زنان در حاشیه خلیج فارس

سال ها پس از تكوین جریانات آزادیخواه و اصلاح طلب و حامی حقوق زنان و پس از رسیدن موج این حركت به كشورهای عربی امروز این جریانات رشد خود را در میان كشورهای شیخ نشین حوزه خلیج فارس آغاز كرده اند.در این میان دو نوع حركت در كشورهای خلیج فارس به چشم می خورد یكی حركت هایی كه گروه های اصلاح طلب مخالف حكام چه در داخل این كشورها و چه در خارج از آنها شروع كرده اند و دیگری حركت جریانات حمایت شده توسط رهبران این كشورها كه خود این مطلب به دو شكل و به دو دلیل عمده صورت می پذیرد. اولین شكل آن حمایت از جریانات و موسسات حامی حقوق زنان و به اصطلاح اصلاح طلب توسط حاكمان و شكل دوم ایجاد همین موسسات و بنیادها تحت نام یك شاهزاده یا شیخ است كه شكل دوم بیشتر مطلوب حكام است چون كنترل بیشتری بر آنها می توانند داشته باشند.
اما دلایل این حركت چیست گذشت زمان و رشد ذهنی مردم منطقه از یك سو و مشاهده حركت های آزادیخواه در كشورهای همسایه از سوی دیگر حاكمان این مناطق را به یك نقطه رسانده است كه نمی توان مقابل آزادیخواهی و اصلاح طلبی مردم ایستاد و بهترین راه همراه شدن با این موج ولی به شكل هدایت شونده اداره كردن آن است و این خود از دلایل عمده ایجاد موسسات مزبور توسط شاهزادگان این كشورها است.اما دلیل جالب تر همان دلیلی است كه سال ها پیش و در كشور همسایه شیخ نشین های خلیج فارس یعنی ایران اتفاق افتاد و آن فشار غرب و بالاخص آمریكا به این ممالك برای رفتن به سمت دموكراسی و حقوق زنان است.گذشته از تفسیر دموكراسی آمریكایی و یا بحث هایی ساده انگارانه و غیرمنطقی چون خاورمیانه بزرگ كه شاید یكی از دلایل عدم استقبال آن توسط رهبران منطقه ندیدن واقعیت های حاكم بر این نقطه حساس از جهان، چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ فرهنگی، است.
شعار آمریكایی ها در منطقه با هر نیت باعث تحرك بیشتر جریانات اصلاح طلب شده است كه البته دلیل آن به سال ها پیش از شعار دموكرات های آمریكایی در زمان كندی و كارتر برمی گردد كه خواهان گسترش دموكراسی و مقابله با حكومت های مطلقه در جهان سوم بود.اینكه آیا واقعا می توان نقش نیمی از اجتماع را نادیده گرفت و یا حتی حق رانندگی را از آنان سلب كرد جای بسی تامل دارد.به هر حال این جریانات در این منطقه رشد خواهند كرد و هر روز افراد بیشتری خواه رهبران و آن هم چه با میل و چه با فشار و خواه مردم عادی همراه این تفكر خواهند شد. اما مهمترین و جنجال برانگیزترین حركت های فوق كشیده شدن پای زنان حاشیه خلیج فارس به مسائل سیاسی است.
در كویت آنچنان كه مشاهده كردیم سال پیش زنان برای اولین بار حق رای پیدا كردند در ضمن خانم معصومه المبارك هم به عنوان یك وزیر زن وارد كابینه شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح نخست وزیر وقت و امیر فعلی كویت شد. به تازگی هم و در پی اعتراضات بی سابقه در میان اعضای پارلمان كویت و سپس انحلال آن توسط شیخ صباح برای اولین بار در تاریخ كشورهای حاشیه خلیج فارس پنج زن در روز اول ثبت نام برای انتخابات پارلمان كویت نام نویسی كردند.در امارات هم این نوع جریانات رو به رشد هستند. لازم به ذكر است در امارات عربی متحده دو نوع جریان حاكم است یكی جریان عربی متمایل به خصلت های قومی قبیله ای كه مهمترین قطب آن ابوظبی است و دیگری جریان حاكم در دبی به رهبری شیخ محمد بن راشد آل مكتوم نخست وزیر امارات و حاكم دبی.شیخ محمد به شدت پیگیر مسائل مربوط به زنان است و برای اولین بار در تاریخ خلیج فارس یكی از زنان حرمسرای خود یعنی خواهر ملك عبدالله دوم پادشاه اردن را كه اخیرا با وی ازدواج كرده است در مراسم های عمومی همچون ملكه های كشورهای غربی و شرقی آشكارا همراه خود برده و در ضمن خود شاهزاده خانم هم در مراسم های خاصی به تنهایی شركت می كند.
در امارات سال پیش برای اولین بار خانم قاسمی به عنوان اولین وزیر اقتصاد زن انتخاب شد. البته این خانم از شاهزادگان اماراتی است.در راستای همین مسائل و تكرار اولین ها در مورد زنان در تاریخ كشورهای خلیج فارس در بحرین آخرین اخبار حاكی از تعیین یك خانم توسط ملك حمد بن عیسی آل خلیفه پادشاه بحرین به عنوان قاضی است كه در طول تاریخ كشورهای حاشیه خلیج فارس بی سابقه است.اما ببینیم كه در سرزمین برادر بزرگ و مهم شیوخ یعنی عربستان در این رابطه چه می گذردهر نوع حركت اصلاح طلبانه ای در عربستان به لحاظ شرایط خاص و بافت فرهنگی آن كندتر از همسایگانش و با نظارت دقیق تر خاندان حاكم آل سعود صورت می پذیرد.علت این مطلب شاید بیشتر از هر چیز بافت فرهنگی و قبیله ای و مذهبی جامعه عربستان باشد.خانم كارمن بن لادن ایرانی الاصل و همسر سابق یسلام بن لادن برادر اسامه بن لادن در كتابی كه اخیرا منتشر كرده است در مورد جامعه عربستان و وضعیت جامعه زنان آن جامعه در سال های گذشته و روند رو به رشد آ زادی های مدنی آن سرزمین نكات جالبی را نوشته است كه توجه شما را به برخی از جملات آن كتاب جلب می كنم: «شیخ محمد پدر اسامه پنجاه فرزند داشت.
گاهی با گفتن این كلمه كه شیخ محمد با پادشاه سعودی از نظر تعداد اولاد رقابت می كرده سر به سر یسلام می گذاشتم. ملك عبدالعزیز هم بیش از یكصد فرزند داشت. در عربستان سعودی هیچ زنی نمی تواند بدون اجازه كتبی شوهرش یا پدرش یا پسرش به خارج و حتی در داخل آن كشور از شهری به شهر دیگر مسافرت نماید. در آنجا یك شبكه زیرزمینی زنانه وجود دارد كه پاسپورت و اجازه نامه جعلی درست می كند و در اختیار زنان متقاضی قرار می دهد و از آنجایی كه هیچ مامور گمركی جرات ندارد تا به زنی بگوید كه صورتش را نشان بدهد تا با پاسپورت تطبیق دهد در نتیجه می توان به راحتی هر هویتی را به خود گرفت و مسافرت كرد.
خیلی از مردان عربستان دختران خود را به مدرسه نمی فرستند و اكثر آنها به اهمیت سواد داشتن واقف نیستند حتی به مدرسه فرستادن پسران هم اخیرا رایج شده است تا قبل از جنگ جهانی دوم در آنجا فقط مكتب خانه های سنتی دایر بود كه در آنها مقداری دروس عربی كمی تاریخ اسلام و قرائت قرآن را آموزش می دادند تا اینكه در اوایل دهه ۱۹۶۰ ملكه عفت همسر ملك فیصل با وجود مخالفت شدید رهبران دینی اولین مدرسه دخترانه با نام دارالحسن را در عربستان دایر كرد.»اما پس از گذشت این سال ها و در زمان زمامداری ملك عبدالله بن عبدالعزیز و عقاید مترقی او نسبت به اسلاف خویش عربستان به سمت پیشرفت اصلاح طلبانه گام های استوارتری برمی دارد كه از جمله كارهای فرهنگی ایشان دستور به فرستادن بیش از ۵ هزار جوان سعودی برای تحصیل علم به خارج از عربستان و دستور ساخت دانشگاه های بسیار در عربستان است.در میان انواع جریانات گفته شده از جریانات اصلاح طلب در عربستان و در میان جریانات نوع اول یعنی جریانات مخالف حكومت سعودی مهم ترین شان جریان سعد الفقیه است كه در لندن اقامت دارد. این جریان به دلیل نداشتن پایگاه مردمی خیلی با اقبال روبه رو نیست و اخیرا هم و در عفو پادشاهانه كه توسط ملك عبدالله صادر شد معاون سعدالفقیه و شخص دوم جریان او از لندن خارج و به كشورش عربستان بازگشت.اما در میان نوع دوم جریانات اصلاح طلب بیشتر آنهایی كه توسط خاندان آل سعود هدایت می شوند رشد دارند.
جریاناتی كه در راس آنها یك شاهزاده سعودی قرار دارد. این شاهزادگان به دلایل ذكر شده در سطور قبل خود رهبری بنیادهای اصلاح طلب را به عهده می گیرند. فوت ملك فهد و روی كار آمدن ملك عبدالله كه به اصلاح طلبی در میان سعودی ها مشهور است باعث شده تا جریاناتی همچون جریان هدایت شده توسط برادر ایشان امیر طلال شاهزاده معروف سعودی كه در سال ۱۹۶۲ به دلیل عقاید اصلاح طلبانه اش از عربستان به مصر تبعید شده ولی در سال ۱۹۶۴ او را مورد عفو قرار دادند و به كشورش بازگشت و پسرش شاهزاده میلیاردر الولید كه اولین شاهزاده ای است كه خلبان زن در هواپیمای شخصی اش استخدام كرده است و در ضمن رسم چندهمسری را در میان شاهزادگان شكسته است و فقط یك بار و مثل پدرش آن هم با شخصی خارج از حیطه شاهزادگان سعودی ازدواج كرده است شاهزاده طلال با دختر نخست وزیر لبنان ازدواج كرده است البته جالب است كه بدانید خود ملك عبدالله حداقل بیش از ۳۰ بار ازدواج كرده است مجال بیشتری را پیدا كنند.در این میان حركت های انجام شده توسط شاهزاده خانم ها جالب توجه است.
در عربستان شاهزاده عادلا بنت عبدالله دختر پادشاه عربستان نقش بارزتری در بسط شعارهای آزادیخواهانه برای زنان جامعه سعودی و هدایت كردن جامعه زنان به عهده گرفته است.چندی پیش اولین اجلاس خلیج و كسب و كار در ریاض با حضور شاهزاده عادلا بنت عبدالله صورت گرفت.در اوایل به حكومت رسیدن ملك عبدالله در مصاحبه ای كه با شاهزاده عادلا صورت پذیرفته بود، او اعلام كرده بود از پادشاه خواهد خواست از زنان هم برای عضویت در مجلس مشورتی استفاده شود.به تازگی حضور زنان در تلویزیون های عربستان چه به عنوان مجری برنامه های تلویزیونی در شبكه هایی چون SaudiTv۱ و saudiTv۲ و چه در پیام های بازرگانی چشمگیرتر شده است.اخیرا هم اولین رئیس جمهور زن یعنی خانم آرویو رئیس جمهور فیلیپین به ریاض سفر كرده بود كه خود ملك عبدالله شخصا به استقبال او در فرودگاه رفته است ولی به دلیل شرایط حاكم بر این كشور سوار اتومبیل مشترك با خانم آرویو نشده و او را در بردن به قصر عامری همراهی نكرده است.در آخر توجه شما را به بخش هایی از مصاحبه ای كه ملك عبدالله با خانم باربارا والترز از شبكه ABC آمریكا انجام داده است، جلب می كنم: «خانم والترز: یك نكته جالب برای غربی ها این است كه عربستان سعودی تنها كشوری است كه در جهان اجازه نداده است زنان رانندگی كنند.
به نظر می رسد این نشانه ای از فقدان آزادی زنان است آیا شما اجازه خواهید داد كه زنان رانندگی كنندملك عبدالله: من اعتقاد قوی و راسخی به حقوق زنان دارم. مادر من یك زن است، خواهرم یك زن است، دخترم یك زن است و همسرم هم یك زن است. من اعتقاد دارم كه یك روز خواهد رسید كه زنان رانندگی كنند. در حقیقت اگر شما نگاه به مناطق عربستان كنید درخواهید یافت كه زنان اگر صبر داشته باشند خواهند توانست رانندگی كنند. این مطلب ممكن خواهد بود.خانم والترز: اما موانع و محدودیت هایی علیه زنان وجود دارد آیا شما این تغییرات را باز هم می بینیدملك عبدالله: بله من اعتقاد دارم كه ما می توانیم، اما این نیاز به كمی زمان دارد. مردم ما تازه به جهان مدرن وارد شده اند و من اعتقاد دارم كه با گذشت زمان در آینده هر چیزی ممكن است.»

علی نمكی

منبع : روزنامه شرق