مقاله‌های تازه‌یاب در باب انقلاب اسلامی

مرکز بازشناسی اسلام و ایران، البته نشر معروفی نیست اما کتاب‌هایی که در حوزه تحلیل انقلاب اسلامی منتشر کرده با استقبال مواجه شده است. این نشر تاکنون ۱۱عنوان کتاب درباره انقلاب اسلامی منتشر کرده است. ویژگی‌ خاص این کتاب آن است که همگی ترجمه آثار دانشگاهیان خارجی یا ایرانیان خارج از کشور است. بدیهی است که آنان با نگاهی دیگر به انقلاب ایران در سال ۵۷ می‌نگرند و همین تفاوت خواندن آنها را برای کسانی که به مطالعه علمی انقلاب اسلامی علاقه دارند، واجب می‌سازد. سبک تحقیقی و دانشگاهی این کتاب‌ها امری است که در کتاب‌های دیگر که درباره انقلاب اسلامی نوشته شده کمتر مورد توجه قرار گرفته است. «اندیشمندان علوم اجتماعی و انقلاب اسلامی» مجموعه‌ای از مقالات نویسندگان فرانسوی درباره انقلاب ۵۷ است. این کتاب را محمدباقر خرمشاد، معاون فرهنگی وزارت علوم و از چهره‌های تئوریک دولت نهم ترجمه کرده است. علاقه خود خرمشاد مطالعه جنبش‌های اسلام سیاسی است و در زمان تحصیل در فرانسه با این مقالات آشنا شده است. نویسندگان این کتاب عبارتند از موریس دو ورژه‌ (سیاست‌شناس و حقوقدان فرانسوی که دارای آثار فراوانی در زمینه علوم سیاست، جامعه‌شناسی و حقوق عمومی است)، ریمون آرون (جامعه‌شناسی و استراتژیست گلیست معروف فرانسوی که کتاب مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناس او منبع شناخته شده‌ای است)، میشل فوکو (فیلسوف پست‌‌مدرن)، اولیویه روا (پژوهشگر ارشد گروه علمی ایران‌شناسی مرکز پژوهش‌های علمی فرانسه) و چند نویسنده دیگر است.
دو ورژه در مقاله‌ای در این مجموعه دارد به تحلیل ریشه‌های اجتماعی نظام پهلوی می‌پردازد. به گمان او شاه با خلع ید مصدق در میان لیبرال‌ها، با اصلاحات ارضی در میان زمین‌داران بزرگ، به دلیل سیاست‌های لائیک و مدرنیستی در میان سنت‌گرایان مذهبی و به‌خاطر سرکوب وحشیانه در میان سایر مخالفانش هیچ جایگاهی نداشت. تلاش او برای تاسیس حزب حامی هم شکست خورده است (ص۱۱) بنابر این تنها پایگاه او ارتش است. او نظام شاه را استبداد جمعی می‌نامد و به تحلیل تزلزل رژیم او در روزهای پایانی سال ۵۷ می‌پردازد. آرون اما در دو مقاله‌اش از منظر استراتژیک به رابطه شاه و مخالفانش می‌پردازد. در مقاله دوم او انقلاب ایران را در چارچوب فضای جنگ سرد بررسی می‌کند و همان تحلیل‌ رایج یعنی از دست رفتن یک کشور متحد غرب را ارائه می‌کند (ص ۲۲)
«انبار باروتی به نام اسلام» تنها مقاله‌ای از فوکو است که تاکنون ترجمه نشده بود. او با نگاهی نافذ و نثری زیرکانه (که در ترجمه هم خوب از آب درآمده است) به تحلیل انقلاب و نقش مذهب در آن می‌پردازد. نکته جالب این مقاله آن است که او جدال نهایی انقلاب را میان ارتش و رهبران انقلاب می‌داند. (ص ۳۱)
مابقی مقالات کتاب از جمله مقاله لیلی عشقی (ایران‌شناس ایرانی‌الاصل فرانسوی و همه‌‌کار انجمن بین‌المللی فلسفه در پاریس)، روا برو مبرژه و... به نقش فرهنگ اسلام در انقلاب اسلامی می‌پردازند. در این میان نوشین یاوری (محقق ایرانی تبعه فرانسه) در مقاله‌اش با عنوان «نفی غرب و استراتژی هویتی در ایران) وجه سلبی انقلاب را که نقد فرهنگ غربی و طلب هویت است روشن می‌کند.
در کل انتخاب مجموعه‌ای از نظرات روشنفکران فرانسه‌ـ یا ایرانی‌الاصل فرانسوی‌ـ در یک کتاب می‌تواند به خواننده ایرانی نشان دهد که فرانسوی‌ها درباره انقلاب ایران چه نگاهی داشتند. برخی از این مقالات (مانند مقالات آرون، دو ورژه و فوکو) در همان زمان انقلاب و مقالات دیگر در سال‌های پس از پیروزی انقلاب نوشته شده‌اند و مترجم این سیر زمانی را در چینش مقالات و رعایت کرده است.
▪ اندیشمندان علوم اجتماعی و انقلاب اسلامی
▪ گردآورنده و مترجم: محمدباقر خرمشاد
▪ نشر باز ۱۳۸۷
▪ شمارگان: ۲۰۰۰‌ نسخه
▪ قیمت: ۱۴۰۰ تومان

متین غفاریان

منبع : روزنامه کارگزاران