های 70-1365 حدود 5/2 درصد بود. در همین مقطع، جمعیت روستایی استان از 63 درصد در سال 1365 به 57/8 درصد در سال 1370 رسید كه 5/2 درصد كاهش را نشان می‌داد. به عبارت دیگر در فاصله سال‌های مذكور مهاجرت از روستا به شهر افزایش یافت.
همدان منطقه‌ای است كوهستانی كه در دامنه رشته‌ كوه الوند قرار گرفته و سرچشمه رودها و جویبارهای فراوان است. مراتع بین دره‌ای آن از دیرباز سبب جذب بخشی از دامداران و عشایر به این منطقه بوده است. جمعیت تقریبی عشایری كه سالانه به این استان می‌آیند، حدود 40 هزار نفر گزارش شده است. این استان با زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های معتدل، مراتع چرای بهاره و تابستانه را برای عشایر فراهم می‌كند، تا آن حد كه عشایر استان‌های همجوار نیز به این استان كوچ ییلاقی می‌كنند. از آن جمله‌اند تیره‌‌هایی از ایلات تركاشوند، جمیر، یاریم تاقلو و بنفشه كه از ایلام، كرمانشاه، لرستان و استان مركزی به این منطقه می‌‌آیند و در ارتفاعات شمالی و جنوبی الوند و دیگر نواحی مرتفع استان تابستان‌گذرانی می‌كنند.
تابستان كوتاه خاصه در مناطق مرتفع شمال تویسركان و جنوب همدان سبب شده است كه ایلات و عشایر صرفاً به دامداری بپردازند و كشاورزی از رشد چندانی برخوردار نباشد. گروهی از تیره رحمتی ایل تركاشوند در مناطق بین اسدآباد، تویسركان و حوالی كوه خان گورمز به كشت و زرع محدود می‌پردازند.
اساس اقتصاد استان در مرحله اول كشاورزی و دامپروری و در مرحله‌ بعد مبتنی بر استخراج و استحصال معادن است. كشت در سطح استان به دو شكل دیم و آبی صورت می‌گیرد، اما بیشتر اراضی كشت شده به صورت دیم است.
مهم‌‌ترین محصولات كشاورزی استان گردو، گندم، جو، سیب‌زمینی و چغندرقند است كه كشت گندم و جو حدود سه چهارم اراضی زیر كشت را به خود اختصاص داده است. محصول گردو به ویژه در تویسركان از لحاظ كمی و كیفی كم‌نظیر است. اولین مركز تحقیقات گردو در كشور در شهر تویسركان تأسیس شده است. محصولات مهم دیگر استان در قسمت‌های كوهستانی انواع میوه‌ها (به ویژه سیب و گلابی) و در دامنه‌ها انگور، غلات، حبوبات و صیفی‌جات است.
براساس سرشماری كشاورزی سال 1367، در سطح استان 560‚802 هكتار زمین كشاورزی وجود دارد كه از این وسعت 751‚286 هكتار آبی و 809‚515 هكتار دیم است. از كل اراضی آبی 816‚180 هكتار زیر كشت، 877‚80 هكتار به صورت آیش و 051‚25 هكتار باغ و قلمستان است. از كل اراضی دیم نیز 376‚260 هكتار زیركشت و 723‚254 هكتار به صورت آیش و 710 هكتار باغ و قلمستان است.
شیوه دامداری این استان بیشتر سنتی است، ولی با آموزش‌های لازم و اصلاح‌نژاد دام می‌‌توان تولید محصولات دامی آن را افزایش داد. این استان به علت تنوع آب و هوا، وجود مراتع وسیع و ییلاقی بودن منطقه، برای عشایر دامدار از اهمیت خاصی برخوردار است. در حال حاضر وجود مجتمع‌های دامداری صنعتی و نیمه‌صنعتی كه زیر نظر مركز گسترش خدمات تولیدی و عمرانی فعالیت دارند، تولید فرآورده‌های دامی آن را گسترش داده است.
استان همدان از نظر معادن بسیار غنی است و مهم‌‌ترین معادن آن گرانیت، سنگ آهك، سنگ ساختمانی، فلدسپات، سرب، روی، نقره آهنگران، گچ، لیمونیت، سیلیس، تراورتن و سنگ آهن است.
در این استان صنایع دستی بیش از صنایع ماشینی گسترش دارد، هرچند كه با ورود صنایع ماشینی روزبه‌روز از اهمیت و اعتبار صنایع دستی كاسته می‌شود.
مهم‌ترین صنایع دستی استان قالی‌بافی، سفال‌گری، گیوه‌بافی، كفش‌دوزی، پوستین‌دوزی و دباغی است.
قالی‌بافی همدان در سطح ملی مشهور است و قالی‌های ریزباف آن به خارج از كشور نیز صادر می‌شود. سفالگری از صنایع دستی مهم استان به ویژه لالجین در شهر بهار است. انواع این ظروف و ابزار سفالی، علاوه بر مصرف محلی به خارج از آن نیز صادر می‌شود.
در اطراف شهر همدان و دیگر شهرستان‌های استان، كارگاه‌ها و كارخانه‌های متعددی تأسیس شده است كه به تدریج بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود.
یكی از صنایع سبك استان، كارخانه صنعتی تولید شیشه است كه در غرب ایران كم‌نظیر و از نظر ظرفیت تولیدی منحصر به فرد است. این كارخانه در حال حاضر انواع استكان، لیوان،‌ شیشه و نظایر آن را تولید می‌كند. سایر صنایع سبك استان عبارت‌اند از : صنایع غذایی، نساجی و چرم‌سازی، سلولزی، شیمیایی، كانی غیرفلزی، برق و الكترونیك و صنایع فلزی.
مهم‌ترین فعالیت صنایع سنگین استان عبارت‌‌اند از : ریخته‌گری چدن و تولید ادوات كشاورزی، ماشین‌آلات ساختمانی و راه‌سازی،‌ سوپاپ انواع خودرو و شركت فولاد همدان.
بخش خدمات استان با توسعه آموزش عالی و كسب تجارب نوین، گسترش قابل توجهی یافته است.