وعده‌های بسته پیشنهادی

بسته جدید ۱+ ۵ که توسط سولانا دو هفته پیش به ایران تحویل داده شده در انتظار پاسخ مقامات کشورمان است. ما تاکنون نه آن را پذیرفته و نه در عین حال آن را رد کرده‌ایم بلکه پاسخمان آن بوده که بسته حاوی نکات مثبتی است که می‌تواند مبنای مذاکره قرار گیرد. در عین حال اروپایی‌ها با تحریم بانک ملی قبل از شروع مذاکره یا دریافت پاسخ از جانب ایران، پیام دادند که جدی هستند و صرف حواله دادن مسئله به مذاکراتی که می‌تواند مدت‌ها ادامه یابد خیلی برای آنان جذابیتی ندارد. اما چرا پاسخ به پیشنهادات جدید ۱+ ۵ برای ما با اما و اگر مواجه شده است به ‌رغم آنکه اذعان داریم در آن نکات مثبتی وجود دارد و می‌تواند مبنای توافق قرار گیرد.
مشکل از اینجا آغاز می‌شود که ما پیرامون برنامه هسته‌ای‌مان مسائلی را مطرح کرده‌ایم که آنها را تا کنون به خوبی تبیین نکرده‌ایم. ما به جای بحث و بررسی علت واقعی مخالفت غربی‌ها با برنامه هسته‌ای‌مان، یک‌سری مسائل کلی را مطرح کرده‌ایم. ظرف ۴، ۵ سال گذشته آنقدر این مسائل را تکرار کرده‌ایم که برایمان جا افتاده که حقیقت اینها هستند و علت مخالفت غربی‌‌ها با برنامه هسته‌ای‌مان به واسطه این مسائل است، در حالی‌که این مسائل هنوز به خوبی تبیین نشده‌اند. مشکل و درد غربی‌ها در جای دیگری است؛ مواردی که در بسته جدید پیشنهادی ۱+۵ ‌وجود دارد، با مسایل قبلی مطرح‌شده همخوانی ندارد :
۱ ) اینکه غربی‌ها از اساس با برنامه هسته‌ای مخالف هستند و به هیچ شکل و صورتی نمی‌خواهند که ما فعالیت‌های هسته‌ای داشته باشیم، جای سوال دارد . ظاهرا غربی‌ها به هیچ روی مخالف کلیت برنامه‌های هسته‌ای ما نبوده و نیستند. زیرا در بند نخست بسته ۱+۵ می‌توان آن را ملاحظه نمود. غربی‌ها می‌گویند: «ما حق ایران را در تولید انرژی هسته‌ای به منظور استفاده صلح‌آمیز و مطابق با الزامات ان‌پی‌تی مورد تاکید دوباره قرار داده و در این راستا حمایت خود را از ایران در توسعه یک برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی مورد تاکید دوباره قرار خواهیم داد؛ تعهد خواهیم کرد که فعالانه ساخت رآکتورهای آب سبک در ایران را از طریق پروژه‌های مشترک بین‌المللی مطابق با قوانین آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای مورد حمایت قرار دهیم.» در بخش دیگری از بسته پیشنهادی، غربی‌ها حق فعالیت‌های هسته‌ای ایران را اینگونه مورد تصریح قرار می‌دهند: «تصریح حق غیرقابل انتقال ایران در زمینه انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز بدون تبعیض و مطابق با مواد یک و دو ان‌پی‌تی و همکاری با ایران در مورد توسعه یک برنامه غیرنظامی انرژی هسته‌ای توسط ایران.»
۲ ) نکته بعدی که ظرف چند سال گذشته مطرح بوده آن است که غربی‌ها نمی‌خواهند ما به تکنولوژی پیشرفته هسته‌ای در زمینه تولید برق دست پیدا کنیم. در حالی‌که غربی‌ها این بار در بسته پیشنهادی می‌گویند: «حمایت فعالانه از ساخت رآکتورهای آب سبک جدید تولید برق در ایران از طریق پروژه‌های مشترک بین‌المللی مطابق با قوانین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ان‌پی‌تی با استفاده از آخرین فناوری روز که شامل صدور اجازه انتقال مصنوعات و محصولات لازم و در اختیار گذاشتن فناوری پیشرفته...» غربی‌ها نه‌تنها رسما اعلام می‌کنند که حاضرند تکنولوژی پیشرفته در زمینه ساخت نیروگاه هسته‌ای در اختیار ما قرار دهند، بلکه یک گام هم پیش رفته و اعلام می‌کنند که در زمینه «پسماند سوخت هسته‌ای و زباله‌های رادیواکتیو» نیز حاضر به همکاری با ما هستند.
۳ ) نکته سوم آن بوده که اگر ما خودمان سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای‌مان را در داخل کشور فراهم نکنیم،چه اطمینانی به غربی‌‌ها وجود دارد. آیا ممکن است ارسال سوخت به ایران را متوقف کرده و از ما باج‌خواهی کنند؟ البته کشورهای۱+ ۵ در بسته جدید وعده داده‌اند سوخت مورد نیاز ما را به مدت پنج سال تامین ‌کنند: «ایجاد یک مخزن احتیاطی طبق شرایط تجاری برای نگهداری سوخت هسته‌ای تا میزان مورد احتیاج پنج سال ایران که برای استفاده این کشور با مشارکت و تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذخیره شود.» به علاوه در یک کنسرسیوم بین‌المللی در روسیه، ایران را شریک می‌نمایند: «مشارکت به عنوان یک شریک در یک تاسیسات بین‌المللی در روسیه جهت ارائه خدمات غنی‌سازی در تامین یک منبع قابل اطمینان سوخت برای رآکتورهای هسته‌ای ایران... چنین تاسیساتی قادر به غنی‌سازی تمامی هگزافلوراید اورانیوم شده در ایران خواهد بود.»
۴) نکته دیگری که وجود داشت آن بود که آنها اساسا مخالف دستیابی ما به دانش پیشرفته در زمینه فناوری هسته‌ای در عرصه‌های پزشکی، صنعتی و کشاورزی هستند؛ ولی غربی‌ها ظاهرا در بسته جدید به ما پیشنهاد کرده‌اند: «ارائه یک برنامه جامع همکاری در تحقیق و توسعه شامل امکان ارائه رآکتورهای تحقیقی آب سبک در زمینه رادیو‌ایزوتوپ، تحقیقات پایه و استفاده از انرژی هسته‌ای در علوم پزشکی و کشاورزی.» سخن دیگر پیشنهادات بسته جدید در خصوص همکاری‌های امنیتی در سطح منطقه میان ایران و غربی‌ها است. پیشنهادات دیگر شامل اعلام آمادگی غربی‌‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری و همکاری در حوزه‌های مهمی همچون صنایع هواپیمایی (غیرنظامی)، انرژی (نفت و گاز)، مخابرات و تکنولوژی‌های برتر یا پیشرفته و کشاورزی است. در مقابل البته غربی‌ها خواهان توقف غنی‌سازی در ایران هستند چرا که از دید آنها دستیابی ایران به فناوری غنی‌سازی باعث می‌شود که ایران هرگاه که اراده نماید، به فاصله یک یا دو سال بتواند سلاح هسته‌ای تولید نماید. حال با توجه به این نکته که در جهان امروز تولید یا عدم تولید هر کالایی را ملاحظات اقتصادی است که تعیین می‌کند، این پرسش بنیادی مطرح است که فرض بگیریم به‌رغم همه هزینه‌های دیگر ما موفق شویم و فی‌المثل سوخت مورد نیاز نیروگاه بوشهر را در داخل کشور تولید کردیم. آیا تولید سوختی که به لحاظ اقتصادی به هیچ روی قابل رقابت با مشابه خارجی آن نباشد، می‌تواند منجر به تولید انرژی‌ای ‌شود که به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد؟ با این‌حال به رغم وعده‌های اعلام شده در بسته پیشنهادی آنچه از نظر ایران حائز اهمیت است اینکه تضمین اجرای وعده‌ها و زمان آن چه هنگام خواهد بود؟ به هر حال به‌رغم فشارهای غرب ایران همچنان مشغول بررسی بسته پیشنهادی بر اساس تامین منافع ملی است.

صادق زیباکلام

منبع : روزنامه جام‌جم