چشم‌انداز فناوری‌ها در دو دهه‌ی آینده

هیچ کس به طور دقیق از وضعیت بیست سال آینده آگاه نیست. اما اگر از حرکت شتابنده‌ی فناوری‌ها باخبر باشیم، می‌توانیم بسیاری از رویدادها، زمان احتمالی وقوع آن‌ها و نیز تأثیرشان بر زندگی اجتماعی و کار را پیش‌بینی کنیم. چنین برآوردی با تحلیل تأثیرات متقابل فناوری‌ و جامعه ممکن خواهد بود. چنین سناریوهایی به ما اجازه می‌دهند با درک بهتری از محیط پیرامون فرد و چگونگی زندگی در آن، برنامه‌ریزی بهتری داشته باشیم.
طی بیست سال آینده رایانه‌ها اغلب روندهای زندگی را تغییر می‌دهند؛ شاید تا سال ۲۰۲۰ این ماشین‌های ساخته‌ی بشر به حقوق شهروندی نیز دست یابند. رایانه‌ها به ما اثبات می‌کنند، کارهای اندکی وجود خواهد داشت که تنها انسان می‌تواند انجام دهد، آ‌ن‌ها با این اقدام خود راز هوش انسان را آشکار خواهند کرد.
بخش وسیعی از دانش نوظهور در دو دهه‌ی آینده به شکل هوش تلفیقی خواهد بود که اکنون قادر به درک جوانب مختلف آن نیستیم. ماشین‌ها به تدریج کارهای فیزیکی و ذهنی را به عهده می‌گیرند و مردم رفته‌رفته بر جنبه‌ی انسانی فعالیت‌ها تمرکز می‌کنند. همکاری نزدیک میان انسان و ماشین، فعالیت‌های اقتصادی را بهره‌ورتر و نقش انسان را دلپذیرتر می‌کند.
امروزه قهرمانان بازی‌های رایانه‌ای برای ما سرگرمی‌ساز شده‌اند، و این وضعیت ادامه خواهد یافت. در محیطی سرشار از حضور پرقدرت رایانه‌ها، حتی ممکن است برخی از دوستانِ راهِ دورِ ما، نیمه‌مجازی ـ نیمه‌واقعی باشند. اینترنت روابط ما را دگرگون خواهد کرد و در فضای مجازی، تماس‌های چهره به چهره بسیار کم خواهد بود.
● عمر طولانی‌تر و جاودانگی دیجیتالی
علوم پزشکی به سرعت در حال توسعه است. در بیست سال آینده همگام با رعایت دقیق نکات بهداشتی و کاهش مرگ‌ومیر، امید به زندگی شاید از مرز ۱۳۰ سال فراتر رود. در سایه‌ی پیشرفت علوم پزشکی و فناوری اطلاعات امکان ذخیره‌سازی محتویات ذهن انسان در انبارهای الکترونیکی میسر خواهد بود. این فناوری امکان آن را فراهم می‌سازد که انسان پس از مرگ، گونه‌ای از زندگی دیجیتالی را ادامه دهد. شخصی را تصور کنید که در مراسم تدفین خود برای حاضران سخنرانی می‌کند.
در دو دهه‌ی آینده، شناخت ما از بدن و اندام‌های آن عمیق‌تر می‌شود و در مقایسه با امروز برای حفظ سلامت و زندگی، تصمیم‌های درست‌تری می‌گیریم. بیش از ۹۵ درصد اعضای بدن از بافت‌ها و ساختارهایی هستند که تا سال ۲۰۲۰ می‌توان با کمک روش‌های تلفیقی یا مصنوعی در آزمایشگاه‌های مجهز آن‌ها را بازسازی یا تعویض کرد.
فناوری اطلاعات به بالندگی و شکوفایی هرچه بیشتر علوم پزشکی کمک فراوان خواهد کرد. شاید در بیست سال آینده هر فردی علاوه بر همراه داشتن سوابق کامل پزشکی که شامل انواع اسکن‌های فوری و دقیق و شرح جراحی‌ها است، بتواند نمایش‌گرهای پزشکی را نیز همراه خود داشته باشد. محیط الکترونیکی ویژه‌ی ما که وظیفه‌ی مراقبت از فرد را بر عهده دارد، در مقابل حواس و وضعیت فیزیکی بدن به طور خودکار واکنش نشان می‌دهد و به طور مثال در شرایط استرس با استفاده از فنون پزشکی، نگرانی‌ ما را برطرف می‌کند.
رایانه‌ها نیز از راه اتصال به سامانه‌ی عصبی ما، قادر خواهند بود آنچه را که حس می‌کنیم به خوبی درک کنند و حتی در صورت لزوم حواس ما را تحریک کنند. به این ترتیب محیط پیرامون ما به طور کامل به حسگرهای دقیق مجهز خواهد شد. این پیشرفت‌های خیره‌کننده، نقطه‌ی آغازین فرآیند طولانی همگرایی انسان و ماشین است که نتیجه‌ی آن تولد انسانی کاملاً الکترونیکی است که پیش از پایان قرن زاده می‌شود.
● تحصیل و کار از راه دور
پیشرفت فناوری، روش انجام کار و امرار معاش را دگرگون خواهد کرد. برای مثال فعالیت در بخش صنعت و کشاورزی یا انجام فعالیت‌های دیگر در مقایسه با امروز نیروی کار کمتری را طلب می‌کند و اغلب صنایع و خدمات، خودکار خواهند شد. اغلب شرکت‌ها و بنگاه‌های کسب‌و‌کار تنها براساس نیاز پروژه‌ها به جذب و استخدام نیروی انسانی اقدام می‌کنند.
افراد به کار گرفته شده در پروژه‌ها نیز با استفاده از فناوری اطلاعات از فاصله‌های دور وظایف خود را انجام می‌دهند و با سایر همکاران ارتباط برقرار می‌کنند. کار در این فضای مجازی چنان رواج خواهد داشت که هیچ‌کس تصور نمی‌کند در محل کار حضور ندارد. کارکنان و نیروی کار با پایان هر پروژه در شغل دیگری به کار گمارده می‌شوند، اما این تغییر شکل به معنای تغییر مکان فیزیکی نیست. فناوری اطلاعات فاصله‌ها را کمتر و کمتر کرده و تقلیل آمدوشد بین محل کار و زندگی به معنای کاهش فشار روانی، اتلاف درآمد و زمان خواهد بود که رضایت افراد جامعه را در پی خواهد داشت.
کسب‌و‌کار در حوزه‌ی دولتی به سوی وضع مالیات‌های بین‌المللی حرکت خواهد کرد. در چنین فضایی شرکت‌ها نمی‌توانند با تغییر مکان فعالیت یا جابجایی نرم‌افزارها در شبکه، از زیر بار پرداخت مالیات شانه خالی کنند. تمامی معاملات تجاری به صورت خودکار وکامل، تحت نظارت قرار می‌گیرد و فرار مالیاتی به افسانه‌ها خواهد پیوست.
تحصیل و کسب دانش به دانشگاه یا مدرسه‌ای خاص محدود نمی‌شود، بلکه دانش‌آموزان و دانشجویان از طریق شبکه‌ی جهانی وب در سخنرانی‌های مهم شرکت می‌کنند، از موضوعات آموزشی مطلع خواهند شد و تمامی شبیه‌سازی‌ها را در سامانه‌های رایانه‌ای می‌بینند. برخی از معلمان و استادان هم‌اکنون نیز آموزش‌های خود را از طریق اینترنت ارائه می‌کنند.
دردو دهه‌‌ی آینده تحصیل با سرگرمی و تفریح عجین خواهد شد. حتی امروزه نیز ضرورت تلفیق این دو موضوع مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال یک پایگاه هوایی در آمریکا نوعی فضاپیما تولید کرده است که بازدید‌کنندگان پس از سوار شدن بر آن در فضای مجازی به گشت‌و‌گذار می‌پردازند و تصاویر مجازی را به شکل سه بعدی مشاهده می‌کنند. در آینده با کمک لنزهای سه بعدی و اتصال سامانه‌های اطلاعاتی به سیستم عصبی، فرد می‌تواند با ایجاد نوعی حس مصنوعی در تخلیلی‌ترین مکان‌ها، واقعی‌ترین گشت‌و‌گذار را تجربه کند.
محیط‌های مجازی فراوانی برای سرگرمی، ورزش، تحصیل، خرید و ملاقات‌های اداری ایجاد می‌شود. رایانه‌های پیشرفته، مکان‌های خیال‌انگیزی را برای زندگی فراهم می‌کنند؛ مکان‌هایی که گریزگاه مناسبی برای فرار از حقایق آزاردهنده هستند، اما باید امیدوار باشیم که جامعه‌گریزی به معضل اجتماعی تبدیل نشود.
جامعه‌ی آینده، بسیار سالخورده خواهد بود و بازنشستگان زیادی خواهد داشت. جوانان ناچار هستند برای رفاه سالخوردگان مالیات بیشتری بپردازند. این موضوع ممکن است بحران‌هایی را بین نسل‌ها ایجاد کند. افراد جوان‌تر به مهاجرت‌های الکترونیکی و یافتن فرصت‌های شغلی در همه‌ی نقاط زمین اقدام می‌کنند. این در حالی است که مهاجرت‌های فیزیکی به سایر کشورها نیز همچنان ادامه می‌یابد.
تنهایی در سال‌های آینده برای سالخوردگان سخت و طاقت‌فرسا نخواهد بود. آن‌ها می‌توانند به کمک صفحات
نمایش بزرگ از طریق تصاویر واقعی با دوستان و آشنایان خود ارتباط داشته باشند و حتی دوستان جدیدی
با علایق مشترک پیدا کنند. ارتباطات محدود به محیط‌های جغرافیایی نخواهد بود، افراد با فاصله‌های فیزیکی
بسیار دور می‌توانند عضو فعال جوامع اینترنتی باشند. این جوامع دارای قدرت سیاسی خواهند بود و در عرصه‌ی
جامعه تأثیر زیادی خواهند داشت.
● انرژی سبز، محیط سالم
تمامی فناوری‌های نوظهور نیازمند انرژی هستند؛ انرژی خورشیدی تا اندازه‌ی زیادی این نیاز را برآورده خواهد ساخت. انرژی لازم برای حمل و نقل نیز از تجزیه‌ی آب و تولید هیدروژن سوختی فراهم خواهد شد. اشکال دیگر انرژی‌های تجدیدپذیر نیز توسعه خواهد یافت، اما همجوشی هسته‌ای تا سال ۲۰۲۰ کاربرد نخواهد یافت.
محیط‌زیست و سلامتی آن روندی رو به گسترش خواهد داشت و مصرف سوخت‌های فسیلی کاهش خواهد یافت. مطالعات علمی زیست‌محیطی گسترش روزافزونی خواهد یافت. در این دوره‌ی فراروی بشر، نیاز اساسی جوامع، مطالعات کارشناسانه بر روی مسایل خواهد بود و از واکنش‌های احساسی که اغلب ضد و نقیض هستند، دوری می‌شود.
برخی از مردم، اعتماد زیادی به کلان‌شرکت‌ها نخواهند داشت و علاقه‌مند خواهند بود که غذای مورد نیاز را خودشان تهیه کنند. شرکت‌های زراعی خدمات خود را به شکل برون‌سپاری انجام خواهند داد و نیازهای غذایی را براساس ذوق و خواسته‌ی مشتریان متعدد، تهیه خواهند کرد.
حدود سال‌های ۲۰۲۰ حسگرهای پیشرفته به کمک صنعت کشاورزی و مواد غذایی آمده و شرایط آب و هوایی، حمله‌ی آفات را کنترل خواهند کرد. ممکن است گرده‌افشانی و باروری بیشتر محصولات از طریق حشرات، به دلیل تابش شدید آفتاب توسط تابشگرهای ماهواره‌ای و تغییرات ژنتیکی با مشکل روبرو شود. برای رفع این مشکل در سال‌های آینده، شاهد استفاده‌ی گسترده از حشرات روباتیک خواهیم بود.
● لوازم خانگی
دوستداران لوازم خانگی در منازل از آینه‌های دیجیتالی حمام، دوربین‌های تعبیه شده در ساعت‌مچی، آکواریوم‌های مجازی، لوازم نقاشی دیجیتالی و کاغذدیواری هوشمند استفاده خواهند کرد. کاغذدیواری‌ هوشمند خود را با وضعیت روحی و کنش‌های ساکنان منزل تطبیق داده و سر و صدای آزار‌دهنده‌ی محیط را به حداقل ممکن می‌رساند.
همه‌ی‌ این محصولات، ره‌آورد دهه‌ی نخست خواهد بود. بلافاصله پس از این محصولات لوازم منزل و آشپزخانه‌ی هوشمند که می‌توانند خواسته‌های شما را حدس بزنند، وارد بازار مصرف خواهد شد. در این دهه شاهد ظهور روان‌شناسان روبات‌ها خواهیم بود. این روان‌شناسان اقدامات اشتباه و برنامه‌ریزی‌های نادرست روبات‌ها را اصلاح می‌کنند. اغلب لوازم هوشمند قادر خواهند بود با روان‌شناسان خود یا حتی شما به شکلی محسوس و از طریق امواج صوتی گفتگو کنند.
صفحه‌های نمایش بسیار پیشرفته در ساختمان‌ها جایگزین پنجره‌هایی خواهند شد که جاذبه و زیبایی قابل قبولی نداشته‌اند. این پنجره‌ها احساس حضور در محیطی دلپذیر را به وجود می‌آورند و برای اجتناب از تکراری بودن محیط، هر روز چشم‌انداز تازه‌ای از محیط بیرونی ایجاد می‌کنند که بسیار چشم‌نواز خواهد بود. برای مثال شما می‌توانید از طریق این پنجره‌های هوشمند گاری‌ها، اسب‌ها و صداها دلنشین آن‌ها را در فضای بازسازی شده‌ی دویست سال قبل مشاهده کنید.
● زندگی با ماشین
ارتباط صوتی کامل با ماشین‌ها تحقق خواهد یافت و برای همیشه در چشم‌انداز فعالیت‌های نوظهور جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت. گذشته از این انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۰ انسان بتواند با ماشین‌ها پیرامون هر موضوعی گفتگو کند و ماشین‌ها نیز آنقدر هوشمند خواهند بود که از ما چیزهایی را درخواست کنند یا پاسخ درخواست‌های ما را بدهند. این احتمال بسیار نزدیک به واقعیت خواهد بود که رایانه‌ها چهره و شخصیتی انسانی داشته باشند. این ترکیب بین انسان و ماشین بسیار طبیعی خواهد بود. دو دهه‌ی پیش‌رو سرشار از تحولات بزرگ در قلمرو رایانه‌ها خواهد بود؛ آن‌ها به هیچ وجه شبیه رایانه‌های امروزی نیستند و کمتر می‌توان آن‌ها را با چشم مشاهده کرد.
رایانه‌ها در همه‌ی بخش‌های زندگی ما حضوری پنهانی خواهند داشت و اغلب وسایل پیرامون ما به رایانه‌های خاص خود مجهز می‌شوند. این رایانه‌ها صد هزار بار و شاید یک میلیون بار سریع‌تر از امروز هستند. حافظه‌ی هر رایانه در مقیاس میلیون گیگابایت خواهد بود که سرعت و دقتی به مراتب بیش ازمغز انسان دارند.
ذخیره‌سازی اطلاعات بر روی دیسک و لوح از اعتبار ساقط می‌شود و قطعات سخت‌افزاری کمتر به چشم خواهند آمد. اَبَر‌رایانه‌ها جایگزین هیأت مدیره‌ی شرکت‌های بزرگ در فضای مجازی خواهند شد. این اَبَرمدیرانِ رایانه‌ای بیش از یک میلیارد پردازشگر در خود جای می‌دهند. اغلب این رایانه‌ها از فناوری‌ محاسبه‌ی مولکولی برخوردار می‌شوند، اما این رایانه‌های روباتیک به راحتی حرکت کرده و جابجا می‌شوند. روبات‌های دهه‌ی آینده به حسگرهایی مجهز هستند که از نظر قابلیت بر موجودات طبیعی برتری دارند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ توانمندی‌های روبات‌ها با انسان‌ها برابری ‌کند. آن‌ها در مزرعه، کارخانه، منزل و محل کار، فعال خواهند بود.
برخی از روبات‌ها به اندازه‌ی یک حشره خواهند بود. برخی از آن‌ها به باغچه و چمن رسیدگی می‌کنند، برگ‌های زرد را یک به یک جمع‌آوری می‌کنند و در سطل زباله می‌ریزند. برخی از روبات‌ها اساب‌بازی هستند، برخی دیگر حیوان خانگی به حساب می‌آیند و بعضی از آن‌ها ورزشکاران و مربیان قابلی هستند. تا پایان دو دهه رویاهای فیلم‌های تخیلی هالیوودی محقق نخواهد شد، اما بسیاری از روبات‌ها ویژگی‌های ارگانیک خواهند داشت. تعدادی از این روبات‌ها از ماهیچه‌های ژلاتینی برخوردار می‌شوند که بسیار شبیه‌ ماهیچه‌های طبیعی است. روباتی را تصور کنید که در کنار آبگیر باغ مشغول ماهیگیری است!
پیشرفت فناوری پیوسته بر زندگی ما اثر می‌گذارد. در دو دهه‌ی پیش‌رو، هفتاد و پنج درصد مردم با اینترنت ارتباط دارند و در هر مکان و زمانی ‌می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. ارتباط بی‌سیم، بیش از امروز عادی و همه‌گیر می‌شود، اما همچنان این ارتباط از وجود فیبر نوری بهره می‌گیرد و باید برای افزایش ظرفیت آن چاره‌ای اندیشید.
● واکنش‌های ضدفناوری
با گسترش روز‌افزون شبکه و محوریت یافتن آن در ارزش‌های مشترک باید در انتظار مشکلات و مخالفت‌ها بود. برخی از اوقات جنگ‌افزارهای شبکه‌ای نیز این ارتباطات را مختل می‌سازند. در چنین شرایطی معیارهای امنیتی سخت‌گیرانه و آزاردهنده می‌شوند. شبکه زندگی خصوصی را با شکل روبرو می‌سازد. اتصال دوربین‌های رایانه‌ای به سامانه‌های شبکه‌ای، امکان کنترل و مشاهده‌ی مردم در همه جا را فراهم می‌کند. صاحب‌نظران مداخله‌ی بیش از اندازه‌ی فناوری شغلی و حضور گسترده‌ی روبات‌ها به جای انسان را با بدبینی ارزیابی می‌کنند. ممکن است بخش زیادی از مردم به سمت ایجاد جامعه‌‌ای موازی که از نازل‌ترین سطح فناوری بهره می‌گیرد و شکلی از زندگی سنتی را مطلوب می‌پندارد روی بیاورند.
● سایبر ـ پول
در بیست سال آینده پول و درآمد به طور عمده الکترونیکی خواهد بود و دست کم یک ارز الکترونیکی جهانی خواهیم داشت که در هر پایگاه اینترنتی، هر کارگاه و هر نقطه‌ای از جهان رایج خواهد بود. اینترنت بستر استانداردی برای کسب‌و‌کار می‌شود. و ارز الکترونیکی جهانی هم نخستین انتخاب برای تجارت خواهد بود که باعث محو تدریجی دلار، یورو و ین می‌شود. مردم دیگر به پول‌های موجود که کاربرد جهانی ندارد، توجهی نمی‌کنند.
در این شرایط و با حضور سامانه‌ی یکپارچه‌ی اقتصادی ممکن است به واریز پول و سپردن آن به بانک نیازی نباشد. در این حالت بانک‌ها باید خدمات جدیدتری ارایه دهند و یا از صحنه‌ی تجارت خارج شوند.
● حمل و نقل اتوماتیک
دنیای جدید به سامانه‌ی یکپارچه‌ی اطلاعات حمل و نقل مجهز خواهد بود. این سامانه نیازمند نظام مدیریتی کارآمدی است که بتواند حجم روزافزون آمد‌و‌شد را هدایت کند. این سامانه با برنامه‌ریزی اصولی ظرفیت جاده‌ها را دو برابر کرده و اضطراب ناشی از آمدوشد را می‌کاهد. قبل از آغاز سفر، رایانه‌ای درخصوص مسیر به ما مشاوره می‌دهد تا سفرمان سبز باشد و به آلودگی محیط‌زیست نینجامد. مسافران اقصا نقاط جهان که بیش از ۵ میلیارد نفر از آن‌ها مسافران هوایی خواهند بود، ۵۰ تریلیون کیلومتر را طی خواهند کرد. هزینه‌های سفرهای واقعی از یک سو و پیشرفت فناوری اطلاعات از سوی دیگر باعث خواهد شد که گردشگری اینترنتی گسترش یابد و حتی به تنها روش گردشگری در برخی از نقاط جهان تبدیل شود.
آینده از ابعاد مختلفی با امروز متفاوت خواهد بود، اما برخی از چیزها دستخوش تغییر نمی‌شوند. ما همچنان گرایش‌ها و نیازهای انسانی و عاطفی خود را خواهیم داشت. درست مثل انسان‌های غارنشین باز هم نیازمند غذا، سرپناه، عشق و روابط انسانی هستیم و همچنان برخی از اوقات درگیر نزاع و مشاجره می‌شویم. این رفتارهای انسانی در عوامل ژنتیک ما نهفته است و همین‌ها هستند که تداوم حیات انسانی را تضمین می‌کنند.
در بیست سال آینده وسایل جالب توجهی در اختیار خواهیم داشت؛ نه تنها ساعت و تلفن، بلکه جواهراتی که به احساسات ما حساس هستند، لوازم صوتی و تصویری و روبات مترجم که در عینک نصب می‌شوند و صفحه‌های نمایش که جزء بافت پارچه‌ی لباس هستند، در آینده مورد استفاده خواهند بود.

[ سید علیرضا حجازی ]

منبع : بنیاد آینده نگر ایران