جنگل‌های حرا؛ قربانی توسعه ناپایدار!

مساحت كل جنگل‌های مانگروی ایران ۲۱۲۵۰ هكتار است. رویشگاه این جنگل‌ها- كه از دو گونه حرا و چندل تشكیل شده- در حاشیه ساحلی استان‌های بوشهر و هرمزگان و نیز در خلیج‌گواتر سیستان و بلوچستان واقع شده است.
درختان شگفت‌انگیزی كه نه به دریا تعلق دارند نه به خشكی. اكوسیستم‌های بی‌نظیری كه به گفته كارشناسان ۸۰ درصد صید دنیا به ویژه ماهیگیری وابسته به آنهاست. با این همه این جنگل‌ها به دلیل بی‌توجهی به ملاحظات زیست محیطی در پروژه‌های اقتصادی در معرض نابودی كامل قرار دارد. این تخریب و تهدید بیش از هر منطقه دیگری در منطقه خلیج نایبند در علسویه به چشم می‌آید؛ منطقه‌ای كه ۴۰۰ هكتار از جنگل‌های حرا را در خود جای داده است، اما به دلیل ساخت و سازهای منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی، در آستانه بحران قرارگرفته است.
دكتر پیمان یوسفی، مدیر كل جنگل‌های خارج از شمال در جمع خبرنگاران اعزامی به بوشهر در حین بازدید از جنگل‌های مانگرو با اشاره به اهمیت این اكوسیستم‌ها گفت: از آنجایی كه این جنگل‌ها در رویشگاه‌های خود در ۳ استان جنوبی به شدت در معرض تهدید و تخریب قرار دارند، در جلسه‌ای با حضور رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع مقرر شد سند ملی مانگروها با همكاری سازمان حفاظت محیط‌زیست و مجموعه متخصصان و دست‌اندركاران دانشگاهی تدوین شود، سپس به تصویب هیأت دولت برسد تا مگر از این طریق مانگروها محافظت و صیانت شود. به خصوص در خلیج‌نایبند كه ساخت و سازها و تاسیسات مرتبط با صنایع نفت و گاز بدون رعایت ضوابط زیست محیطی از جمله احداث اتوبان، هت ه طوری كه حیات این گونه نادر با خطر جدی مواجه است.
● پارس جنوبی توسعه ناپایدار
پارس جنوبی پیش از آن كه شكوفایی اقتصادی را به رخ بكشد نمایانگرتخریب بخش عظیمی از منابع طبیعی و پوشش گیاهی استان بوشهر است. تخریب خاك و به تبع آن پوشش گیاهی منطقه، نخستین چیزی است كه به رغم زرق و برق‌های فریبنده تأسیسات نفت و گاز توجه بازدید كننده جست‌وجوگر را به خود جلب می‌كند. براساس مشاهدات خبرنگار اعزامی همشهری، در برخی موارد مسئولان پارس جنوبی به منظور آماده سازی منطقه برای فعالیت‌های خود، تپه‌ای را صاف و بخش عظیمی از كوه را برش داده‌اند كه نتیجه آن نابودی بخش عمده‌ای از پوشش گیاهی منطقه بوده است.
این در حالی است كه تحقیقات نشان می‌دهد مكان‌یابی پارس جنوبی برای استقرار تأسیسات خود بدون رعایت كمترین ملاحظات زیست محیطی صورت گرفته و از این روست كه بهترین خاك‌ها و مناطق مستعد برای پوشش گیاهی و ایجاد پارك و فضای سبز به ساخت و ساز، جاده سازی، احداث مجتمع‌های زیربنایی و به‌طور كلی منطقه صنعتی اختصاص داده شده و در عوض اراضی شوری كه رویش گیاه در آن با دشواری توام است، به فضای سبز اختصاص یافته است. زمین‌هایی كه كاشت و احیای درخت در آنها مستلزم چندین برابر هزینه است.
آنچه در این میان قابل توجه است این كه وضعیت موجود تنها به دلیل بی‌توجهی مسئولان منطقه ویژه به ملاحظات زیست محیطی و اهمال مسئولان منابع طبیعی و محیط‌زیست ایجاد شده است.
گذر خطوط لوله‌های نفت و گاز از عرصه‌های منابع طبیعی در سطح استان نیز بخش قابل توجهی از تخریب خاك را سبب شده است. دستكاری ژئومورفولوژی مناطق كوهستانی و در نهایت تخریب پوشش طبیعی مرتعی- جنگلی و بوته‌ای و درختچه‌ای پیامد بی‌تدبیری مسئولان پارس جنوبی است كه تاوان آن را مردم منطقه باید بپردازند.
به گزارش همشهری، افزون بر جاده سازی و هجوم تأسیسات نفتی به سوی جنگل حرا، پدیده دیگری كه این جنگل‌ها را تهدید می‌كند پسماندهای صنعتی و ناشی از نفتكش‌هاست كه از طریق دریا وارد خلیج‌نایبند و در نهایت خورها می‌شود و سلامت درختان حرا را به خطر می‌اندازد؛ پسماندهایی كه می‌توان با چاره‌اندیشی نسبت به دفع آنها اقدام نمود.
● آلودگی گاز
آلودگی‌های ناشی از گرد و خاك موجود در منطقه توأم با گازهای مهار نشده، دو عامل تهدید كننده و خطرناكی است كه تأثیر نامطلوبی بر فتوسنتز گیاهان منطقه دارد. اسفبارتر آن كه ساكنان این منطقه در آینده نزدیك به انواع بیماری‌های تنفسی و ریوی مبتلا خواهند شد ، این در حالی است كه پیمانكاران برای تسریع در امور محوله، شبانه‌روز مشغول فعالیت‌اند و در نتیجه همواره ابری از گرد و خاك بر فراز منطقه قابل مشاهده است.
● گوگرد و خطرات ناشی از آن
در حال حاضر،گوگرد یكی از محصولات فرعی پتروشیمی است كه به نظر می‌‌رسد به دلیل نداشتن ارزش قابل توجه اقتصادی گاه در منطقه ذخیره می‌شود. یعنی ده‌ها هكتار از مناطق مخروط افكنه‌های اطراف عسلویه را مناطق آزاد به محل دپوی گوگرد تبدیل كرده است، در نتیجه به هنگام بارندگی این گوگرد وارد آبهای زیر زمینی می‌شود. گاه نیز آتش می‌گیرد و در نتیجه گاز۲ co از آن ساطع می‌شود كه در مواقع شرجی بودن هوا باعث باران‌های اسیدی می‌شود كه این بسیار خطرناك است.و این همه دستاورد توسعه‌ای است كه بدون ارزیابی زیست محیطی و بدون جامع‌نگری، بخشی از عرصه‌های منابع طبیعی را نابود می‌كند. نتیجه آنكه اگر در گذشته، تنها جزئی از سرشاخه‌های درختان حرا یا پوشش گیاهی برای تهیه علوفه دام تخریب می‌شد، امروزه ارگان‌هایی چون وزارت راه و ترابری، نفت، گاز، نیرو و مخابرات بی‌محابا- به عرصه‌های منابع طبیعی آسیب می رسانند.
این در حالی است كه به دلیل ضعف قوانین موجود مجریان پروژه های عمرانی در هیچ موردی پاسخگوی خسارتهای میلیاردی خود نبوده و نیستند، چرا كه عرصه‌های منابع طبیعی از منظر متولیان پروژه‌های عمرانی، عرصه‌هایی رایگان است كه به سهولت قابل دسترسی است و جالب آن كه مسئولان منابع طبیعی استان نیز به سادگی و بدون كمترین مقاومتی تن به این خواسته‌ها می‌دهند.
● ضعف قانون، یا اهمال مسئولان
تاكنون ۱۱ هزار و ۱۱۱ هكتار از عرصه‌های منابع طبق مصوبه هیأت وزیران و ۷۸۰۰ هكتار از منابع طبیعی از منطقه اختر تا طاهری براساس‌ نامه وزیر نفت به منطقه ویژه اقتصادی واگذار شده است.
بررسی‌های خبرنگار همشهری حاكی از آن است كه فعالیت‌های پارس جنوبی در ۱۱ هزار هكتار از اراضی مذكور قریب به ۱۰۰ میلیارد تومان خسارت به پوشش گیاهی منطقه وارد ساخته است. این در حالی است كه بنا به گفته مسئولان پارس جنوبی قرار است ۲۰ هزار هكتار دیگر از اراضی ملی و منابع طبیعی برای توسعه به پارس جنوبی واگذار شود.
نكته قابل تأمل اینكه براساس «ماده ۲۳ قانون تشكیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی (مصوب ۵/۹/۸۴) از تاریخ تصویب این قانون در مناطقی كه سازمان مسئول آنها دولتی یا وابسته به دولت باشد كلیه حقوق و اختیارات و تكالیف قانونی وزارت جهاد كشاورزی و سازمان جنگل‌ها و مراتع در امور اراضی و منابع طبیعی هر منطقه به عهده سازمان مسئول آن منطقه می‌باشد.» و از همین روست كه پارس جنوبی علی‌رغم مصوبه هیأت وزیران و مصوبه كمیسیون تعامل كه در قبال واگذاری ۱۱ هزار هكتار اراضی ملزم به انجام تعهداتی در ایجاد فضای سبز و كمك به منابع طبیعی بوده است، نه تنها به این تعهدات عمل نكرده كه برخی فعالیت‌های لجام گسیخته این نهاد اقتصادی باعث نابودی كامل گونه‌های نادر گیاهی از جمله گونه انارشیطان در منطقه شیرینو، به دلیل عبور جاده از رویشگاه این گونه شده است. افزون بر این كهور ایرانی، كنار و بابل از دیگر گونه‌هایی است كه قربانی فعالیت‌های ناهمگون با مقررات زیست‌محیطی شده است. هر چند كه مسعود زاهدی، رئیس امور حقوقی و قراردادهای سازمان منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی، سازمان متبوع خود را از همه اتهامات مذكور مبرا می‌داند و می‌گوید: سازمان تاكنون ۱۱میلیارد تومان برای ایجاد فضای سبز هزینه كرده است و ۴ میلیارد تومان اعتبار دیگر برای ایجاد فضای سبز با پیمانكار منعقد كرده است، اما آنچه در منطقه به چشم می‌خورد حتی فضای سبز وسط و اطراف خیابان محدوده اصلی مطابق با استاندارد ایجاد نشده بود و هر رهگذر آشنا به درختكاری در یك نظر می‌تواند تشخیص بدهد كه فاصله درختان تا چه اندازه به هم نزدیك است، این شیوه نادرست را تنها می‌توان با حسن نیت ناشی از آن دانست كه پیمانكار مربوطه به دلیل ناآشنایی با اصول درختكاری و ایجاد فضای سبز فاصله‌ای را كه برای درختان در نظر گرفته بر مبنای نهال بوده، در حالی كه فضای بین درختان باید بر مبنای فاصله لازم میان درختان بالغ محاسبه می‌شد. نكته دیگر اینكه پارس جنوبی مدعی است یك میلیون و۵۰۰ هزار اصله نهال حرا در منطقه غرس كرده است، اما بازدید از منطقه نشان داد شمار این درختان با خوش‌بینی به ۱۰۰ هزار اصله هم نمی‌رسد. هر چند كه ممكن است این آمار و ارقام بر روی كاغذ در قراردادهای فی‌مابین پارس جنوبی و پیمانكاران ثبت و ضبط شده باشد،، اما با واقعیت بسیار فاصله دارد.

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم