جایی که ستاره‌ها فرود می‌آیند

آمده‌ایم به نشانی ستاره‌ها، آنجا که ستاره‌ای فرود آمد و هزاران ستاره سر برآوردند. از آن روز به بعد اینجا دره ستاره‌ها شد. حالا که آمدی آرام کنارشان بنشین و به افسانه‌های آبی گوش بسپار. ورود به دنیایی از رنگ‌ها، سفید و آبی و سبز یعنی نمک و آب و جنگل، گذرگاه تاریخ و فرهنگ. حتما تا حالا حدس زده‌اید به کجا آمده‌ایم؛ جایی که به بهشت مرجان‌ها شهره است؛ جزیره زیبای قشم.
شهر قشم در دوران هخامنشیان به عنوان یکی از شاهراه‌های دریایی، تجاری و نظامی محسوب می‌شد. گرچه در قرون اولیه هجری زلزله‌های متعددی قشم را ویران کرد، اما در عصر صفویه روستاهای آباد و پرجمعیت آن بالغ بر صد آبادی بود.
این جزیره همیشه شاهد یورش بیگانگان و مقاومت دلاوران آن خطه بوده است. هنوز مردم، دلاوری امام قلی‌خان را روایت می‌کنند که چگونه با ۵ هزار نفر سپاهی توانست پرتغالی‌ها را در سال ۱۰۳۱ هجری از قشم بیرون براند. گرچه متحد قاجار یعنی انگلیس جای پرتغال را گرفت، اما... بگذریم.
زمانی که از قشم سخن می‌گوییم در ذهنمان ناخودآگاه قلعه پرتغالی‌ها تداعی می‌شود. قلعه‌ای که در جزیره قرار دارد اما نوستالژی‌های مشترک تمام مردم ایران زمین است. به سفر برویم تا احادیث این ماجراها را سوته دلان آن دیار برایمان به روایت بنشینند.
● قلعه‌ای با نشان بیگانگان
سواحلی آرام و پوشیده از شن‌های سفید در غروب به انتظار است تا نوازشگر حضور شما در آبی بیکران خود باشد، دیاری در جنوب که می‌توان ردی از شرق و غرب را در آن یافت. کمی به گذشته بازگردیم؛ یعنی اواخر قرن ۱۵، زمانی که واسکو دوگاما، دریانورد پرتغالی اقدام به کشف دماغه امید کرد و سپس آلبوکرک سردار پرتغالی در سال ۱۵۰۶ میلادی با تصرف جزایر تنگه هرمز بر تمام خلیج فارس و جزایر آن تسلط یافت. این تصرف تا زمان شاه عباس صفوی ادامه یافت. چیرگی پرتغالی‌ها بر این آبراه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول کشید. و در تمام این دوره مردان و زنان داستان آزادی را برای فرزندان خویش هر شب باز گفتند. اما در این مدت بیگانگان به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند از جمله دژهای هرمز، قشم و لارک.
قلعه قشم با مساحتی بیش از ۲ هزار متر از سنگ‌های آهکی و گچی با ملات ساروج محلی ساخته شده است. چهار برج در چهار گوشه و بازوهایی بلند دارد که توپ و منجنیق روی پهنای آن مستقر می‌شد. امروز دیگر از آن منجنیق‌ها خبری نیست آنها هم مثل غارتگران به تاریخ پیوسته‌اند.
این مکان کاربردهای دیگری چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژها یاری رسانده است. سرانجام در سال ۱۶۲۳ میلادی یکی از سرداران صفوی این قلعه و دیگر پایگاه‌ها را در دهانه خلیج فارس تصرف کرد.
● مسجدی به رنگ مادر بزرگ
اهالی می‌گویند در میان ساختمان‌های قدیمی قشم، ساختمانی به استواری مسجد جامع وجود ندارد. این نشان از باور و ایمانشان به دستان پر توان خویش است. نشانی از هنر و معماری که هویت و تاریخ‌شان را این چنین به یادگار گذاشته‌اند. مسجد جامع در مرکز شهر و نزدیک به قلعه مخروب پرتغالی‌ها واقع شده است. ضخامت دیوارهای این مکان که بزرگ‌ترین عبادتگاه شهر محسوب می‌شود، به یک متر می‌رسد و تمام ساختمان با سنگ و دوغاب گچ ساخته شده است.
دیوارهای آن شبیه به دیوار کاهگلی خانه مادربزرگ است که وقتی باران می‌آمد بوی شعر در تمام کوچه‌ها می‌پیچید. بانی و موسس اینجا مادر بزرگی بوده از طایفه بنی معین به نام صوغیه. دیدار مسجد بسیاری از خاطره‌ها را درذهنمان زنده کرد.
درها و دریچه‌هایی که در آن به صورت بسیار هنرمندانه‌ای به کار برده شده است به ۲۰ لنگه می‌رسد. چوب‌های سقف مسجد عموما از چوب ساج، چندل، گردو و چوب نخل است. ۶۶ ستون هم در داخل و خارج مسجد به این بنای بزرگ و زیبا استحکام بخشیده است.
هر گوشه این شهر دلفینی جاذبه‌ای است برای ماندن. اما بی‌قراری وجودمان را فرا گرفته و ناگزیر به جایی دیگر رهسپار می‌شویم.
● در محضر شیخ روستا
شیخ رخ آرام گرفته است؛ آرامشی ابدی. اما روح شیخ شما را فرا می‌خواند تا به دیدارش بروید چون که او هم یادگاری دارد کهن. به روستای گوشه خوش آمدید. مسجد شیخ رخ که خود بانی آن بوده در سال‌های اولیه هجری قمری ساخته شده است. قدمت حیاط مسجد به قرن‌ها پیش باز می‌گردد. یک بار زلزله آمد اما نتوانست بنیاد آن را برکند.
در اواخر قرن سوم یاران شیخ دوباره مسجد وی را بازسازی کردند. این مسجد به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بناها محسوب می‌شود و در کنار آن آرامگاه شیخ با گنبد ویژه هشت گوش قرار دارد. سنگ قبرهایی بسیار کهن در گورستان وجود دارد که نیازمند مطالعات دقیق است. تا زمان دارید به ذهن رویایی‌تان تجسم بخشید. شما به جایی آمده‌اید که ۱۵۰۰ کیلومتر مساحت دارد اما بیش از این عدد جاذبه در خود نهفته دارد.
تاریخ و طبیعت به هم گره خورده‌اند و شباهنگام هر دو برای دریا قصه می‌گویند. داستان دره ستاره‌ها را...
● دره ستاره‌ها
به روستای برکه می‌رویم. وقتی نشان دره ستاره‌ها را از مردم می‌گیریم، آنها پیش از دادن نشانی از باورشان درباره این دره می‌گویند که چگونه از گذشته‌ای دور ستاره‌ای از آسمان در این نقطه فرود آمد و موجب شکل یافتن این دره شد. همین موضوع دستمایه‌ای شده برای فولکلورهای زیبا و دلنشین.
این دره در غرب روستا قرار دارد. تندیس‌ها و بریدگی‌های شگفت‌انگیز طبیعی حاصل فرسایشی است که به مرور زمان شکل گرفته‌اند. حالا که همیشه آرزو داشتی ستاره‌ای بچینی به کنار تو آمده‌اند تنها کافی است دستتان را به سوی آنها دراز کنید. دستانتان مثل دلتان پر نور خواهد شد.
▪ شورتر از نمک
غارهای نمکی قشم یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعت این مکان است. تاکنون بیش از ۶ هزار متر از این غارها شناسایی شده‌اند و به عنوان بلندترین غار نمکی جهان مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. پیش از این که پا به درون غار بگذاریم، از کارشناس می‌پرسیم اصلا غار نمکی چیست و چگونه شکل می‌گیرد. وی که خود بارها به این مکان آمده، به صورت شگفت‌انگیزی به دیواره‌ها خیره شده است. وی می‌گوید: هربار که غار را می‌بینم، انگار اولین دیدار من با اوست.
سواحلی آرام و پوشیده از شن‌های سفید در غروب به‌انتظار است تا نوازشگر حضور شما در آبی بیکران خود باشد، دیاری در جنوب که می‌توان ردی از شرق‌و‌غرب را در آن یافت
ابوسلمان توضیح می‌دهد: در گذشته نمک‌ها به صورت یک لایه بوده است که به مرور زمان برآمده شده و تحت‌تاثیر خاصیت شناوری که دارد با توجه به وزن حجمی آنها که از وزن سنگ‌های اطراف کمتر است، آنها را کنار می‌زند و به سمت بالا حرکت می‌کند. این نمک‌ها در مسیر خود یک سری از سنگ‌های قدیمی را چند کیلومتر از زیرزمین به سطح زمین می‌آورد که می‌تواند اطلاعات بسیار مفیدی را از گذشته زمین‌شناسی به زمین شناسان ارائه کند.
گنبدهای موجود در جزایر قشم و هرمز علاوه بر این که از جمله پدیده‌های منحصر به فرد در علم زمین شناسی محسوب می‌شود، یکی از ثروت‌های ملی کشور است و به تمام نسل‌ها تعلق دارد.
●روزنه‌ای به عهد کهن
تعجب نکنید از این که گفته شود غارهای خربس در هزاره‌های گذشته از زیر آب سر برآورده‌اند. این غارها از درون با مجموعه دهلیزها، تالارها و اتاق‌های متعدد به ابعاد ۵/۵ در ۴ متر و چشمه‌ها و روزنه‌های گوناگونی که رو به شمال و جنوب قرار دارد موید حضور مردمانی از عهد کهن در این جزیره هستند.
مورخان بر این باورند که ساختار اسرارآمیز این غارها و قرار گرفتن آنها بر بلندی این حدس را به وجود می‌آورد که این مکان در روزگار مادها نیایشگاه مهر و محلی برای ستودن الهه میترا بوده است.
غارهای خربس چهار دهانه غار از درون به هم پیوسته هستند که بر پیشانی کوهی مشرف به ساحل جنوبی جزیره واقع شده است.
کمی به دیواره‌های غار که نگاه می‌کنیم، توضیح راهنما شک ما را تبدیل به یقین می‌کند. او می‌گوید: پیداست که دست آدمیان به مرور زمان و به منظور کاربردهای گوناگون شکل و سیمای این غارها و دیواره‌های آن را دگرگون ساخته و مناسب با نیازهای خود درآورده است.
● آب و نمک
در این غار می‌توان نمایی تازه از شاهکار طبیعت در هر دوره را تماشا کنید. سقف غار به وسیله قندیل‌های فراوان پوشیده شده ا ست که با گذشت زمان در اثر نفوذ آب تغییر شکل می‌دهد.
از میان غارهای نمکی زیبا و عجیب، آب زیرزمین دائمی نیز جریان دارد و در دامنه کوه به صورت چشمه نمکی در آمده است که منظره‌ای بسیار زیبا و دیدنی ایجاد می‌کند. این غار که به عنوان گنبد نمکی نمکدان شناخته می‌شود، تنها گنبد نمکی در جزیره قشم محسوب می‌شود.
از غار با دنیای پر از رویاهای سفید بیرون می‌آییم و به سوی رنگ دیگری از این جزیره روان می‌شویم.
‌ ● جنگل دریایی حرا
هر جای این جزیره اعجازی است از شاهکار طبیعت. ایمان خواهید آورد که سازنده این همه زیبایی خود چه زیباست. این جنگل حاصل میلیون‌ها سال تلاش و سازگاری اعجاب‌انگیز جوامع جنگلی مانگرو حرا با آب شور دریا و سواحل جزر و مدی است. در این جنگل‌ها دو گونه حرا و چندل وجود دارد که حیات بسیاری از گونه‌های آبزی و حیات وحش وابستگی مستقیم و غیرمستقیم به حرا دارد. چرخه حیات و اکو سیستم در همه جا مشهود است.
اکوسیستم حرا به سبب استفاده انسان و سوخت و تغذیه دام بسیار حائز اهمیت است. آب در طول شبانه‌روز دو بار عقب‌نشینی می‌کند و دو بار پیشروی. این عمل مداوم شرایط زیستی ویژه‌ای به این جنگل دریایی می‌بخشد.
ریشه‌های اصلی حرا کوتاه و کم‌‌عمق‌اند و از آنها ریشه‌های فرعی و باریک وعمودی و اسفنجی به سمت بالا منشعب شده و به طور متوسط تا ۳۰ سانتی‌متر از سطح زمین بالاتر می‌رود.
این ریشه‌های هوایی بتدریج دور درخت را پوشش می‌دهند و تبدیل به یک شبکه می‌شوند. به این ترتیب امکان زیست در چنین محیط باتلاقی را فراهم می‌آورند. این ریشه‌ها از شوری اطراف می‌کاهند تا امکان تغذیه گیاه از آب بسیار شور دریا میسر شود.
جنگل‌های دریایی حرا در شبانه‌روز دو بار در آب دریا آب تنی می‌کنند. هنگام مد ماهیان زیادی به طرف جنگل حرکت خود را آغاز خواهند کرد و صیادان محلی نیز بخوبی این را می‌دانند.
تنها به شنیدن بسنده نفرمایید. مقداری صبر کنید، چون دو بار پسروی آب دریا به شما امکان دیدن مرجان‌های دریایی را می‌دهد. آنها با نغمه دریا رشد می‌کنند و خود مثال بی‌بدیل ترنم موزون ثانیه‌ها هستند. این ترنم تا ابد شنیده خواهد شد.
ساحل قشم بهشت مرجان‌های دریایی است و همین ویژگی به تنهایی مهمانان زیادی را به قشم و ساحل آن دعوت کرده است.
▪ ماهی، ماهی، ماهی
نیازی به توصیه و سفارش نیست که بگوییم ماهی بخورید. حتما میل می‌کنید. نمی‌کنید؟ وقتی دور تا دور جایی را آب فراگرفته، طبیعی است که ماهی خوراک اصلی مردمان جزیره باشد. غذاهای محلی آنها نیز بیشتر با ماهی پخت می‌شود مثل حواری ماهی که ترکیبی از سبزی ماهی، ماهی و برنج است. حواری میگو هم موجود است، تنها به جای ماهی از میگو استفاده می‌شود. حتما جای دوستانتان را خالی کنید.
▪ بر بلندای جزیره
کوه‌های قشم با شکل‌های زیبا، تندیس‌های حیرت‌انگیزی هستند. گویی دستان هنرمند طبیعت صورتی آشنا به آنها بخشیده است. از هر سو که بنگری، جلوه‌ای تکرار ناشدنی خواهید دید که نقش آن برای همیشه در یاد و خاطرتان خواهد ماند.
این نوشتار تنها یک تصویر انتزاعی است که حتی به لحظه‌ای دیدار نمی‌ارزد. هزاران قوم از این دیار گذشتند. انگلیسی‌ها، فرانسوی‌ها، بلژیکی‌ها، آلمانی‌ها، اسپانیایی‌ها و هلندی‌ها و ... همه و همه تخریب کردند و ساختند و امروز همه آن ویرانی‌ها وقلعه‌ها راوی خاموش داستانی هستند که به قدمت آب‌های خلیج‌فارس حیات دارند. هنوز مردانی هستند که به پای این نام و نشان جانفشانی کنند مردانی مثل امام قلی‌خان... .
● خرید در منطقه آزاد
مگر می‌شود کسی به قشم بیاید و خرید نکند؟ البته هر چند منطقه آزاد است، اما نمی‌توانید هر قدر دلتان خواست خرید کنید. اول برگ سبز را خریداری بفرمایید بعد راهی بازار شوید. در قشم چندین مرکز خرید مختلف وجود دارد. با ویترین‌های رنگارنگ. البته همه ویترین‌ها از نظر آقایان یکرنگ هستند پس اصرار نکنید که آنها با شما همراهی کنند، اما اگر طالب خرید عمده هستید می‌توانید به درگهان بروید. وسایل برقی نیز در بازار فردوسی به وفور یاد می‌شود، اما در خرید وسایل بهداشتی و... کمی دقت فرمایید چون اصل و تقلبی را نمی‌شود از هم باز شناخت. راستی چانه زدن را فراموش نکنید، حتما نتیجه می‌دهد.

فاطمه حامدی‌خواه

منبع : روزنامه جام‌جم