آموزه هایی درباره کوهستان

● بخش اول: اهمیت كوه ها
كوه ها، چه از نظر گستره ای كه در زمین دارند و چه از نظر شكل و نیز تاثیر در طبیعت، از مهمترین ساختارهای كره زمین هستند. كوه ها یك پنجم سیمای زمین را تشكیل می دهند، زیستگاه دست كم یك دهم از مردم جهانند، یك سوم از مردم جهان از جنبه غذا، برق، چوب و مواد معدنی به كوه ها وابسته اند و نیمی از آب شیرین مصرفی مردم جهان از كوه ها سرچشمه می گیرند. مطابق یك اصل بوم شناختی (ecologic) هر اندازه پستی و بلندی یا چین و شكن منطقه ای بیشتر باشد، «تنوع زیستی» یعنی گوناگونی جانوران و گیاهان آن منطقه، بیشتر خواهد بود. به این دلیل در كوه ها، گونه های بسیار متنوع جانوری و گیاهی را می توانیم ببینیم، پاره ای از گونه های گیاهی در سمت سایه گیر صخره ها و دامنه ها و پاره ای دیگر در سمت آفتاب گیر رشد می كنند. پاره ای از آنها در ارتفاع های پایین كه گرمتر هستند و پاره ای دیگر در ارتفاع های بالاتر كه سردتر هستند می رویند.
جانوران گوناگون هم با استفاده از پوشش گیاهی متنوع و در پناه امكانی كه صخره ها و غارهای كوهستان برای زیست آنان فراهم می سازد، جمعیت های قابل توجهی را شكل می دهند. به این ترتیب، در مجموعه كوهستان ها و كوهپایه ها، «گیا» (حیات گیاهی منطقه = flora) و «زیا» (حیات جانوری منطقه = fauna) تنوع چشم گیری دارد.
كوهستان جز آن كه بستر انبوهی از گیاهان و زیستگاه گونه های جانوری خاص خود است، امروزه با از میان رفتن طبیعت دشت ها به دلیل فعالیت های كشاورزی و صنعتی و شهرسازی، به پناهگاه پاره ای از گونه ها كه از دشت ها رانده شده اند، بدل شده است. در سرزمین هایی كه پیشینه تمدنی دیرین دارند - مانند ایران - طبیعت بكر معمولاً فقط در كوه ها باقی مانده است، زیرا دشت ها از قرن ها پیش مورد بهره برداری سنگین انسان بوده است. برای مثال در ایران جنگل را فقط در كوه ها می توان یافت و در نواحی هموار جز چند «لكه » كوچك، چیزی از جنگل باقی نمانده است.
● كوه ها، برج های آب
كوه ها سدهایی هستند در برابر جریان هوای كره زمین، هوا و رطوبتی كه در آن است، در برخورد با كوه به بالا رانده و در نتیجه سرد و متراكم می شود. در این حال، امكان بارش باران و برف فراهم می شود. بارش ها یا از شكاف ها و حفره های كوهستان به عمق زمین نفوذ می كنند - و به این ترتیب از تبخیر شدن در امان می مانند و در پایین دست ظاهر می شوند - یا به شكل برف ذخیره می شوند و از محل این ذخیره، امكان جریان یافتن پیوسته جویبارها و رودها فراهم می آید. اگر كوه ها نبودند، در سرزمینی مانند ایران، بارش از آن چه كه هست كمتر می شد و در تابستان ها هیچ روانابی نداشتیم. بنابراین می توان گفت كه كوه ها، برج هایی هستند كه آب را ذخیره می كنند و در طول سال، دامنه ها و كوهپایه ها و دشت ها را با جریان «كنترل شده» آب سیراب می سازند.
● كوه ها، سرچشمه رودها و سرمنشاء تمدن
بسیاری از تمدن های جهان، در كناره رودخانه هایی كه از كوه ها سرچشمه می گیرند، پدید آمده اند. تمدن «میان رودان» (بین النهرین) كه از قدیمی ترین تمدن های جهان است، در كناره های دجله و فرات شكل گرفت. در مرزهای كنونی ایران، تمدن بزرگی كه در سیستان وجود داشته و بقایای آن به نام «شهر سوخته» معروف است، در كناره های رود هیرمند - و تمدن تازه كشف شده جیرفت - در كناره های هلیل رود شكل گرفته بودند.
منشاء تمامی آب های جاری و بخش عمده ای از آب های زیرزمینی ایران، كوه ها هستند و به این دلیل زندگی در این سرزمین به طور كلی مدیون كوه ها است. در دیگر نقاط جهان هم، رودهایی كه از كوه ها سرچشمه می گیرند، آبادانی و بركت را برای دشت ها به ارمغان می برند. برای نمونه می توان از رود زرد در چین و رودخانه گنگ در هند نام برد كه از كوه های هیمالیا سرچشمه می گیرند، یا رود سند در پاكستان كه از كوه های قراقوروم جاری می شود و رود راین در اروپا كه از كوه های آلپ سرچشمه می گیرد.
● كوهستان، خاستگاه فرهنگ و تنوع فرهنگی
سرزمین های كوهستانی، كم و بیش به صورت جدا از یكدیگر و دور از دشت ها، حامل فرهنگ های گوناگونی هستند كه در گذر طولانی زمان به دست قوم ها و گروه های انسانی مختلف پدید آمده اند. رنگارنگی تمدن ها و جلوه های چشمگیر زیست انسانی، تا حد بسیاری نتیجه تنوع فرهنگی شكل گرفته در كوهستان ها است.
كوه ها حدود دوسوم سطح ایران را دربرمی گیرند (حدود ۸۶ میلیون هكتار كوه های مرتفع و ۳۰ میلیون هكتار كوهپایه ها و تپه های مرتفع) و تقریباً نیمی از روستاهای كشور كه محل بیشتر فعالیت های كشاورزی و دام پروری هستند، در نواحی كاملاً كوهستانی قرار دارند. شیوه های متفاوت زندگی در كوهستان و دور بودن محل های زندگی كوه نشینی از یكدیگر و دسترسی دشوار به آنها، موجب شكل گرفتن فرهنگ و آداب گوناگون شده است. در ایران، بسیاری از زبان ها و نیم زبان ها و گویش ها، آوازها، گوشه های موسیقی، رقص ها، شیوه های معماری و دستباف ها (فرش، گلیم، و...) خاستگاه كوهستانی دارند.
یكی از شیوه های جالب توجه زیست انسانی كه پیوند تنگاتنگی با كوهستان دارد، زندگی عشایری است. این شیوه، بیش از هر جای دیگر جهان، در ایران متداول بوده است و نمونه استفاده هوشمندانه و كم و بیش «پایدار» از مرتع های كوه و دشت است. البته امروزه با افزایش جمعیت انسانی و زیاد شدن تعداد دام ها، ساخت و ساز در مسیرهای «ییلاق - قشلاق» و نیز الزام های زندگی نوین، دیگر زندگی عشایری به شكل گذشته نمی تواند دوام آورد اما می توان از زیست ِ سازگار با طبیعت كه ایل ها و طایفه های عشایری در گذشته داشتند، درس های ارزنده ای برای زندگی امروزین گرفت. از دستاوردهای هنری عشایر ایران، می توان به قالی ها و گلیم های دست باف ایل قشقایی (ایل بزرگی كه طول مسیرهای ییلاق - قشلاق آن چندصد كیلومتر بوده است) اشاره كرد. این دست بافت ها به دلیل محیط های متنوع زندگی كه آفرینندگان آن داشته اند و به خاطر برخورداری آنان از طبیعت رنگارنگ و پرجلوه كوه ها و كوهپایه ها، چنان تنوعی در طرح ها و چنان سرزندگی در رنگ ها و اصالت در مواد اولیه دارند كه موجب شهرت بی نظیر آنها در جهان شده است.
كوه ها، الهام بخش شاعران و نویسندگان و عارفان بوده و موضوع بسیاری از اسطوره ها و داستان های دلكش با كوه ارتباط دارد. برای نمونه می توان به داستان زندگی زال پدر رستم - معروف ترین پهلوان اسطوره ای ایران- اشاره كرد كه در كوهستان بزرگ شد و سیمرغ پرنده افسانه ای كه یاور فرهیختگان است- و آن هم مطابق داستان های ایرانی در كوه می زید - از زال مراقبت كرد و بعدها چندبار به رستم یاری رساند. داستان پركشش دیگر، اسطوره آرش كمان گیر است كه پرتاب تیر سرنوشت ساز او از فراز البرزكوه (یا دماوند) مرز كشور ایران را با توران تعیین كرد. در بسیاری از دین ها و باورها، كوه ها مكان های پاكیزه و مقدس به شمار می روند. در باورهای كهن ایرانی، مهر یا میترا فرشته روشنایی و نگاهبان عهد و پیمان، همچنین آناهیتا فرشته نگاهبان آب، در كوه جایگاه دارند. پیدا است كه آب خیز بودن كوه ها، در سرزمین كم آب ایران جایگاه پرارجی را به آنها بخشیده است.
● كوه ها، تفرجگاه های بی مانند
از دیرباز انسان ها برای بهره مند شدن از هوای فرح بخش و تماشای گل و گیاه و شنیدن نوای دلكش رودها به كوه می رفته اند. فردوسی می گوید:
كنون خورد باید می خوش گوار
كه می بوی مشك آید از كوهسار
هوا پرخروش و زمین پر ز جوش
خنك آن كه دل شاد دارد به نوش
همچنین برای دور كردن اندوه و راندن بی قراری به كوهپیمایی می پرداخته اند. نظامی در داستان خسرو و شیرین می گوید كه فرهاد از دل تنگی راه كوه و دشت را پیش گرفت:
گرفته كوه و دشت از بی قراری
وزو در كوه و دشت افتاده زاری
نیما یوشیج شاعر بزرگ معاصر در چندین شعر به توصیف كوه ها و كوهپیمایی می پردازد و از عشق خود به كوهستان و مردم كوه نشین سخن می گوید. او شعر معروف «افسانه» را از «دره ای سرد و خلوت» و با توصیف بادِ سر كوه «نوبن» كه زبان به سخن می گشاید، آغاز می كند.
امروزه بخش مهمی از اوقات فراغت انسان ها به گردش در طبیعت و انجام ورزش هایی كه در محیط های طبیعی انجام می شوند، اختصاص دارد. پیاده روی در كوهستان و نیز كوهنوردی جدی از مهمترین تفریح ها و ورزش های طبیعی هستند. در كشور اتریش حدود ده درصد مردم به كوهنوردی می پردازند و در ایران، هر هفته در روزهای تعطیل صدها هزار نفر برای كوه گردی یا كوهنوردی به كوهستان می روند. نه تنها كسانی كه رشته ورزشی مورد علاقه شان، كوهنوردی است، بلكه افرادی كه به ورزش های دیگر - مانند فوتبال، كشتی، دوومیدانی - هم می پردازند، برای افزایش ظرفیت ششی و تقویت ماهیچه های پا و تواناتر شدن قلب خود، كوه پیمایی می كنند.
آرامشی كه با تماشای چشم اندازهای پرشكوه كوهستان و غرقه گشتن در زیبایی و سكوت آن به دست می آید، برای انسان پركار امروزین كه در فضاهای تنگ و پر سر و صدا كار می كند، نعمتی بزرگ و باارزش است.● بخش دوم: كوهنوردی
كوهنوردی بخشی از تجربه انسان در زیستن بر زمین است، چرا كه بسیاری از منطقه های زمین كوهستانی است و آدمی برای گذر از این سرزمین ها به مهارت های ویژه نیاز داشته است. تسلط بر این مهارت ها، انسان عادی را به «كوهنورد» بدل می سازد. از دیرباز، اشخاصی وجود داشته اند كه ماهرانه از كوه ها - حتی صخره های دشوار- بالا می رفته اند (در پاره ای از سفرنامه ها و دیگر نوشته های قدیمی اران، از این افراد به عنوان «كوه رو» نام برده شده) و این كار را برای شكار، معدن كاوی، چراندن دام، جمع آوری هیزم یا گیاهان علوفه ای و دارویی، یا به منظور فعالیت های نظامی و... انجام می داده اند.
ویل دورانت، تاریخ نگار بزرگ، تاریخ سرزمین پارس را با شرح زندگی قوم ماد آغاز می كند؛ او می نویسد: «مادها از نژاد هندواروپایی به شمار می روند و محتمل است كه در تاریخ هزار سال قبل از میلاد از كناره های دریای خزر به آسیای باختری آمده باشند... این قوم، در كوه هایی كه به عنوان جایگاه خود در ایران انتخاب كرده بودند، مس، آهن، سرب، سیم و زر، سنگ مرمر و سنگ های گران بها به دست آوردند و چون قومی نیرومند بودند و زندگی ساده ای داشتند، به كشاورزی بر دشت ها و دامنه های تپه های منزلگاه خود پرداختند و زندگی آسوده ای برای خویش فراهم ساختند.» رفتن به كوه ها از جهت دیگری نیز ضروری بوده است: در شرایط حمله بیگانگان به سرزمین مادری (كه در تاریخ ایران بسیار رخ داده است)، كوهستان پناهگاه مبارزان بوده است. تاریخ كشور ما پر است از جنبش های آزادی خواهانه و ضدبیگانه كه پایگاه دست اندركاران آن كوهستان بوده است.
● ورزش كوهنوردی در جهان
خاستگاه ورزش كوهنوردی را «كشورهای آلپی» اروپا (فرانسه، ایتالیا، اتریش، سوئیس) می دانند. بسیاری از اهالی این كشورها به دلیل وجود رشته كوه آلپ، از دیرباز با فن پیمایش كوه ها آشنا بوده اند. چند مورد از كوهنوردی هایی را كه نه به منظور شكار و معدن كاوی و كشورگشایی... بلكه فقط برای كوهنوردی (دست یافتن به قله ها و گردنه ها، نوردیدن راه های نو) انجام شده است، می توان در قرن ها قبل هم دید؛ مثلاً صعود پت راركا (petrarca) اهل ایتالیا به قله كوه وانتو (Mont Ventox) در سال ۱۳۳۶ میلادی. اما كار جدی تر كوهنوردی صدها سال پس از اینها آغاز شد. در سال ۱۷۶۰ یك دانشمند ثروتمند سوئیسی از منطقه مون بلان: Mont Blanc (بلندترین كوه آلپ كه ۴۸۰۷ متر ارتفاع دارد) دیدن كرد و گفت به هر كس كه بتواند تا قله این كوه برود، جایزه ای خواهد داد.
پس از چندین تلاش، سرانجام در ۱۸ اوت ۱۷۸۶ یك پزشك به نام دكتر پاكار (Paccard) و یك راهنمای محلی به نام بالما (Balmat) اهل فرانسه توانستند پا بر قله مون بلان بگذارند. از میانه های قرن نوزدهم، كوهنوردی شكل باز هم جدی تر و پیوسته تری به خود گرفت؛ در سال ،۱۸۵۴ آلفرد ویلز (Alfred wills) به قله ۳۷۰۱ متری وترهورن (Wetterhorn) در كوه های آلپ صعود كرد. از این سال، دوره ای آغاز شد كه به «عصر طلایی كوهنوردی» معروف شد؛ در این دوره، كوه های بلند آلپ ها یكی پس از دیگری صعود شدند. فتح قله سنگی و دشوار مترهورن: (Matterhorn ۴۴۷۷ متر) در سال ۱۸۶۵ به دست ادوارد ویمپر (E.Whymper) و همراهانش كه در جریان آن چهار نفر كشته شدند، پایان «عصر طلایی» كوهنوردی است. پس از آن كوهنوردان جسور و نوآور دیگر فقط به دست یابی به قله ها نمی اندیشیدند، بلكه در اندیشه صعود از دیوارهای سنگی و یخی دشوار و به جا گذاشتن «ركورد»های جدید بودند.
نخستین باشگاه كوهنوردی جهان، به نام آلپاین كلاب (The Alpine Clube) در سال ۱۸۵۸ در انگلستان پایه گذاری شد و در چند سال پس از آن، باشگاه های مشابه در كشورهای اتریش، سوئیس، ایتالیا و... تاسیس شد.
امروزه، ورزش كوهنوردی، دلمشغولی و حتی حرفه افراد بی شمار است: میلیون ها نفر به شكل تفننی كوهنوردی می كنند و هزاران نفر با كوهنوردی، سنگ نوردی، راهنمایی كوه پیمایان، اسكی كوهنوردی، تولید و فروش وسایل كوهنوردی زندگی می كنند.
● كوهنوردی در ایران
ابوالفضل صدری در كتاب «تاریخ ورزش» می نویسد: «از ۱۲۹۵ شمسی كه میرمهدی ورزنده از بلژیك و تركیه به ایران آمد، ورزش در آموزشگاه های كشور شكل گرفت. قبل از ایشان فقط در مدارس نظام، به وسیله بعضی از افسران خارجی از قبیل اتریشی ها و روس ها و سوئدی ها به طور ناقص تعلیمات ورزش داده می شد.» صدری همچنین اشاره می كند كه نخستین باشگاه ورزشی در تهران در همان سال ها تاسیس شد. نام این باشگاه، «كلوب ایران» بود كه عده ای از اشراف و اعیان و نمایندگان سیاسی خارجی پایه آن را گذاشته بودند و در آن به اسب سواری و چوگان و ورزش های دیگری پرداختند
«قانون ورزش اجباری در آموزشگاه ها» در ۱۴ شهریور ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید و «انجمن پیشاهنگی و تربیت بدنی» (كه بعدها به سازمان تربیت بدنی تغییر نام داد) در ۲۷ فروردین ۱۳۱۳ به ثبت رسید. فدراسیون های ورزشی - از جمله فدراسیون كوهنوردی - در سال ۱۳۲۶ تشكیل شدند.
كوهنوردی گروهی از سال ۱۳۱۱ به همت منوچهر مهران و عده ای دیگر در مشهد آغاز شد. مهران در سال ۱۳۲۳ سرپرستی یك كاروان چهل نفره را در صعود به قله دماوند به عهده داشت و پس از این برنامه، پیشنهاد تاسیس یك باشگاه رسمی كوهنوردی را داد كه مورد استقبال آن صعودكنندگان و مسئولان ورزش قرار گرفت. منوچهر مهران از همین سال پایه باشگاه نیرو و راستی را می گذارد كه یك بخش مهم از فعالیت آن، كوهنوردی بود.
● چگونه به كوه برویم؟
پیش از آن كه به كوه برویم، باید بدانیم كه ورزش در طبیعت، تفاوت بنیادی با ورزش های دیگر دارد. نخست این كه محیط این ورزش (كوهستان) دست ساخته انسان نیست، بلكه حاصل میلیون ها سال كار عوامل پیچیده طبیعی است و به این دلیل اگر آسیبی به محیط كوهستان وارد سازیم جبران آن به سادگی میسر نخواهد بود. دیگر آن كه عامل های موجود در كوهستان بسیار نیرومند و تحرك آنها تا حد زیادی پیش بینی نشدنی است و از این رو خطر برای ورزشكار بی احتیاط و ناآزموده بسیار زیاد است. یكی از كوهنوردان باتجربه گفته است كه در كوهنوردی دو چیز را باید بیاموزیم: اصول ایمنی در كوهستان برای آن كه به خود آسیب نرسانیم و اصول حفاظت كوهستان برای آن كه به كوه آسیب نرسانیم.
نخستین برنامه های كوهپیمایی خود را بهتر است كه همراه فرد یا گروهی باتجربه اجرا كنید. معمولاً اینان می دانند كه رفتن به چه منطقه و تا چه ارتفاعی برای یك مبتدی مفید و جذاب است. همچنین می دانند كه چه وسایل و موادی برای شما لازم است. در عین حال بهتر است كه خودتان به ایشان توضیح دهید كه تاكنون چه كارهای كوهنوردی كرده اید و بگویید كه قصد ندارید در ابتدای فعالیت های جدی خود، كار برجسته و دشواری انجام دهید!
در نخستین برنامه های خود سعی نكنید كه پا به پای كسانی باشید كه بیشتر كوهنوردی كرده اند، چرا كه ممكن است خود را بسیار خسته كنید یا به خطر اندازید. به ویژه اگر با اعضای یك گروه یا باشگاه كوهنوردی حركت می كنید، توجه داشته باشید كه در این جمع ها معمولاً اشخاص ماجراجو و نترسی پیدا می شوند كه پا را از «حاشیه های اطمینان» فراتر می گذارند؛ شاید این اشخاص، آگاهانه برای گذر از مرزهایی (به جا گذاشتن «ركورد» و...) خود را مثلاً درگیر یك مسیر سنگی دشوار كنند، یا قصد صعود سریع به قله را داشته باشند. اما شما به این وسوسه دچار نشوید كه خود را قوی نشان دهید در عوض، بهتر است به سرپرست برنامه توضیح دهید كه می خواهید بدون فشار آوردن بر خود و بدون پذیرش خطر از كوه لذت ببرید. در واقع، سرپرست برنامه ای كه اشخاص مبتدی یا كارآموز را با گروه خود به كوه می برد، باید این موضوع را بداند، اما شما هم از تذكر فروتنانه و محترمانه خودداری نكنید. در آینده، وقت برای یادگیری و انجام كارهای دشوارتر خواهید داشت.
نخستین برنامه های كوهنوردی شما باید در فصل گرم سال باشد (نیمه جنوبی كشور: فروردین تا آبان، نیمه شمالی كشور: اواخر اردیبهشت تا نیمه مهرماه) و زمانی كه صرف بالا رفتن می كنید از سه چهار ساعت بیشتر نباشد. وسایلی كه برای چنین برنامه هایی لازم دارید، می تواند بسیار ساده باشد: یك كفش ورزشی كه زیره ضخیم و كمی نرم (برای جلوگیری از سر خوردن) داشته باشد، یك كوله پشتی كوچك، یك شلوار و پیراهن آزاد، پیراهن بادگیر، عینك آفتابی ضداشعه فرابنفش (UV protection)، كرم ضدآفتاب، حدود دو لیتر آب (اگر مطمئن هستید كه چشمه آب پاكیزه ای سرراهتان هست، یك قمقمه یك لیتری كافی است)، كمی تنقلات، نان و میوه و دیگر اقلام خوراكی. هیچ گاه شیفته وسایل و پوشاك رنگارنگی كه در دست و برتن دیگران (یا احتمالاً در مجله های كوهنوردی) می بینید، نشوید.
برای خرید همیشه فرصت هست و پیوسته چیزهای نو به بازار می آیند، خیلی معقولانه و صرفه جویانه ببینید كه به راستی چه چیزی مورد نیازتان است و اگر فلان پوشاك یا وسیله را بخرید چند درصد به شما كمك می كند تا به هدف خود برسید؟ آیا نمی شود با كمی خوشفكری، از آنچه كه دارید به گونه ای استفاده كنید كه كارتان را راه بیندازد؟ برای مثال می توان برای كوهنوردی های چندساعته تا یك روزه به جای خریدن كوله پشتی های نو و گرانبها، از همان كوله پشتی ای كه به مدرسه می بردید یا كوله دست دوم دوست تان استفاده كنید. یا در مراحل بعدی كه نیاز به كیسه خواب داشتید، می توانید به جای خرید یك كیسه خواب عالی و گرم- كه بسیار گران است- یك كیسه خواب متوسط بخرید و به جای آن كه در كیسه خواب عالی خود مجبور شوید همه پوشاك خود را درآورید، با پوشاك كامل و حتی كت پر بخوابید.
به دنبال كالاهای «مارك دار» و معروف خارجی هم نگردید. امروزه به راستی دشوار است كه دریابید كالای موردنظر شما با فلان مارك معروف، در كشور اصلی یا با استانداردهای اصلی ساخته شده یا در چین و تایلند و... بهتر است در هر مورد كه ممكن است، كالاهای ساخت داخل را بخرید كه هم ارزان تر هستند، هم در بسیاری موارد بهتر از انواع چینی و تایلندی و اگر عیبی پیدا كنند، می توانید برای تعویض یا تعمیر به سازنده آن مراجعه كنید. در عین حال، خرید كالاهای ایرانی به پیشرفت اقتصاد كشور كمك می كند و انتقادها و پیشنهادهای شما در مورد كیفیت كالا می تواند آنها را بهتر كند. در انتخاب هر وسیله، بكوشید از نظر كسانی كه از آن استفاده كرده اند، بهره ببرید و تا حد امكان، پیش از خرید نمونه ای از آن را كه در اختیار دوستان تان است، امتحان كنید و در هر حال با كوهنوردان یا فروشندگان باتجربه مشورت كنید. یكی از وسایلی كه خوب است از همان نخستین روزهای كوهنوردی به كاربرد آن عادت كنیم، چوب دست یا باتوم (در اصل: baton) پیاده روی است.
باتوم، به تقسیم وزن بدن و انتقال بخشی از ضربه ها و فشارها به دست كمك می كند و به این ترتیب از فشار بیش از حد به زانوها كه اندام هایی بسیار حساس هستند، جلوگیری می كند. باتوم در حفظ تعادل و جلوگیری از زمین خوردن و نیز پیچ خوردن پا كه می تواند به مچ پا آسیب برساند، بسیار موثر است.

عباس محمدی

منبع : روزنامه شرق