محیط علیه سلامت

متاسفانه در كشور ما علاوه بر تهدیدهای مدرن ناشی از توسعه نامتوازن (ناپایدار)، هنوز از تهدیدهای سنتی در بسیاری از مناطق كشور رنج می‌بریم. محیط را از دو زاویه می‌توان نگاه كرد: از زاویه زیست محیطی كه در این‌ صورت انسان و فعالیت‌های وی مطرح بوده و همواره تهدیدی برای محیط تلقی می‌شود و یا از زاویه سلامت و یا به عبارت دیگر بهداشت محیطی كه در این‌صورت محیط مورد توجه بوده و هر آنچه از طریق محیط، سلامت انسان را تهدید كند و چون صدمه به محیط نهایتا به انسان منتقل می‌شود لذا هر دو زاویه اهمیت خاص خود را دارد.
انسان همواره محیطی را تجربه می كند كه شامل: عوامل فیزیكی، شیمیایی بیولوژیك و اجتماعی فرهنگی است كه بر حسب موقعیت‌های جغرافیایی، فصلی، زمانی و نوع فعالیت‌ها آثار متفاوتی بروز می‌دهند. برای توجه و تامین سلامت محیط، مراحل مختلفی شامل ارزیابی، اصلاح، كنترل و پیشگیری عوامل خطر كه به نوعی بر سلامت تاثیر سوء گذاشته و آینده نسل‌های بعدی را تهدید می‌كند، باید طی شود. خطر عبارت است از شرایط، فرآیند، ابزار و موادی كه قابلیت ایجاد آثار سوء سلامت برمحیط و موجودات زنده از جمله انسان را داشته باشد.
● عوامل خطر فیزیكی
از قبیل تماس با صدای ناهنجار، پرتو‌های یونیزان و غیریونیزان مثل تابش غیر استاندارد اشعه ایكس و تابش مستقیم نور آفتاب، كار در محیط‌‌های پر فشار یا كم فشار،كار در شرایط نور نامناسب و یا كار در شرایط گرما یا سرمای بیش از حد می‌باشد.
● عوامل خطر شیمیایی
شامل انواع مواد شیمیایی مورد مصرف در شوینده‌ها و پاك ‌كننده‌ها، مواد شیمیایی به صورت افزودنی‌ها در حد غیرمجاز به مواد غذایی، سموم مورد مصرف به صورت نامناسب در كشاورزی كه آثار آن مدت‌ها در محصولات باقی می‌ماند، ده‌ها هزار ماده شیمیایی خطرناك مورد مصرف در صنایع كه به دلیل عدم رعایت نكات بهداشتی و ایمنی سبب بیماری‌های تنفسی، پوستی، قلبی و سرطان‌های غیرقابل علاج می‌شود، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی كه موجب آلودگی منابع آب‌های زیرزمینی و در نهایت تهدید آب‌های آشامیدنی می‌شود، تخلیه آلاینده‌های شیمیایی هوابرد از طریق دودكش صنایع و یا اگزوز اتومبیل‌ها كه آلودگی هوا را به دنبال دارد، می‌باشد.
● عوامل خطر بیولوژیك
علت انواع بیماری‌های مشترك میان انسان و دام و پرندگان عوامل بیولوژیك است كه در اثرشرایط نامناسب بهداشت محیطی، رعایت نكردن بهداشت فردی و بهداشت كار در دامداری‌ها و بالاخره دفع نامناسب زباله‌ها، سلامت انسان را به خطر می‌اندازد.
● تهدیدهای محیطی
اساسا تهدید‌های محیطی را به دو دسته تقسیم می‌كنند: تهدید‌های سنتی و تهدید‌های مدرن.
تهدید‌های سنتی كه به طور عمده ناشی از فقر و توسعه نیافتگی هستند مانند آلودگی میكروبی آب آشامیدنی، آلودگی مواد غذایی به عوامل میكروبی بیماری‌زا، آلودگی هوای اتاق‌ها به علت سوخت ناقص وسایل گرمایش و یا پخت و پز، دفع پراكنده زباله و فاضلاب به اطراف مناطق مسكونی، حوادث و جراحات ناشی از كار در كشاورزی، بیماری‌های منتقله از جانوران موذی و خطرناك. تهدید‌های مدرن كه در اثر توسعه سریع و بدون ضابطه حاصل می‌شوند مانند: آلودگی آب آشامیدنی در اثر آلوده شدن منابع آب (آب‌های زیرزمینی و رودخانه) به فاضلاب‌های شیمیایی و یا پساب‌های كشاورزی كه آلوده به سموم هستند، آلودگی محصولات كشاورزی به سموم ویا مواد غذایی به افزودنی‌های شیمیایی غیرمجاز آلودگی هوای شهر‌ها، تغییرات آب و هوایی در اثر فعالیت‌های انسانی مانند حذف لایه اوزن و یا تخریب محیط برای اهداف توسعه‌ای كه منجر به تخریب شرایط اكولوژیك و نابودی منابع زیستی مفید می‌گردد.
متاسفانه در كشور ما علاوه بر تهدیدهای مدرن ناشی از توسعه نامتوازن (ناپایدار)، هنوز از تهدیدهای سنتی در بسیاری از مناطق كشور رنج می‌بریم، به‌طوری كه هنوز در مناطقی از كشور آلودگی آب آشامیدنی به عوامل میكروبی تهدیدی جدی برای سلامت محسوب می‌شوند مانند بروز اپیدمی‌های وبا در اثر آلودگی میكروبی آب و این در حالی است كه در نقاط دیگری از كشور آلودگی آب به عناصر شیمیایی ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی تهدیدكننده جدی سلامت هستند و یا در نقطه‌ای آلودگی‌های میكربی مواد غذایی، در اثر سهل‌انگاری و عدم رعایت بهداشت فردی، تهدیدی برای سلامت محسوب می‌شود و در نقطه‌ای دیگر، باقیمانده سموم كشاورزی و افزودنی‌‌های غیر مجاز، تهدید سلامتی هستند، در یك نقطه روستایی یا حاشیه شهری آلودگی هوا داخل اتاق به علت سوخت ناقص منابع گرمایش و یا پخت و پز تهدید سلامتی است و در یك نقطه شهری، آلودگی هوا در اثر فعالیت‌های صنعتی و ترافیك، تهدید سلامت است. در بعضی روستا‌ها دفع غیربهداشتی و پراكنده به نوعی سلامت را تهدید می‌كند، در حالی كه در شهرهای بزرگ زباله‌های خطرناك صنعتی و بیمارستانی تهدیدی برای سلامت هستند. بنابراین همان‌طور كه ملاحظه می‌شود در شرایط حاضر باید هم نگران تهدید‌های سنتی كه مخصوص جوامع توسعه نیافته است باشیم و هم نگران تهدید‌های مدرن كه ویژه كشور‌های توسعه یافته است. به‌طور كلی رویكرد محیط سالم دارای دو ویژگی عمده می‌باشد: اعمال مدیریت جامع محیطی و تغییر رفتار در آحاد جامعه. مدیریت جامع به نوعی كه یكی از ماموریت‌های اصلی دركلیه بخش‌های توسعه بررسی دایمی آثار فعالیت‌های توسعه‌ای ایشان بر محیط باشد تا قبل از هر نوع اقدام توسعه‌ای پیش بینی‌های لازم برای سلامت محیط و انسان به‌عمل آید و در عین حال اقدام لازم برای اصلاح رفتار‌های پرخطر كه سلامت محیط را به خطر می‌اندازند.
اهمیت محیط از آن جهت است كه طبق آخرین گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت عامل حدود ۸۰ درصد بیماری‌ها و تهدید‌های سلامتی در محیط است و نكته نگران‌كننده آن كه متولیان سلامت در اكثر كشور‌ها به عوامل بیماری‌زا غیر از آنچه در محیط وجود دارد بیشتر می‌پردازند و این بزرگ‌ترین تهدید سلامت محسوب می شود كه شاید یكی از دلایل اصلی این معضل محدود بودن واحد‌های درسی مرتبط با محیط برای دانشجویان علوم پزشكی است.‌

دكتر علی‌اصغر فرشاد
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران

منبع : روزنامه سلامت