بحران ازیادرفته آسیا راه جدید برمه

با به خشونت کشیده شدن تظاهرات آرام راهبان بودایی برمه که طی هفته های اخیر علیه دیکتاتوری نظامی این کشور دست به تظاهرات زده بودند، درگیری های سیاسی در این کشور ابعاد تازه یی یافته است و پای سازمان ملل، امریکا، چین و دیگر قدرت های منطقه یی و بین المللی نیز به این بحران باز شده است. اقدامات ارتش برمه در سرکوبی خشونت بار تظاهرکنندگان هوادار دموکراسی، ناخشنودی و محکومیت سراسر جهان را به دنبال آورده است. همسایگان برمه وابسته به اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا، آسه آن، نفرت خود را از کشتار شهر رانگون با شدیدترین لحن ممکن اعلام کرده اند. دولت امریکا اجرای تحریم های جدیدی را علیه دولت برمه آغاز کرده و اتحادیه اروپا نیز خواستار عدم اعمال خشونت علیه تظاهرکنندگان شده است. در حال حاضر نیز سازمان ملل فرستاده ویژه خود را به برمه فرستاده است تا با مقامات نظامی این کشور دیدار کند. اما ریشه های بحران کنونی برمه، لااقل به دو دهه قبل بازمی گردد. برمه با حدود پنجاه وپنج میلیون نفر جمعیت در جنوب شرقی آسیا و در همسایگی چین، هند، بنگلادش، لائوس و تایلند قرار دارد. کشور برمه یا میانمار که در جنوب شرقی آسیا واقع است، از سال ۱۹۶۲ تحت حکومت نظامیان است. این کشور که یکی از مستعمره های پیشین بریتانیا بوده است، در حال حاضر فاقد مجلس، اتحادیه های کارگری و سایر نهادهای مردمی است. حکومت نظامی کنونی از سال ۱۹۸۹ بر مسند قدرت است. در حال حاضر ده حزب اجازه فعالیت دارند که برخی از آنان اقلیت های قومی را نمایندگی می کنند. «جبهه ملی برای دموکراسی» از سایر جریان ها قوی تر است. رهبر این جبهه که در سال ۱۹۸۸ بنیان نهاده شده، آنگ سان سو چی برنده جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۹۱ است. او بر حسب نتایج انتخاباتی سال ۱۹۸۹، باید قاعدتاً پست ریاست دولت را به دست می آورد؛ در این انتخابات آزاد، حزب او ۸۰ درصد کرسی ها را کسب کرد. حکومت نظامی، ولی انتخابات را به رسمیت نشناخت و بر مسند قدرت باقی ماند. سان سو چی که دختر یکی از قهرمانان جنبش استقلال برمه به نام آونگ سان است، پس از این انتخابات، بارها دستگیر و آزاد شده یا در اقامتگاه خود، تحت نظر بوده است. او یک بار از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۵ زندانی بود. دستگیری بعدی سال ۲۰۰۰ اتفاق افتاد که به دو سال حبس انجامید. او از سال ۲۰۰۳ در خانه خود، تحت نظر است. اغلب برمه یی ها امیدوارند با روی کارآمدن سان سو چی به آزادی، صلح و رفاه دست یابند. سان سو چی، خود در یک سخنرانی گفته است؛ «حزب جبهه ملی برای دموکراسی، حزبی است که می خواهد به مردم خدمت کند... ما باید بکوشیم سریع و از راهی درست به دموکراسی دست یابیم.» اما واقعیت این است که از سال ۱۹۸۸، کشور برمه دوران فساد و دیکتاتوری نظامی هولناکی را تجربه می کند. حاکمان این کشور از هیچ تلاشی برای اعمال قدرت خود رویگردان نبوده اند، تا جایی که حتی نام این کشور را به میانمار تغییر دادند. کودتاگران در آن سال، بلافاصله پس از رسیدن به قدرت، آنگ سان سو چی، رهبر حزب مخالف و طرفدار دموکراسی در برمه را به حبس خانگی فرستادند. حزب حاکم این کشور (SLORC)، در سال ۱۹۹۰ به انتخابات تن داد، اما بعد به نتیجه انتخابات بی اعتنایی کرد و کاندیداهای نزدیک به خود را در راس قدرت قرار داد. در اواسط دهه ۱۹۹۰، پس از پایان جنگ سرد و آغاز فرآیند دموکراتیزه شدن جهانی، حکومت سان سو چی را آزاد کرد. در آن دوران، عده یی در داخل و خارج از برمه بر این باور بودند که اصلاحات در این کشور امکان پذیر است. اما این تصور جز خیال باطلی نبود و توافق بر سر گام بعدی در اصلاحات این کشور صورت نپذیرفت. دیگر کشورهای جهان نیز به یاری اصلاح طلبان برمه یی آمدند. تحریم های اقتصادی بر این کشور اعمال شد، گروه های حقوق بشر به شدت فعال شدند، و انزوای سیاسی و بین المللی برمه آغاز شد. کشورهای همسایه اما سیاست دیگری در پیش گرفتند، آنان تلاش کردند ضمن حفظ روابط با این کشور، حزب حاکم این کشور را وادار به پذیرش اصلاحات و میدان دادن به مخالفان داخلی کنند. بعضی از این کشورها نیز نه فقط از اتفاقات برمه ناراضی نبودند، بلکه روابط خود را با کودتاچیان گسترش دادند، تا آنجا که برمه در سال ۱۹۹۷ به عضویت اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا درآمد. از آن تاریخ یک دهه گذشته است و برمه نشان داده که دوستانش تا چه حد در همکاری با این کشور در اشتباه بوده اند. برمه از کشوری ضددموکراتیک و ضدحقوق بشر، به تهدیدی جدی برای همسایگان خود تبدیل شده است. راه حل های سابق دیگر جوابگوی وضع فعلی برمه نیست، با این وجود هنوز هم عده یی در امریکا و سازمان ملل هستند که گمان می کنند با ابزارهایی نظیر تحریم اقتصادی می توان پاسخ دلخواه را به دست آورد. با این حال، حتی در همین سطح نیز در سازمان ملل بحث و اختلاف نظر بسیار است. در حالی که اینک صراحتاً از برمه به عنوان تهدیدی جدی برای منطقه یاد می شود، چین و روسیه تحریم های برمه را وتو می کنند و در همین حین که اعضای شورای امنیت مشغول جدل های داخلی اند، کودتاگران برمه یی به ایفای نقش خطرناک خود در منطقه ادامه می دهند. پس از آنکه ژنرال تان شو در سال ۱۹۹۲ ریاست کودتاگران را پذیرفت، سرکوب به بالاترین حد خود رسید. هزاران فعال حقوق بشر و طرفداران دموکراسی در این کشور به زندان فرستاده شدند، سان سو چی به حبس خانگی رفت و اکنون نیز زندانی است. به این ترتیب آنگ سان سوچی که برنده نوبل صلح ۱۹۹۱ است، پس از آنکه حزب او دو سال بعد از سرکوب نظامی ۱۹۸۸ موفق شد در انتخابات پیروز شود تاکنون ۱۸ سال است که تحت نظر بوده و از این مدت ۱۲ سال را در حبس خانگی گذرانده است. از ۱۹۹۶ به بعد، دولت مرکزی تصمیم گرفت دسترسی شورشیان را به پول، غذا، سوخت، اطلاعات و هر چیز دیگری که برای بقا و فعالیت آنان لازم بود قطع کند. مرحله بعد، از بین بردن محل زندگی این افراد بود. ۲۵۰۰ روستا در برمه ویران شد و بیش از یک میلیون نفر آواره شدند. برخی از آنان در خود این کشور به گدایی و کارتن خوابی روزگار می گذرانند، و عده بسیاری به مالزی، تایلند، چین، هند و بنگلادش رفته اند و در این کشورها زندگی می کنند. در سال ۲۰۰۴، نخست وزیر کین نیوت دستگیر شد. دو سال پیش از آن، او پایتخت را از یانگون به پینمانا، شهر کوچکی در ۲۵۰ مایلی شمال پایتخت منتقل کرد.
بعدها مشخص شد که این اقدام به توصیه رابط های امریکایی، به منظور دسترسی آسان تر نیروهای نظامی به پایتخت در صورت وقوع جنگ صورت گرفته است. آخرین بخش این سناریو تا به امروز، تظاهرات گسترده مردم برمه در خیابان ها به منظور اعتراض به افزایش ناگهانی و بی دلیل قیمت سوخت در این کشور به دست دولت بوده است.اولین نشانه ها از اعتراضات فعلی در میانمار در فوریه ۲۰۰۷ و در اعتراض به شرایط اقتصادی این کشور رخ داد. در آن زمان عده یی که خود را کمیته توسعه میانمار می نامیدند، از حاکمان نظامی می خواستند تا نسبت به افزایش قیمت مایحتاج عمومی، کمبود بهداشت عمومی و قطعی های مکرر برق واکنش نشان دهند. این اعتراض خیلی سریع سرکوب شد و ظرف ۳۰ دقیقه پایان پذیرفت و پس از آن دولت نظامی، ژنرال تان هان از نیروی پلیس میانمار را مسوول سرکوب شورش ها در رانگون کرد. در ۱۵ آگوست ۲۰۰۷ دولت اقدام به کاهش چشمگیر یارانه بنزین کرد که تاثیر سریعی بر افزایش قیمت گازوییل داشت و ۱۰۰درصد قیمت گازوییل را بالا برد و همین مساله موجب افزایش فشارهای اقتصادی بر مردم شد، آن هم در حالی که این کشور در سال ۲۰۰۵ تورم ۷/۱۷ درصدی و در سال ۲۰۰۶ تورم ۴/۲۱ درصدی را تجربه کرده بود. مردم این بار هم مثل ماه فوریه برای نمایش خشم و نارضایتی شان به خیابان ها ریختند. در تظاهرات اخیر تعداد زیادی از راهبان بودایی همراه مردم بودند و همین مساله کار حکومت را برای سرکوب تظاهرکنندگان دشوار کرد. پایان دادن به یارانه بنزین بخشی از اصلاحات عظیمی است که رهبران نظامی میانمار قصد انجام آن را دارند. در واقع هدف حکومت کاهش فشارهای ناشی از افزایش جهانی قیمت بنزین بر اقتصاد این کشور بوده است. این کشور دارای ظرفیت قابل توجه پالایشگاهی است و بانک جهانی در سال قبل توصیه های اقتصادی متعددی به رهبران این کشور داشت که از آن جمله کاهش یارانه های سوخت بود. اما از آن جا که این اقدام با اصلاحات اقتصادی دیگر توام نشده است، فشارهای موجود بر اقتصاد میانمار را افزایش داده است.
از جمله دیگر اشتباهات اقتصادی دولت برمه می توان به تاسیس پایتخت جدید- نای پیدا و- تاسیس پایتخت فناوری اطلاعات- یا دانا بودن- افزایش حقوق کارمندان دولت و نیروهای نظامی اشاره کرد. دولت تمامی این اقدامات را با چاپ پول بدون پشتوانه و در نتیجه افزایش نرخ تورم انجام داده است. در حال حاضر اقتصاد میانمار اقتصادی بسته و متکی بر صادرات ذخایر طبیعی است و دولت این کشور هم برنامه و تجربه چندانی برای تغییر شرایط موجود ندارد و اولویت را به افزایش توان نظامی داده است. شرایط جاری موجب شده تا ذخایر طبیعی این کشور ارزش واقعی خود را در صادرات نداشته باشند. از سوی دیگر سرمایه گذاری خارجی در این کشور اندک است و حتی راه اندازی طرح های هیدروالکتریکی هم به رفع خاموشی ها کمکی نکرده است چرا که تاسیسات برق در این کشور ظرفیت بار اضافی را نداشته و در نتیجه برق تولیدی صادر می شود. در سال های اخیر، همسایگان برمه به شدت نسبت به خطرهای این کشور برای سلامتی منطقه معترض بوده اند.
برمه مهم ترین توزیع کننده و پخش کننده مواد مخدر در منطقه است، و بالاترین آمار ایدز را در این منطقه دارد. بخش اعظم هرویین منطقه از برمه به کشورهای مجاور صادر می شود، از طریق خروج سرنگ های آلوده به ایدز و مصرف آن در دیگر کشورها، تاکنون عده بسیاری به ایدز مبتلا شده اند. اخیراً دولت برمه از این سلاح حتی به عنوان تهدید نیز استفاده کرده است، به این معنا که کشورهای همسایه را تهدید کرده در صورت ادامه انزوای این کشور، تولید هرویین و خروج آن از کشور را آزاد خواهد کرد. آسه آن، مهم ترین جلوه حضور برمه در روابط بین المللی است. در سال ۱۹۹۷، هدف اصلی اعضا از پذیرفتن برمه در این اجلاس این بود که بتوانند از این طریق بر کودتاگران حاکم بر این کشور اعمال نفوذ کنند و راه را برای وقوع اصلاحات در برمه هموار سازند.
اما اخیراً تمام اعضا به اتفاق رای به اخراج برمه از این سازمان دادند. طبق نظر اعضا، برمه لکه ننگی بر حیثیت این سازمان، و کلاً بر جلوه منطقه جنوب غرب آسیا در عرصه بین المللی است، و برای ثبات و صلح آسیا نیز تهدیدی جدی به شمار می رود. فشار بر برمه آغاز شد، و زمانی که تان شو در سال ۲۰۰۷ پذیرفت از این اجلاس کنار برود و جای خود را به فیلیپین بدهد، همه اعضا نفس راحتی کشیدند. اما این اتفاق به آن معنا نبود که کشورهای جنوب شرق آسیا فرصت یافته بودند تا بحران برمه را فراموش کنند. اصلاحات سیاسی در اندونزی، رشد فعالیت های سیاسی در مالزی و فیلیپین، آسه آن را تشویق کرد تا برای اعمال اصلاحات در برمه تلاش بیشتری بکند، و به این ترتیب فشار به این کشور افزایش یافت. چهل سال پیش که اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا تاسیس شد، اعضای تشکیل دهنده به توافق رسیدند که در چارچوب اتحادیه، هیچ دخالتی در امور داخلی یکدیگر نکنند. اما امروزه وضع برمه به شکلی است که این دخالت ناگزیر به نظر می رسد و به همین دلیل اتحادیه تصمیم گرفت بند جدیدی به مفاد عهدنامه بیفزاید؛ بندی که به مناسبت آغاز هزاره سوم پیشنهاد و تصویب شد و طبق آن، کشورهای عضو موظف اند برای رشد و گسترش دموکراسی و حقوق بشر به عنوان ارزش هایی جهانشمول در دیگر کشورها تلاش کنند. این بند از عهدنامه که در زمان عضویت برمه تصویب شد، به شدت از طرف مقامات این کشور با اعتراض مواجه شد، اما با قاطعیت دیگر اعضا به عهدنامه اضافه شد، به این ترتیب اتحادیه از زمان تصویب این بند، رویکرد دیگری را نسبت به برمه اتخاذ کرد.
ژاپن دیگر نیروی مهم و قابل اتکا برای اصلاحات در برمه است. ژاپن همیشه با امریکا در نحوه برخورد با نظامیان اختلاف نظر داشته است، و این اختلافات در طول دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ همواره وجود داشته است. امروزه توکیو به شدت درگیر مساله برمه شده است، و دلیل آن را می توان وضعیت اقتصادی این کشور در سال های اخیر دانست. رشد اقتصادی چین در سال ۲۰۰۶ از ژاپن بالاتر رفت، و دولتمردان ژاپن یکی از راه های فرار از بحران فعلی کشورشان را حضور فعال در عرصه روابط بین الملل، به خصوص در سطح منطقه دانستند. اخیراً وزیر امور خارجه ژاپن در نطقی طولانی مدعای تلاش بین المللی برای پدید آوردن «کمان آزادی» از اقیانوس آرام تا دریای بالتیک شد، و اعلام کرد که ژاپن تمام نیرو و توان خود را برای رشد حقوق بشر، دموکراسی و اجرای قانون در هر جای دنیا به کار خواهد بست. در این سخنرانی هیچ اشاره مشخصی به برمه نبود، اما شکی نیست که سیاست ژاپن در قبال برمه وارد مرحله جدیدی شده است.
در سپتامبر ۲۰۰۶، ژاپن بالاخره پذیرفت که مساله برمه در شورای امنیت سازمان ملل مطرح شود. ماه مه سال گذشته، در نامه سرگشاده یی که خطاب به نظامیان حاکم در برمه در مورد آزادی فوری و بی قید و شرط سون چی منتشر شد، نام نخست وزیر ژاپن نیز بین نام ۴۳ تن دیگر از سران کشورهای دنیا دیده می شد.چنین وضعیتی برای برمه شوک محسوب می شود. ژاپن را باید از نزدیک ترین دوستان برمه در منطقه دانست، و مردم برمه هنوز فراموش نکرده اند که ژاپن در راه رهایی آنان از استعمار بریتانیا در دهه ۱۹۴۰ چه تلاش هایی کرد و ژاپنی ها در راه استقلال کشورشان چه حق بزرگی بر گردنشان دارند. به همین دلیل بود که برای برمه یی ها، ژاپن در روابط خارجی همیشه جایگاه خاصی داشت. هم کودتاگران و هم طرفداران دموکراسی، بر این باور بودند که ژاپن می تواند در بازسازی برمه کمک بسیاری به آنان بکند. به علاوه، ژاپنی ها هرگز از تحریم اقتصادی سخن نگفته اند، و در طول این سال ها همیشه روابط اقتصادی و کمک های مالی خود را به برمه حفظ کرده اند.
براساس گزارش وزارت امور خارجه ژاپن، این کشور با ۲۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار کمک مالی به میانمار، بزرگترین کشور کمک کننده مالی به برمه در سال ۲۰۰۴ میلادی بوده است. آنان راهی برخلاف چین و دیگر غول های اقتصادی آسیا پیش گرفتند، و به همین دلیل است که در مورد بحران برمه جایگاه منحصر به فردی دارند.اما نکته قابل توجه در ناآرامی های اخیر برمه، نقش راهبان بودایی است که اغلب در امور سیاسی دخالت نمی کنند و کمتر در حرکت های جنجالی ظاهر می شوند. در واقع حضور همین راهبان بوده است که باعث شده تظاهرات ضددولتی مردم برمه مانند سال های گذشته در نطفه خفه نشود و چنین ابعاد گسترده یی پیدا کند. این گروه اجتماعی در میان مردم برمه که بودیست هستند، از احترام بسیار ویژه یی برخوردارند، چنانکه کارشناسان سیاسی معتقدند اگر نیروهای نظامی به راهبان شلیک کنند یا با خشونت با آنان روبه رو شوند، ممکن است این تظاهرات به یک حرکت اعتراضی توده یی تبدیل شود و تومار حکومت نظام برمه را در هم بپیچد.
● راهبان بودایی و سیاست
راهبان بودایی نقش مهمی در تاریخ سیاسی برمه ایفا کرده اند و توسعه سیاسی این کشور را آنها رقم زده اند. ملی گرایی در برمه (نام قدیم برمه) را نخستین بار «انجمن مردان جوان بودایی» مطرح کردند و سبب ایجاد حرکتی در این زمینه شدند. این انجمن به سرعت در تمام برمه هوادارانی پیدا کرد. نهضت راهبان بودایی در برمه رهبران و قهرمانان زیادی هم دارد. راهب اوتاما، سیندا و ویسارا معروف ترین آنان هستند. راهب ویسارا در زندان رانگون بر اثر اعتصاب غذا مرد. نقش راهبان بودایی در سیاست و فرهنگ مردم برمه آنقدر زیاد است که حتی به بایکوت کردن در زبان مردم برمه «تابیک ماوک» می گویند که به معنی پشت و رو کردن ظرف صدقه راهبان بودایی است. اهمیت مذهب بودا در تاریخ برمه را می توان از روی نقشه های هوایی این کشور درک کرد که پر است از نشانه های معابد بودایی. تعداد معابد این کشور آنقدر زیاد است که برمه را کشور معبدها نامیده اند. معبد شوئیداگون در این کشور در میان هزاران افسانه و داستان اسطوره یی غرق شده و همراه است با زندگی هزاران انسان که ایمانشان را با زندگی در این معبد ثابت کردند. این معبد تظاهرات و اعتصاب های زیادی را هم به خود دیده است. دانشجویان و راهبان هرگاه که با سیاستی مشکل داشتند با حضور در مقابل این معبد اعتراض خود را اعلام می کردند. هر روستا در برمه یک معبد و یک مدرسه مذهبی دارد. سابقه مذهب بودا در برمه به هزار سال پیش برمی گردد. فرهنگ کشور برمه را می توان کاملاً با فرهنگ و سنت های بودایی یکی دانست. سال نو فرقه برمه، سینگ یار نام دارد که با نام جشن آب هم شناخته می شود. اصل این مراسم از آیین هندو می آید، اما در عین حال زمانی است برای برگزاری جشن شین بیو. این جشن زمانی برپا می شود که پسری از فرقه برمه می خواهد وارد مدرسه مذهبی شود. یکی از مهمترین وظایف یک خانواده برمه یی این است که مطمئن شوند پسرهایشان هم پیرو همین فرقه خواهند بود. این کار را با برپایی جشن شین بیو در سن هفت سالگی پسرانشان یا بالاتر انجام می دهند و آنها را به مدارس مذهبی می فرستند تا با آیین ها و آداب فرقه بومه آشنا شوند. البته پسران فرقه برمه مجبور نیستند به طور طولانی مدت به مدارس مذهبی بروند و به همین اندازه که آیین ها و آداب را بیاموزند کافی است.زمان برپایی سینگ یار تقریباً مصادف است با آغاز بهار و مهمترین تعطیلات رسمی در برمه است. مهمترین تعطیلات رسمی بعد از سینگ یار، مراسم «ماه کامل» است. در این روز بودا به دنیا آمد و در همین روز هم مرد و به نیروانا پیوست. در این روز بودایی ها به یاد او و آموخته هایش درخت بودا را آبیاری می کنند.

نیما ملک محمدی

منبع : روزنامه اعتماد