تغذیه معتادان

بهره‌مندی از یک وضع تغذیه‌ای مناسب عامل مهمی‌ در پیشرفت درمان یک فرد معتاد محسوب می‌شود. بنابراین تامین غذای مناسب یکی از راه‌‌های اصلی و مهم در برنامه سم‌زدایی معتادان می‌باشد. در انواع موارد اعتیاد (اعتیاد به مواد مخدر و الکل) جلوگیری از بروز سوء‌تغذیه و یا در صورت وجود آن تغذیه درمانی از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است. موادی که بر فعالیت دفاعی و سیستم ‌ایمنی بدن اثر می‌گذارند، برای بدن به منزله سم بوده و باعث ‌ایجاد آسیب‌‌های جسمانی و سوء تغذیه می‌شود.
به طور کلی اعتیاد به مواد مخدر سبب افزایش نیاز‌‌های تغذیه‌ای نسبت به نیاز‌‌های فرد طبیعی می‌شود. به این دلیل نیاز به مواد مغذی در معتادان برای سم‌زدایی و افزایش متابولیسم(مقدار انرژی لازم برای سوخت وساز مواد) مواد مخدر افزایش می‌یابد.
● مشکلات تغذیه‌ای معتادان
۱) غیر فعال شدن ویتامین‌‌ها و کوآنزیم‌‌هایی که در متابولیسم مواد مغذی شرکت دارند.
۲) تهی شدن ذخایر کبدی به علت ضایعات کبدی
۳) سوء جذب
۴) مصرف کم مواد مغذی به علت بی‌اشتهایی
۵) تحلیل عضلات و اندام‌‌ها و افزایش دفع مواد مغذی به علت دفع افزایش ادرار و یا وجود اسهال.
اعتیاد، بیماری روانی و اجتماعی است و مراقبت‌‌های تغذیه‌ای در درمان ترک اعتیاد در قالب تیم باید اعمال شود.
اصولی که یک رژیم‌شناس در تنظیم برنامه غذایی معتادان برای سم‌زدایی اعمال می‌کند، عبارت است از:
۱) ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای فرد معتاد در دوره ترک اعتیاد
۲) نظارت بر توان‌بخشی تغذیه‌ای از طریق تهیه وعده‌‌های غذایی مطلوب و مغذی
۳) اعمال برنامه‌‌های تغذیه‌ای و مشاوره با فرد معتاد و همچنین وابستگان او
۴) مراقبت‌های پیگیر فرد معتاد پس از برنامه ترک اعتیاد
● ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای
طی دوران ترک اعتیاد، بدن دچار استرس‌های جسمانی و پریشانی‌‌های روانی است. به‌دنبال ‌این استرس‌‌ها، عوارضی مانند تهوع، استفراغ و اسهال بروز می‌نماید و به اختلال در نمک‌ها و مایعات بدن و اختلال در تعادل کالریکی بدن منجر می‌شود.
رژیم غذایی باید طوری تنظیم شود که در حد امکان اختلالات و عوارض سخت دوران ترک اعتیاد را کاهش دهد. باید نوع و شدت کمبود مواد مغذی در اسرع وقت مشخص شود تا نوع مکمل‌‌های تغذیه‌ای مورد نیاز تعیین شود و آزمایش‌های بیوشیمی‌ای برای تعیین وضع متابولیت‌‌های بدن(میزان پروتیین، آهن، الکترولیت‌‌ها که همان نمک‌‌های معدنی موجود در خون هستند و ویتامین‌‌های محلول در آب که ویتامین C و ویتامین‌‌های گروه B هستند، مشخص شود).
معتادان که دچار اختلالات کبدی هستند باید از مصرف آهن و ویتامین‌‌های محلول در چربی(ویتامین‌‌های A،D،E،K) خودداری کنند.
سیستم ‌ایمنی بدن در بیشتر معتادان به دلایل گوناگون از جمله رژیم غذایی نامناسب دچار اختلال می‌شود و به همین دلیل معتادانی که در معرض ویروس HIV هستند، خطر آلوده شدن در آنها بیشتر می‌شود. احتمالا رژیم غذایی ناکافی، از عوامل محرک رشد و انتشار ویروس تا مراحل بروز عفونت است. چنانچه ویروس‌ ایدز در فرد معتاد تشخیص داده شد، باید از رژیم غذایی غنی از کالری و مواد مغذی به همراه مکمل استفاده شود.
● توان‌بخشی تغذیه‌ای
سیاست‌‌ها و روش‌‌های گوناگونی در زمینه مکمل‌‌های غذایی برای بهبود سریع‌تر فرد معتاد توصیه می‌شود. به‌عنوان مثال تزریق عضلانی تیامین((Vit B۱ روزانه ۱۰۰میلی‌ گرم به عنوان یک اقدام پیشگیری کننده به‌خصوص در مواردی که شخص سابقه کمبود تغذیه‌ای داشته توصیه می‌شود. مصرف ویتامین‌‌ها و مواد معدنی همراه با برنامه غذایی در درمان عوارض تغذیه‌ای که ناشی از مصرف مواد مخدر است، موثر خواهد بود.
استفاده از مکمل‌‌های حاوی اسید‌‌های آمینه به‌صورت مخلوطی از چند نوع اسید آمینه ضروری با دوز(میان مصرف دارو) پایین نتیجه مطلوبی به همراه دارد. مصرف یک نوع مکمل اسید آمینه‌ای به‌عنوان مثال تریپتوفان در دراز مدت باعث اختلال عصبی در فرد بیمار می‌شود. به طور کلی اصلاح تغذیه‌ای بیمار، عامل زیر بنایی در توان بخشی جسمانی، روانی و سلامت مغزی فرد معتاد است.
رژیم غذایی پر پروتیین و پر چربی احتمال تمایل نوشیدن الکل را در فرد معتاد افزایش می‌دهد. در برنامه توان بخشی تغذیه‌ای بیمار، غذا باید از نظر تغذیه و طعم طوری باشد که موجب تحریک اشتها و جلب تمایل فرد به مصرف میان وعده‌‌های غذایی باشد.
● آموزش تغذیه و مشاوره به منظور اصلاح زندگی نوین
مشاور تغذیه‌ای در تمام مراحل درمان الزامی ا‌ست و مسایلی چون یافتن جانشینی برای مواد مخدر، ‌ایجاد اشتها، استفاده از میان وعده غذایی متعادل در برنامه آموزشی تغذیه و مشاوره برای بهبود یافتن در نظر گرفته می‌شود.
وعده غذایی نامنظم، نداشتن میان وعده غذایی سبب ‌ایجاد تغییرات قند خون و به‌دنبال آن افزایش نیاز فرد معتاد به مواد مخدر و خطر اعتیاد مجدد را افزایش می‌دهد. پس از ترخیص فرد از مراکز توان بخشی برای بهبود اختلالات تغذیه‌ای باید تغییرات وزن فرد کنترل و پیگیری شود.
در مشاوره تغذیه‌ای مسایلی چون عزت نفس، احساس مسوولیت، توانایی ‌ایجاد روابط اجتماعی، باید مورد بحث و گفتگو قرار گیرد و مشارکت نزدیک خانواده ضامن موفقیت در برنامه ترک اعتیاد می‌باشد.
● مراقبت‌ها و پیگیری‌‌های تغذیه‌ای
مراقبت‌‌ها و پیگیری‌‌های تغذیه‌ای پس از ترخیص از مراکز درمانی باید ادامه داشته باشد و حداقل هفته‌ای یک بار جلسه مشاوره با رژیم‌شناس برای پیگیری وزن و همچنین میزان پیشرفت در درمان اختلال تغذیه‌ای به‌دنبال پیروی از الگوی صحیح غذایی صورت گیرد.
به‌طور کلی رژیم‌شناسان باید مهارت‌‌های شغلی خود را در‌ این زمینه با مطالعه متون مربوط به مواد مخدر، شرکت در سمینار‌‌هایی در‌این زمینه و همکاری با تیم درمانی معتادان برای گسترش مهارت‌‌های شغلی انجام دهند.

فرزانه طالعی‌فر

منبع : پایگاه اطلاع رسانی تغذیه و سلامت