ظرفیت‌ها و ضرورت‌های توسعه گردشگری مذهبی

یکی از انواع سفرها، گردشگری اسلامی (مذهبی) است که درجهان سوم و کشورهای در حال توسعه رو به رشد است.
بیشتر لغت نامه‌ها واژه مسافرت را عمل جابه جایی تعریف کرده‌اند. اما این وا‍ ژه در صنعت جهانگردی تعریف دقیق‌تری دارد: «عمل جابه جایی به خارج از جامعه برای تجارت (داد و ستد) یا تفریح نه برای انجام کارهای روزمره». یا به عبارتی فعالیت‌هایی که فرد در مسافرت و در مکانی غیر از محیط عادی خود انجام می‌دهد.
در فرهنگ اسلامی، سیاحت به عنوان سیر آفاقی در برابر سیر انفسی مورد توجه قرار گرفته است. اسلام به انسان و نیازهای انسان نگاه ویژه‌ای دارد. وآنچه را که به واقع زندگی و حیات را لذتبخش و آسان می‌کند و در جسم و روح و روان انسان موثر است به رسمیت می‌شناسد.
زیارت نیز بخش مهمی از فعالیت‌های مربوط به گردشگری مذهبی را دربرمی گیرد. اگر نگاهی به آیه ۱۵۶سوره بقره بیندازیم در می‌یابیم که در فرهنگ اسلامی هدف اصلی رشد و ارتقای معنوی است.از این رو یکی از راه‌های تقویت معنویت و ایجاد ارتباط با معبود، زیارت است.
انسان وقتی به معنای عمیق زیارتنامه‌ها توجه کند و با عشق وعلاقه به زیارت بپردازد احساس می‌کند از طریق مکانی که مشغول زیارت است به معبود خود نزدیک‌تر شده است. بسیاری از اوقات مسیر زیارت همراه با عشق و از خودگذشتگی است. زیارت پیوند قلبی است نه محاسبه عقلی،محبت و علاقه است.
آنچه زائر را به پیمودن راه‌ها و طی مسافت‌ها و تحمل رنج و سفر و بیم بادیه و استقبال از خوف و خطر وامی دارد، کشش درونی و علاقه قلبی اوست،و اگر عشق آمد خستگی رخت بر می‌بندد و اگر محبت در کار بود ملال متواری می‌شود. در دنیای ماشینی امروز انسان بیش از حد به استراحت و گردش نیازمند است تا آثار ناشی از فشارهای روحی و روانی را حتی المقدور خنثی کند، زیرا از این منظر، گردشگری و سیاحت یک تجربه درون گرایانه است. بشر می‌خواهد لختی به چنگ آورد که جان و روح خسته، مکدر، تاریک و متلاشی شده‌اش به آزادی، فراخی، لذت و زیبایی مینوی و ماورایی برسد، می‌خواهد از این راه معنویت زندگی‌اش را تامین و فروریختگی‌اش را جبران کند.
مسافرت از سنت‌های پسندیده در جوامع مختلف بوده است. انسان‌ها هنگام سفر از نقطه‌ای به نقطه دیگر و از زمانی به زمان دیگر در راستای رشد و کمال حرکت می‌کنند. قرآن کریم در آیات بسیاری بر سیروسفر تاکید داشته و به انسان توصیه می‌کند که به مسافرت بپردازد. به ترتیبی که می‌فرماید: «قل سیروا فی الارض...فسیروا فی الارض...»
با اندک تاملی بر آیات کریمه قرآن، به روشنی در می‌یابیم که با سفر کردن می‌توان به مطالعه آفاق و انفس و کسب علم و تجربه، خداشناسی از طریق مردم‌شناسی و شناخت عظمت خلقت، اعتقاد به معاد، مطالعه سنت‌های غلط و ضد ارزش‌های اسلامی و اخلاقی و همچنین عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان پرداخت.
از نظر قرآن علاقه‌مندی به کمال و تفریح و تفرج،کسب و روزی حلال و رفع نیازها، تقویت حس پرستش خالق و از بین رفتن جهالت‌ها از دیگر فواید سفر می‌باشد.
از مهم‌ترین آیاتی که به‌طور مستقیم به مقوله جهانگردی پرداخته می‌توان به سوره (آل عمران/۱۳۷-۱۳۸)، (توبه/۴۲)، (یونس/۲۲)، (نحل/۸۰)، (انعام/۱۱)، (یوسف۱۰۹و۱۱۱)، (عنکبوت/۲۰) و سوره روم آیه ۹و۱۰ اشاره کرد.
● مذهب و گردشگری از دیدگاه UN WTO
گردشگری وسیله‌ای است که افراد را با مذاهب و فرهنگ‌های متفاوت به یکدیگر پیوند می‌دهد و به ایشان کمک می‌کند تا همدیگر را با وجود تنش‌های سیاسی و اجتماعی، بهتر درک کنند. سازمان جهانی جهانگردی نیز با توجه به رشد سریع صنعت گردشگری، برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌هایی را که ارتباط گردشگری و مذهب را بررسی کنند لازم می‌داند. از نظر این سازمان، مذهب به عنوان یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های سفر شناخته شده است.
همچنین زیارت عبارت است از ادای نذورات و قربانی، شرکت در مراسم مذهبی و بازدید از ساختمان‌ها و مراکز مذهبی.از نمونه سفرهای مذهبی که با چنین تعریفی برگزار می‌شوند، روز جهانی جوان است که به ابتکار واتیکان برای قوی‌تر کردن باورهای دینی در بین جوانان کاتولیک به صورت جهانی برگزار می‌شود، این سفر، بزرگ‌ترین مراسم برای جوانان دنیا است و در سال ۲۰۰۵ که در آلمان برگزار شد ۴۳۵ هزار زائر از ۱۹۷ کشور در این مراسم مذهبی شرکت کردند و جشن‌های مربوطه ۲/۱ میلیون نفر را به خود جذب کرد.
در اسلام نیز، آیین حج به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراسم مذهبی جهان سالانه حدود ۲ میلیون زائر را در شهر مکه گرد هم می‌آورد. پیش‌بینی می‌شود که گردشگری مذهبی عربستان سعودی در دهه آینده، هر ساله از رشدی ۲۰درصد بهره ببرد و تا سال ۲۰۲۰ تعداد۲/۴۳ میلیون نفر از شهرهای مکه و مدینه دیدن خواهند کرد که این مستلزم ۵۰ هزاراتاق اضافی در هتل‌ها و ۷۴ هزار واحد مبله در این مناطق
خواهد بود.
● گردشگری حلال
بنا بر بررسی‌های WTM، گردشگری حلال به صورت نوع خاصی از گردشگری مذهبی، منافع کشف نشده بسیار و شانس‌های تجاری زیادی را به کشورهای مسلمان و به‌خصوص آسیای میانه ارائه می‌کند. گردشگری حلال، نوعی از گردشگری مذهبی است که تمام فعالیت‌های آن از نظر قوانین اسلامی مجاز شمرده می‌شوند.
در این باره، واتیکان در ۲۰۰۷ خطوط هواپیمایی مخصوص به زائران خود را راه اندازی کرد که می‌تواند الگویی برای خطوط حلال باشد. این خطوط می‌توانند فاکتورهایی را در بر گیرند تا سفر را برای مسلمانان به خصوص هنگامی که برای زیارت و یا سایر مسائل مذهبی مسافرت می‌کنند، راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر کند. فاکتورهای زیر می‌توانند از مواردی باشند که این خطوط هواپیمایی شامل می‌شوند:
▪ سرو غذای حلال
▪ توجه به اوقات شرعی و نماز
▪ قرار دادن قرآن در کنار صندلی‌های هواپیما
▪ پخش برنامه‌های مذهبی در طول پرواز
▪ در نظر گرفتن بخش‌هایی مجزا برای بانوان و آقایان
▪ ایجاد هتل بانوان
بر اساس آمارهای به دست آمده، مردم ایران، گردشگری اسلامی (مذهبی) را در اولویت قرار می‌دهند. سازمان حج و زیارت به عنوان یکی از سازمان‌های مهم کشور متولی گردشگری مذهبی است.
این سازمان عهده‌دار یکی از انواع گردشگری است که نقش عمده‌ای را در زندگی اجتماعی ایرانیان و کشورهای اسلامی ایفا می‌کند. گردشگری مذهبی، علاوه بر جنبه‌های اقتصادی و مالی خود، باعث ارتباط اسلامی با سایر کشورها شده و تعامل بین ملل و فرهنگ‌هایی که نقاط مشترکی دارند را سبب می‌شود. می‌توان چنین ادعا کرد که تنظیم مناسبات مهم‌ترین قسمت صنعت گردشگری ایران با کشورهای اسلامی بر عهده سازمان حج و زیارت است.از این رو با برنامه‌ریزی دقیق و صحیح می‌توان آن را به عنوان اساس و بنیان گردشگری فرهنگی مطرح کرد و در جهت توسعه گردشگری ملی و بین‌المللی به کار گرفت.
خلاصه اینکه با بهبود قوانین و مقررات سازمان حج و زیارت و اجرا و نظارت بر اجرای آنها، این سازمان می‌تواند به عنوان سازمانی که فعالیت‌های گردشگری مذهبی را جهت‌دهی، هدایت و کنترل می‌کند، مطرح شود و با ایفای نقش هدایتی، بخش خصوصی و مردم محلی را در انجام این امر که می‌تواند اوضاع اقتصادی و انگیزه‌های معنوی آنها را تامین کند،یاری کند. از این رو تعامل با دنیای اسلام و برقراری ارتباط میان فرهنگ‌ها از این طریق میسر و بسیار قابل توجه است.

مهرداد صادقی دهچشمه

منبع : روزنامه تهران امروز