طرحی برای همدلی در روابط انسانی

همدلی از دید روانشناسان بر زمینه‌های عاطفی و ادراکی استوار بوده و بدین معناست که مشاهده‌گر همان احساس عاطفی را پیدا کندکه دیگری تجربه می‌کند و از طرف دیگر، خود را به جای دیگری گذاردن تا بتوان احساسات و افکار او را درک نمود. اساساً مفهوم همدلی در سالیان اخیر به همین تعریف اخیر اشاره می‌نماید یعنی: درک افکار و احساسات شخص دیگر.
همدلی با این تعریف، با رفتارهای اجتماعی مطلوب، توجه به انسان‌های نیازمند و احترام به بشریت رابطه مثبت دارد. همدلی نوعی توجه و دل‌مشغولی به مسائل دیگران را نشان می‌دهد. از دید " دالایی لاما"، همدلی واقعی بر مبنای این درک قرار داردکه دیگران درست مثل خود شما حق دارند شاد باشند. بنابراین دشمن شما نیز دارای همان آرزو برای خوشبختی و همان حق برای دست یافتن به آن است. بدون همدلی بین انسان‌ها نمی‌توان، به خوشبختی دست یافت. اندیشیدن درباره اثر پیامدهای رفتار شخص بر دیگران، ممکن است باعث برانگیخته شدن حس همدلی شود. همدلی با پذیرش، بازشناسی و روشن‌سازی احساس‌های یکی توسط دیگری سر و کار دارد. همدلی کردن مستلزم باریک اندیشی بسیار بوده و نیرومندترین هنر التیام دردهاست.
▪ اندیشه‌ورزی :
در چه موقعیت‌هایی توانسته‌اید خود را به جای دیگری بگذارید؟
در چه موقعیت‌هایی نتوانسته‌اید خود را به جای دیگران بگذارید؟
آیا اصولاً خود را فردی می‌دانید که می‌تواند به دیگران همدلی نشان دهد؟
با همدلی می‌توان انسان‌ها را تشویق کرد که درباره نگرانی‌های عمیق خود صحبت نموده و تجربه‌های هیجانی و درونی خود را روشن‌تر بیان نماید.گاه این بازتابش‌های احساسی به دیگری، خود وسیله‌ای می‌شود برای رفع تدریجی تعارض‌های هیجانی که سد راه خودشکوفایی افراد شده است.
▪ مفهوم‌سازی:
همانگونه که بیان گردید همدلی عبارتست از تلاش فردی جهت شناخت و درک تجارب مثبت و منفی شخص دیگر.
اِسنادهای چنین فردی بر این مبنا قرار دارد که مشاهده‌گر فعالانه خود را به جای شخص دیگری می‌گذارد، گویی"من آن شخص دیگر هستم". هدف، شناخت و درک تجربه ذهنی و احساسات شخص دیگری است.
سه جنبه اصلی همدلی بر اساس دیدگاه روانشناسان عبارتست از:
۱) خود را به جای دیگری گذاشتن از جنبه ادراکی (درک موقعیت از دیدگاه شخص دیگر)؛ اگر انسان‌ها بتوانند موقعیت دیگری را درک کنند، جهان انسانی را بدون پیش‌داوری کمتری مورد توجه قرار خواهند داد. به همین نسبت رفتارهای اجتماعی مطلوب‌تری را نشان خواهند داد.
▪ اندیشه‌ورزی:
زمانی که موقعیت دیگری یا دیگران را نتوانیم درک نمائیم چه اتفاقی می‌افتد؟
۲) خود را به جای دیگری گذاشتن از جنبه اجتماعی (پیش‌بینی و درک افکار، احساسات و اهداف شخص دیگر). اگر بتوان افکار و احساسات دیگران را پیش‌بینی کـرد، در آن صورت همبستگی انسان‌هــا افزایش یافته و عـــدم پیش‌داوری رشد خواهد کرد، این کار باعث می‌گردد غم‌ها و ناراحتی‌های دیگران را بهتر فهمید و اغماض بیشتری از خود نشان داد.
۳) خود را به جای دیگران گذاشتن از جنبه عاطفی (شناخت احساسات دیگران و سهیم داشتن خود در آن احساسات). این جنبه نوعی آمادگی برای یاری‌رسانی را مطرح می‌کند. این بخش از همدلی با همدردی ارتباط نزدیکی دارد. همدردی به آگاهی بسیار نسبت به درد و رنج شخص دیگر به عنوان چیزی که باید تسکین یابد، معطوف است. همدردی به طور طبیعی یک فضای مثبت ایجاد می‌کند و در نتیجه شما احساس آرامش و شادی می‌کنید. به عقیده لاما هر جا که یک فرد مهربان وجود داشته باشد، همواره یک فضای خوشایند حاکم است.
بنابراین آزادانه به دیگران نزدیک شدن، شناسایی دیگران به عنوان افرادی مشابه می‌باشد که امکان همیاری و خدمت‌رسانی را مهیا می‌سازد.
از آنجا که در فرآیند همدلی احساس‌های افراد بدون قضاوت و سرزنش بازتابنده می‌شود، هر فردی قادر است احساس‌های خود و دیگری را آشکارا مشاهده کرده، روشن و تأیید نماید و سرانجام بپذیرد.
▪ اندیشه‌ورزی:
- چگونه می‌توان همدلی را در بین انسان گسترش داد؟
- به چه نحو از همدردی می‌توان برای کاهش خشونت‌ها در جوامع کمک گرفت؟
چنان‌چه شرایط انسانی بر روابط حاکم باشد، در آن صورت روند خویشتن‌پذیری تسهیل شده و هر فردی با هیجان و صداقت بیشتری شروع به صحبت درباره خود می‌نماید.
▪ گسترش همدلی:
واکنش‌های همدلانه از دوران کودکی با بروز غم و اندوه در مقابل گریه دیگران بروز می‌نماید. عمده واکنش‌های نشان دهنده همدلی عبارتند از:
- دلسوزی کلامی و دلداری دادن به دیگری
- بازسازی احساسات خود در زمانی که دیگری رنج می‌کشد.
- جستجوی کسی که به یاری شخص آسیب‌دیده بشتابد.
- تشریک مساعی در حل مشکلات دیگران
- مداخله مستقیم و پیداکردن راه‌حل‌های مختلف بر اساس مسائل دیگران
آیا می‌توانید تجربه‌های خود را در موقعیت‌های بیان شده به یادآورده و آنها را تشریح کنید؟
به منظور افزایش همدلی توصیه‌ها و راهبردهای زیر کارساز خواهند بود:
ـ الگوهای اجتماعی را به منظور افزایش رفتارهای مطلوب اجتماعی می‌توان در جامعه مطرح و گسترده نمود.
ـ توصیفات کلامی صحیحی را می‌توان برای بیان درد و رنج در بین افراد جامعه رواج داد. گسترش این توصیف‌ها را می‌توان از همان اوان کودکی در مهدها و مدارس آغاز کرد. توصیفات کلامی بیانگر استفاده از زبان مشترکی است که در بین افراد وجود دارد. پس ازآن‌که بتوان تجربه افراد را در ذهن خود بازسازی نمود، جهت صحت تجربه‌های بازسازی شده می‌توان توصیف‌هایی از تجربه‌ها به صورت کلامی مطرح کرد.
در چنین حالتی است که فرد در مقابل قادر است توصیف‌ها و درک ما را تأیید یا رد نماید.
به عقیده سیمز(۱۳۷۸) در قالب الفاظ مختلف بیان کردن و تکرار نمودن موجب می‌شود که افراد مطمئن شوند، آن‌چه از دیگری فهمیده‌اند همانی است که دیگری شرح داده است.
ـ استفاده گسترده از وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌ها به منظور ایجاد همدلی بین افراد.
ـ ایفای نقش و تصور وضعیت شخص دیگر از لحاظ تجسمی زمانی که فرد به مشکلات دیگری گوش می‌سپارد و یا حوادث را از طریق رسانه می‌شنود.
ـ می‌توان به افراد از کودکی آموزش داد که نسبت به حالات چهره و رفتار دیگران حساس شده و با مشاهده دقیق آنها، از غم‌ها، شادی‌ها و نگرانی‌هایشان مطلع گردید.
تأکید بر یاددهی حس همدلی بیانگر این است که این حس، پدیده‌ای مهم و نیرومند است که نه تنها در مواقع روبرو شدن آسیب‌دیدگان با بد شانسی یا بلایای طبیعی به دفعات مشاهده می‌شود بلکه در موقعیت‌های عادی زندگی مانند کمک به عابرین کهنسال در عبور از خیابان، زخمی شدن افراد، تصادفات وکمک به کودکان نیز قابل مشاهده است

نویسنده :
دکتر سیدحمید آتش‌پور دکترای روانشناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد خوراسگان

منبع : مجله الکترونیکی هوم