توانبخشی اعصاب محیطی

توانبخشی اعصاب محیطی با تکیه بر علم اعصاب (Neurorehabilitation with Neuroscience Approach) از آنجا که ارتباط علوم اعصاب به درمان توانبخشی هنوز به صورت عمیق مرتبط نگردیده است، توانبخشی اعصاب محیطی هم به‌صورت عام از علم اعصاب استفاده نمی‌کند مگر اینکه فعلاً در تحقیقات به صورت موردی از امکانات Trans Magnetic Stimulation به‌طور خاص بهره‌برداری در ترمیم اعصاب محیطی می‌شود. توانبخشی جاری که فعلاً متداول است در اعصاب محیطی مثل توانبخشی Skeletal Muscle عمل می‌شود، چندان اختلافی با هم ندارند چون مجموعاً در تمام این ضایعات در مرحله‌ی اول سعی می‌گردد تا اشکالات جسمی عضلانی مرتفع گردد. در این راستا اگر در سیستم عصبی تغییر غیر ‌مستقیمی حاصل‌شود، نتیجه همان دیدگاه توانبخشی برای ناتوانی‌های جسمی عضلانی می‌باشد. Neurophysiopathology در این نگاه به‌طور کلی مد‌ نظر قرار‌ گرفته می‌شود نه به‌ طور خاص و در مورد بیمار مورد درمان. به این معنا که در طراحی برنامه‌ی توانبخشی رایج بر‌حسب مشکلات جسمی عضلانی برنامه‌ریزی می‌نماییم در حالی‌که در توانبخشی با تکیه بر علوم اعصاب به ‌منظور ترمیم اعصاب، از امکانات تصحیح اعمال اعصاب سعی می‌نماییم بهره‌برداری نماییم. در این دیدگاه ابتدا ترمیم و بازسازی سیستم عصبی مد نظر قرار می‌گیرد، در حالی‌که تصحیح اعمال عضلانی جسمی در مرحله‌ی دوم اولویت ما قرار دارد. به‌همین دلیل لازم است از امکانات ویژه‌ی اعصاب محیطی در رابطه با اعصاب مرکزی مطلع باشیم و برای برنامه‌ی توانبخشی بهره‌برداری مناسب را از این ویژگی‌ها بنماییم. این ویژگی‌ها عبارتند از:
۱) در این نگاه ضایعه‌ای که در منطقه یا مناطق سیستم اعصاب محیطی ایجاد شده ‌است، بر حسب مکان خود علائم بخصوص را ایجاد می‌نمایند لازم است در برنامه‌ریزی توانبخشی خود دقیقاً از مکان و چگونگی ضایعه‌ی ایجاد شده با امکانات کلینیکی و پاراکلینیکی مطلع شویم.
۲) در توانبخشی اعصاب مرکزی مهمترین فاکتور Neuroplasticity در دوباره‌سازی سیستم یا Reorganization همچنین Synaptogenesis نهفته است در حالی‌که در سیستم اعصاب محیطی علاوه برسازمان‌دهی مجدد Reorganization، دراز شدن اکسون Axonlengthening از اهمیت بسیار بالاتری نسبت به Synaptogenesis برخوردار است.در هر دو نگاه ما سعی می‌نماییم ارتباط گیرنده Receptor های محیطی را با نورون برقرار نماییم چون با از بین رفتن گیرنده نورون‌های مربوطه‌آن هم محکوم به ‌مرگ می‌باشند.
۳) برای ایجاد ارتباط بین گیرنده و نورون هورمون رشد (NGF)Nerve Growgth Factor لازم است و از حدود ۱۹۴۰ به ‌مرور مشخص شد، شرط بقای نرون، هورمون رشد مربوط به آن نورون می‌باشد. چون اولین‌بار NGF کشف گردید، بعداً که هورمون رشد نورون‌های سیستم عصبی مرکزی کشف شد، هورمون رشد اعصاب محیطی را NGF نامیدند.
۴) برای ترشح هورمون‌های رشد ثابت شده سیگنال‌های متفاوتی لازم است مثلاً برای ترشح هورمون رشد اعصاب مرکزی که BDNF نامیده‌ می‌شد، (Brain Dervatede Nerve Growth Factor) سیگنال‌های Proproceptive لازم است. مثلاً برای ترشح NGF تحریک سیستم Extroceptive و سیستم اتونومیک لازم است که برای تحریک هر کدام از این هورمون‌ها تمرین‌های متفاوتی را باید برنامه‌ریزی کنیم. در توانبخشی Neurorehabilitation with Neuroscience Approach باید در برنامه‌ریزی توانبخشی کلیه‌ی این تمایز‌ها مد نظر قرار گرفته‌ شود. مساله‌ی بسیار مهم این است که علاوه بر اختلافات نامبرده شده هر وقت ضایعه‌ای در اعصاب محیطی به‌ وجود آید به پیروی از آن ضایعه به مرور نقشه‌ی مغز در اندام ضعیف شده تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در آزمایش‌های دانشمندانی مثل Jenkins و سایر دانشمندان این موضوع به اثبات رسیده است که با کاهش عملکرد و یا افزایش گیرنده‌های محیطی نقشه‌ی مغزی ضایعه دیده کاهش یا افزایش می‌یابد، همین قانون هم در مورد ضایعات اعصاب محیطی برقرار است. به این معنا که وقتی ضایعه‌ی اعصاب محیطی به هر دلیلی چه اکتسابی، چه ژنتیکی و چه متابولیک و چه مادرزادی ایجاد ‌شود به مرور نقشه‌ی مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و لازم است در برنامه‌ی توانبخشی اقداماتی انجام دهیم تا این اشکالاتی که در بین گیرنده‌ها و نورون‌های مربوطه ایجاد شده است، باعث خللی در نقشه‌ی مغز Brain Mapping نشود.
با این توضیحات ملاحظه می‌فرمایید که علاوه بر اینکه توانبخشی اعصاب محیطی لزوماً از کلیه‌ی قوانین توانبخشی تبعیت می‌نماید، اختلالات جسمی عضلانی ایجاد می‌شود. ضروری است که توانبخشی خاص اعصاب محیطی بر حسب Neuropathology را در نظر داشته‌ باشیم، این مهم میسر نمی‌شود مگر اینکه از Neurophysilogy منطقه یا مناطق آسیب‌دیده دانش کافی داشته باشیم و ارتباط آن منطقه یا مناطق را با مراکز فوقانی و تحتانی مد نظر داشته باشیم و در ضمن از اختصاصات و توانایی و ناتوانایی‌های Pripheral Neuropathy آگاهی کامل داشته باشیم تا بتوانیم بیمار اعصاب محیطی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و به ‌بهترین روش به ‌درمان توانبخشی برسانیم.

دکتر حسین کریمی
متخصص اطفال و توانبخشی اطفال

منبع : هفته نامه پزشکی امروز