لیزر؛ از درمانگاه تا آرایشگاه!

کلمه LASER که از Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation گرفته شده، به صورت‌های مختلفی تولید می‌شود. ساده‌ترین دستگاهی که آن را ایجاد می‌کند، از یک لوله مهر و موم! شده که حاوی یک جفت آینه می‌باشد و همچنین یک واسطه تولید لیزر که توسط بعضی انواع انرژی تحریک شده و نور قابل رویت، اشعه فرابنفش یا مادون قرمز غیرقابل‌ دید ایجاد می‌کند، تشکیل شده است.
● انواع مختلف و کاربردهای لیزر
انواع مختلفی از لیزر وجود دارد که هر کدام نیز کاربردهای خاص خود را دارند، اما لیزرهای رایج و معمولی موجود، حاوی گازهایی مانند آرگون یا ترکیبی از هلیوم و نئون و همچنین کریستال‌های جامدی مانند یاقوت و رنگ‌ها یا مواد شیمیایی مایع می‌باشند. وقتی انرژی به واسطه تولید لیزر می‌رسد، تحریک شده و انرژی خود را به صورت ذرات نور (فوتون) آزاد می‌کند. یک جفت آینه که در دوسوی لوله قرار دارند، نور را منعکس یا پراکنده می‌کنند که به شکل شعاعی از لیزر دیده می‌شود. هر واسطه لیزر، یک شعاع منحصر به فردی از رنگ‌ و طول موج لیزر را تولید می‌نماید. لیزر، موارد کاربرد بسیاری دارد که از نشانگرهای مورد استفاده در کنگره‌ها و در یک ردیف قرار دادن مواد در کارهای ساختمانی! تا استفاده در جراحی‌ها و موارد زیبایی، متفاوت است. بسیاری از وسایلی که روزانه با آنها سرو کار داریم مانند CD Player و DVD‌ها نیز از لیزر سود می‌برند، اما مانند هر وسیله دیگری، دارای خطراتی هست. در واقع، ۲ خصوصیت نور لیزری است که آن را خطرناک می‌سازد:
۱) نور لیزر، تنها به صورت یک شعاع پخش می‌شود و با فاصله گرفتن از منبع اصلی نیز از قدرت خطر آن کاسته نمی‌شود.
۲) تمرکز چشم حتی برای مدت بسیار کوتاهی روی شعاع لیزر می‌تواند سبب ایجاد لکه سختی روی قرنیه ‌شود که نتیجه آن سوختگی یا از بین رفتن بینایی است.
بعضی از انواع لیزر به صورت اشعه نور، پخش می‌شوند و بعضی دیگر به شکل اشعه‌ای که برای چشم انسان، قابل رویت نیست، مانند ماوراءبنفش یا مادون قرمز. به طور کلی، تابش لیزر، به خودی خود، مضر نیست و اثر آن روی بدن مانند نور معمولی است. به یاد داشته باشیم که اشعه لیزر نباید به امواج رادیویی، میکروویو، x-ray یا تابش امواج از مواد رادیواکتیو مانند رادیوم، اشتباه شود.
● طبقه‌بندی لیزر
FDA، ۴ طبقه مهم از لیزر و دو زیر گروه از آن را معرفی کرده است که هر چه گروه لیزر بالاتر باشد، قدرت آن هم بیشتر است. این طبقه‌بندی بر اساس دانسته‌های ما در مورد خطرات آنهاست. به طوری که کلاس I، یعنی مواردی که خطر شناخته شده‌ای ندارد تا IV که خطرات جدی و خطرناکی از آنها دیده شده است. برای مثال، پرینتر‌های لیزری در گروه ‌I، اسکنرهای بارکد در گروه II، نشانگرهای لیزری در گروه IIIa، لیزرهای مورد استفاده در تحقیقات، گروه IIIb و لیزرهای مورد استفاده در صنعت و پزشکی، در گروه IV قرار می‌گیرند. این گروه می‌تواند آسیب‌های جدی به پوست وارد کند. بعضی انواع لیزر، موکدا در پزشکی یا صنایع استفاده می‌شود که باید تنها توسط افراد آموزش دیده مورد استفاده قرار گیرد. اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا، برچسب‌هایی را روی اکثر محصولات حاوی لیزر قرار می‌دهد که حاوی اطلاعاتی درباره آن و خطرات احتمالی می‌باشد. همچنین باید هشدارهای لازم در مورد قدرت خروجی لیزر و درجه طبقه‌بندی آن نیز روی برچسب حک شده باشد. استفاده‌کنندگان معمولی اغلب می‌توانند از رده‌هایII، I و IIIa بهره ببرند و افراد حرفه‌ای از IIIb و IV.
FDA نشانگرهای لیزری را که اغلب در کنفرانس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، ایمن اعلام کرده است. البته به شرط آنکه مورد استفاده نادرست قرار نگیرند، به طور مثال به عنوان اسباب‌بازی‌ کودکان یا مستقیما به چشم تابانده نشود، زیرا اثرات آن روی چشم، بیشتر از صدمه مستقیم نگاه کردن به نور آفتاب است بر بینایی.
● استفاده‌های پزشکی
موارد استفاده پزشکی لیزر اغلب در حیطه پوست و زیبایی است، مانند برداشتن همانژیوم‌های پوستی، لکه‌های تیره، تاتو، اثر آکنه‌های بر جای مانده و دیگر آسیب‌های پوستی. در زمینه زیبایی نیز می‌توان به برداشتن موهای زائد، درمان چروک‌های پوستی و سفید کردن دندان‌ها اشاره کرد. شایع‌ترین مورد استفاده زیبایی، برداشتن موهای زائد است که با سرعت سرسام‌آوری رایج شده است و ساخت دستگاه‌های آن نیز به شدت گسترش می‌یابد، به طوری که FDA نمی‌تواند به طور مرتب بر همه آنها نظارت داشته باشد و کاربردشان را تایید نماید. اما سازندگان باید حتما قواعد FDA را رعایت کنند و از تبلیغات گمراه‌کننده در این زمینه بپرهیزند، مانند بدون درد بودن یا از بین بردن دایمی موها، مگر اینکه شواهد کافی در این زمینه ارایه شده باشد، به این معنا که لیزر می‌تواند به طور دایمی رشد موها را کم کند، اما برداشتن کامل و همیشگی آنها مدنظر نیست.
از کاربرد دیگر، درمان چروک‌های پوستی است که عوارض آن مانند قرمزی و درد، از یک تا ۴ ماه طول می‌کشد. از دیگر عوارض، تورم یا بر جای ماندن اثر لیزر است که بسته به فرد، طول مدت درمان متفاوتی دارد. همچنین تولید کننده‌های بسیاری، مجوز تولید لیزرهای آرگون و دی‌اکسید‌کربن را دریافت کرده‌اند که می‌توانند محلول‌های سفید کننده دندان را فعال نمایند و در درمان بیماری‌های لثه به کار روند. خصوصیت مهم آن، آسیب نرساندن به مینای دندان است. مطالعات نشان داده‌اند که لیزر، به همان اندازه مته‌های با سرعت بالا، در برداشت پوسیدگی دندانی و ساخت حفره برای پر کردن، موثر و ایمن است. همچنین درد کمتری ایجاد می‌کند. استفاده در جراحی‌های چشم، از دیگر موارد کاربرد لیزر است که برای برداشت بافت تومورها، آب مروارید یا رگ‌های خونی تکثیر یافته ناشی از رتینوپاتی دیابتی استفاده می‌شود. همچنین جزء اصلی روش‌های PRK و LASIK می‌باشد که کاربرد زیادی پیدا کرده‌اند. از دیگر موارد کاربرد در پزشکی، برداشت تومورها است. از آنجا که گرمای ناشی از لیزر، رگ‌های خونی را کاتریزه می‌نماید، در مقایسه با تیغ جراحی، خون‌ریزی کمتری ایجاد می‌کند، در نتیجه بیمار درد و عوارض کمتری دارد. به یاد داشته باشیم که هر روشی برای خود، مزایا و معایب فراوانی دارد که برحسب موقعیت، باید آنها را نسبت به هم بسنجیم.

منبع اصلی این اطلاعات از سایت رسمی «اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا» مرسوم به FDA گرفته شده است و در فوریه ۲۰۰۸ میلادی، به‌روز رسانی شده است.

منبع : هفته نامه سپید