راه نگار انقلاب اقتصادی

در طلیعه ورود به دهه چهارم انقلاب اسلامی در ایران، شاهد رویداد مهمی در آغازین روز سال ۱۳۸۸ خورشیدی بوده‌ایم و آن هم دستورالعمل رهبر حکیم انقلاب در خصوص اصلاح الگوی مصرف در کشور بوده که در حقیقت، نقطه عطف تحولات نظام اقتصادی در دوران پس از انقلاب است؛ به حول و قوه‌الهی.
بی هیچ تردید و گمان، این تحول را باید به مثابه سرمایه ای عظیم و گرانبها پاس داشت. یکی از راه‌های پاسداشت‌ این سرمایه، حفظ آن از آفت است که به باور نگارنده از جمله آفت‌های جدی تهدید‌کننده، عوام زدگی و برخورد عوامانه با این سرمایه پر بها چه در سطح اجرایی، چه در سطح رسانه و مطبوعات، چه در سطح قانونگذاری و چه حتی در سطح دانشگاهی است. این دستورالعمل، دارای ۳ رکن است: رکن اصلاح، رکن الگو و رکن مصرف.
اصلاح، راهبرد جدید اقتصاد کشور و اولویت اول است. بی‌تردید جایی که امکان اصلاح وجود نداشته باشد، گزینه دوم یعنی تغییر در اولویت قرار می گیرد. این سخن بدان معناست که در اولویت سوم، اگر در شرایطی قرار گرفتیم که بنا به ملاحظات مختلف عقلایی، شرایط لازم در اصلاح یا تغییر فراهم نبود، دوره معین و محدودی را برای ابقای وضع موجود تعیین کنیم و حتی در این شرایط نیز معضل را به حال خود رها نکنیم.
کلید اصلی در رکن دوم، درک جامع و مانع از مفهوم الگو است. الگو در مدیریت منابع و علوم اقتصادی، مدل یا نمونه آرمانی است که با استفاده از آن، کالا یا خدمتی تولید و توزیع می‌شود یا مورد مصرف و بهره‌برداری قرار می گیرد. در این رکن، ۲ مرحله وجود دارد. در مرحله ابتدایی، ۳ مساله تعریف می شود: ۱) الگوی مطلوب وجود دارد اما بر اساس آن عمل نمی شود؛
۲) الگو وجود دارد اما نامطلوب است که می‌باید اصلاح شود یا اساسا تغییر کند
۳) اساسا در موضع مورد نظر، هیچ الگویی وجود ندارد که باید الگو تعریف یا طراحی شود.
در مرحله دوم، روش برخورد اجرایی با رکن دوم و عملیاتی کردن آن است که شناخت و آگاهی مکفی از نرم‌های (norms) آرمانی و در پی آن طراحی و تدوین نرم‌ها و هنجارها با عنایت به مولفه های ارزشی و عقلایی و در نظر گرفتن محدودیت‌های موجود که در تحلیل نهایی به بومی‌سازی منطقی نرم‌ها و هنجارها بینجامد، از پیش نیازهای بنیادی در این رکن است.
تبیین علمی ابعاد مصرف که رکن سوم در این دستورالعمل است، تا آن اندازه اهمیت دارد که هرگونه سیاستگذاری کارآمد، متوقف به عملکرد صحیح و نظام مند در این تبیین است و بخشی از این تبیین به شرح زیر است:
۱) ماهیت هر نظام اقتصادی موجود در جهان، در پاسخ به ۴ مساله شکل گرفته است:
الف) چگونگی مدیریت منابع
ب) چگونگی مدیریت تولید
ج) چگونگی مدیریت توزیع
د) چگونگی مدیریت مصرف (و پس‌انداز.)
شناخت هرچه آگاهانه‌تر از این مرحله، دست‌اندرکاران را در اجرای صحیح منویات رهبر معظم انقلاب در «اصلاح الگوی مصرف» بیشتر یاری می کند. بطور مثال، اگر ندانیم که سهم موجود مصرف در اقتصاد ملی به چه میزان است و سهم مطلوب، به چه میزان باید باشد بی‌تردید، توفیق مطلوبی در طراحی الگوی بهینه مصرف و مصرف بهینه نخواهیم داشت.
۲) خود مصرف در اقتصاد ملی هر کشور، دارای ۳ ساختار به تفکیک تالی است:
الف) ساختار مصرف در بخش خانوار
ب) ساختار مصرف در بخش بنگاه‌های اقتصادی
ج) ساختار مصرف در بخش دولتی.
در این مرحله برای اصلاح الگوی مصرف، کار بسیار سنگین کارشناسی نیاز است تا ساختارها دقیقا شکسته و درست تعریف شود. به عنوان مثال، در اصلاح الگوی مصرف ساختار بخش دولتی، تفکیک ساختار به لحاظ جغرافیایی به معنی ارائه الگوی لازم مصارف بخش دولتی در پایتخت، در مناطق برخوردار و در مناطق غیر‌برخوردار کشور است که از این رهگذر، تغییر روش تهیه لوایح بودجه های سالانه و هزینه کردن آن، شاید دستخوش تحولات جدی شود و قس علیهذا که شرح بیشتر در این سخن کوتاه، نمی‌گنجد.
۳) شناخت دقیق ابزارها در بخش مصرف در هر یک از ساختارهای مصرف و به‌کارگیری عالمانه، متعهدانه و مقتدرانه، شرط کافی در اصلاح الگوی مصرف و اکمال آن است. طراحی نظام قیمت‌ها، استفاده کارآمد از تکنولوژی و فناوری‌ها، بهره‌گیری صحیح از فرهنگ دینی و ایجاد نظام انگیزشی بر اساس باورهای صحیح دینی و ملی همراه با نحوه عمل دست‌اندرکاران و مسوولان در نظام اسلامی چه از جنبه شخصی و چه در حوزه مسوولیتی، از مهم‌ترین ابزارهای عملیاتی کردن اصلاح الگوی مصرف در کشور است.
این یادداشت اقتصادی را در همین جا به پایان می بریم با امید به این‌که سال ۱۳۸۸ را که اولین سال از شروع دهه چهارم انقلاب اسلامی است با برداشتن گام‌هایی منطقی برای رسیدن به مقصد از مسیری معین و در یک جهت که همه قوای جامعه، همگن، همسو و کامل کننده یکدیگر باشند، آغاز کنیم و یک انقلاب اقتصادی که همانا زدن نقش و رخ اقتصاد اسلامی در ایران است را در دهه چهارم انقلاب اسلامی تجربه کنیم؛ ان شاء الله.
آرمان (Goal) انقلاب اسلامی در اقتصاد، تبلور و تحقق اقتصاد اسلامی است. رسیدن به اقتصاد اسلامی در ایران، مستلزم انقلاب اقتصادی است و راه نگار (Road Map) انقلاب اقتصادی، از اصلاح الگوی مصرف آغاز می شود.

بهروز پورسینا

منبع : روزنامه جام‌جم