جشن کوسه ناقلدی (ناقیلی) - جشن سده ، استان مرکزی

براساس باورهای ایرانیان، زمستان به دو چله بزرگ و كوچك تقسیم می‌شود : چله بزرگ از دی ماه تا دهم بهمن ماه (سردترین ماه‌های سال) به طول می‌‌انجامد. ایرانیان چهار روز پایانی این مدت را چله بزرگ و چهار روز آغازین بعدی آن را چله كوچك می‌‌نامند و آن فاصله میان هفتم تا چهاردهم بهمن ماه است كه آن را «چار چار» می‌‌گویند.
مراسم جشن سده از شب روز دهم بهمن یعنی اول چله كوچك شروع می‌‌شود. این جشن در مقابل جشن مهرگان كه جشن دهقانان زراعتگر است برگزار می‌شود و به شبانان تعلق دارد كه بعد از گذراندن سرمای زمستان و جان به در بردن و گذراندن چارچار برپا می‌شود. در روستاهای استان مركزی مراسم جشن سده تحت عنوان «كوسه» یا «كوسه ناقلدی» اجرا می‌شود. این جشن در تمامی سرزمین‌‌های شمالی (گیلان و مازندران) و غربی (آذربایجان، كردستان و همدان) ایران نیز انجام می‌‌گیرد. چهل روز بعد از زمستان و پنجاه روز مانده به نوروز (بهمن ماه)، در روستاهای اراك، محلات، آشتیان و ساوه جشن كوسه برگزار می‌شود. مردم این مناطق بر این باورند كه چهل روز كه از زمستان بگذرد و سختی و سرما تمام شود هوا رو به گرمی می‌رود و بهار در پیش است و همچنین معتقدند كه «كوسه ناقلدی» شگون دارد و قدم راویان آن خیر و بركت می‌آرود. كودكان و نوجوانان پیش از دیگران خوشحال هستند و از چند روز قبل خود را برای این جشن آماده می‌كنند. این جشن در روزگاران قدیم مخصوص چوپانان و گله‌‌رانان بوده است. بازیگران جشن بین 5 تا 10 نفر هستند. یك نفر بالاپوش نمدی بلندی كه پوشاك چوپانان است،‌ می‌پوشد و زنگ‌هایی به زانوها و دستان خود می‌آویزد، صورت را سفید می‌كند و پوست بزغاله بر سر می‌كشد، به طوری كه فقط چشمان او نمایان باشد. كمربندی كه روی آن زنگوله‌های زیادی آویزان شده است بر روی جبه می‌بندد و تعدادی بوته‌‌های بیابانی به كمر می‌آویزد و چند تایی را هم به شكلی بر سر می‌‌بندد كه گویی دو شاخ دارد. به پای خود مچ‌بند بسته و چوب دستی به دست می‌گیرد. نفر دیگر پسری 15 یا 16 ساله است كه نقش عروس كوسه را بازی می‌كند. این شخص پیراهن زنانه می‌پوشد و چادری بر سر می‌كشد و صورت خود را صورتی و قرمز رنگ‌آمیزی می‌كند و به لب و گونه‌های خود سرخاب می‌‌مالد، چشمان خود را سرمه می‌كشد و كفش زنانه‌ای به پا می‌كند و زنگوله‌هایی نیز به خود می‌بندد. دو نفر دیگر هم دو شاخ بر سرشان می‌بندند و چند زنگ به لباس محلی خود می‌دوزند، خورجین بزرگی بر دوش می‌‌اندازند و سطلی به دست می‌گیرند تا انعام‌ها را جمع‌آوری كنند. این دو نفر را «تكه» می‌‌گویند. در این میان دو یا سه نفر هم ساز و دهل دارند كه نوازنده گروهند. «كوسه» در پیشاپیش گروه حركت می‌كند، با حركت دستان و باز و بسته كردن آنها صدای زنگ‌ها را در می‌‌آورد. بچه‌ها با ذوق و شادی دنبال او راه می‌‌افتند. كوسه وارد حیاط خانه‌ها (همه خانه‌ها در را باز می‌گذارند) می‌شود و با پاشنه كفش یا چوب دستی خود ضربه‌ای به در می‌زند، با این اعتقاد كه این كار شگون دارد و خیر و بركت برای صاحب خانه می‌آورد. «كوسه» همچنان كه زنگ‌ها را به صدا در می‌آورد، آواز نیز می‌خواند. بعد از آوازخوانی كوسه،‌ تكه‌ها با یكدیگر چوب بازی می‌كنند و عروس و كوسه با هم می‌رقصند. گاهی «كوسه» با یكی از «تكه‌ها» كشتی می‌گیرد كه نشانه رقابت بر سر عروس است. این كشتی به ضرر كوسه تمام می‌شود.
بعد عروس بالای سر «كوسه» می‌آید و می‌‌گوید : «بختم، بختم، سوزن به این بزنم به رفتم» صاحبخانه سوزنی به عروس می‌دهد. زیرا اعتقاد دارند كه اگر ندهند بدبختی و تیره‌بختی در آن خانه روی می‌دهد. اوج جشن و هنرنمایی كوسه و همراهان در منزل ریش سفیدان یا بزرگان ده صورت می‌گیرد. در این خانه،‌ كوسه هنرنمایی را به حد كمال می‌رساند و صاحبخانه مبلغی پول و یا خوراكی به كوسه و همراهان او می‌دهد. به اعتقاد مردم خوردن خوراكی اهدائی به كوسه شگون دارد.