تصمیم با من و شماست

لستر براون برای طرفداران محیط زیست در سرتاسر جهان نامی آشناست. او یکی از تاثیرگذارترین متفکران عصر حاضر است و حتی می‌توان او را رهبر معنوی جنبش محیط زیست نامید. براون با تاسیس موسسه دیده‌بان زمین گامی بلند در جهت انجام پژوهش‌های زیست محیطی در سرتاسر جهان برداشت و در همین موسسه بود که گزارش‌های پرشمار وضعیت جهان، مجله دیده‌بان زمین، علائم حیاتی کره زمین و سری کتاب‌های هشدارهای محیط زیستی را منتشر کرد. براون بیشتر از ۵۰ کتاب به تنهایی و با همکاری دیگران تالیف کرده و به‌عنوان یکی از مشهورترین نویسندگان جهان، آثارش به بیش از ۴۰ زبان منتشر شده است. خوشبختانه برخی از تاثیرگذارترین کارهای وی به کوشش دکتر حمید طراوتی که از فعالان محیط زیست ایران و مترجم بیش از ۱۱ عنوان کتاب زیست‌محیطی است، به فارسی برگردانده شده است. دکتر طراوتی به تازگی کتاب «طرح امید» براون را نیز ترجمه و توسط انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد که در انتشار آثار زیست‌محیطی گوی سبقت را از دیگر ناشران ربوده، روانه بازار کرده است. کتاب طرح امید (پلان B۲) حاصل پژوهش‌های چندین ساله براون است. او در این کتاب به ما می‌گوید که وارد مرحله کاملا جدیدی از کل حیات بشر بر روی زمین شده‌ایم. اقتصاد جهان از اواخر دهه ۸۰ و ۹۰ مسیری متفاوت از ۱۵۰ سال گذشته را در پیش گرفته است. در این فاز جدید اقتصاد جهان آنقدر ابعاد وسیعی به خود گرفته که خارج از ظرفیت تحمل کره زمین است، بدین معنی که زمین دیگر توان ترمیم خرابی‌ها و تامین مواد خام مورد نیاز انسان را ندارد و تعادل آن به هم خورده است. واکنش طبیعت بسیار تدریجی و نامحسوس است به همین دلیل پی بردن به آن دشوار به نظر می‌رسد. براون می‌گوید پرسش امروز ما این نیست که آیا تخریب محیط زیست به نابودی زمین ختم می‌شود یا نه؟ چراکه دیگر وقوع چنین چیزی قطعی است و ما از هم‌اکنون شاهد نشانه‌هایی از واکنش طبیعت به نابخردی‌های انسان هستیم. گرمایش جهانی، تغییرات اقلیمی، ذوب شدن کلاهک‌های یخی قطب، بالا آمدن سطح آب دریاها، وقوع پی در پی توفان، بحران انرژی، اضافه شدن سالانه ۷۰ میلیون نفر به جمعیت جهان، گسترده‌تر شدن شکاف اقتصادی میان کشورها و گسترش تروریسم بین‌المللی از جمله مشکلات پرشماری است که جهان مجبور به دست و پنجه نرم کردن با‌ آنهاست. لستر براون در طرح امید یادآور می‌شود که چگونه برای حل این معضلات با نادیده گرفتن ضرب‌الاجل‌های طبیعت، در واقع ریسک پیشرفت اقتصادی را افزایش می‌دهیم. او می‌گوید راهی که ما در اقتصاد در پیش گرفته‌ایم از نظر زیست‌محیطی ناپایدار است و در نهایت ما را به سوی رکود اقتصادی و فروپاشی احتمالی سوق خواهد داد. به اعتقاد براون سیر تحول جهان صنعتی پس از انقلاب صنعتی به دو بخش تقسیم می‌شود؛ دوره اول از زمانی شروع شد که انقلاب صنعتی رخ داد و مشکل انسان چگونگی بهره‌برداری از منابع طبیعت و تکنولوژی مناسب و نیروی انسانی ماهر بود. اما در دوره دوم یعنی پس از دهه ۸۰، شرایط متفاوتی به وجود آمد؛ اکنون ما، تکنولوژی و نیروی ماهر فراوانی داریم اما منابع طبیعی‌مان رو به اتمام است. مثلا ۱۰۰ سال پیش اگر سرمایه یا موتور قوی‌تری در اختیار داشتید، می‌توانستید چاه آب عمیق‌تری حفر کنید و کارخانه بزرگ‌تری راه بیندازید اما حالا هرچه بیشتر سرمایه بگذارید و هرچه بیشتر آب از چاه بیرون بکشید، زودتر به اتمام مواد خام‌تان نزدیک می‌شوید. اینها همه بدین معنی است که اقتصاد جهان چاره‌ای جز تغییر رویه ندارد.
براون در «طرح امید» پس از اشاره به وضعیت وخیم محیط زیست جهان و ابعاد تخریب آن نشان می‌دهد که ما در مرحله گذار به شکل دیگری از اقتصاد قرار گرفته‌ایم. او به وضوح می‌گوید که دیگر نمی‌توان زندگی به سبک گذشته را ادامه داد. آن سرمایه‌گذاری‌های خوش‌بینانه گذشته مربوط به دوره‌ای بود که منابع طبیعی به فراوانی در دسترس‌مان قرار داشت و جمیعت بسیار کمتر از امروز بود. اروپا وقتی دوران صنعتی را پشت سر می‌گذاشت جمعیتی کمتر از یک دهم امروز داشت. اکنون دیگر مدیریت و سازمان‌دهی جهان با همان نقشه قبلی ـ یعنی نقشه انتقال منابع و مواد خام جهان سوم به اروپا و ساختن کالاـ عملی نیست زیرا نتیجه آن باقی گذاشتن صدها میلیون گرسنه در آسیا و آفریقاست که شرایط زندگی آنها تمام دنیا را متاثر خواهد ساخت، چراکه همه ما در سیستمی به هم پیوسته زندگی می‌کنیم. براون پیدایش و رشد سریع دولت‌های بی‌اقتدار، رشد نابه‌هنجار جمعیت و معکوس شدن روند رشد برخی شاخص‌های بهداشتی را از نشانه‌های اقتصاد بیمار کنونی می‌داند و برای تغییر بنیان اقتصاد جهان سه روند عمده را در کتاب خود معرفی می‌کند.
اول از همه شناخت مواردی است که زمین و ساکنان آن را تهدید می‌کند. دوم راهکارهایی برای جلوگیری از ادامه روند کنونی و سوم حق انتخاب‌های پیش‌رو و تصویر آینده‌ای است که در پیش داریم. براون در «طرح امید» پیش از هر چیز تنش‌های موجود و بلاهایی که بر سر محیط زیست آورده‌ایم را برمی‌شمارد. اینکه با منابع آب، جنگل‌ها و سایر چشم‌اندازهای طبیعت چه کرده‌ایم و چه‌طور جمعیت‌مان را از ۵/۲ میلیارد نفر در ۱۹۵۰ به بیش از ۵/۶ میلیارد نفر در حال حاضر رسانده‌ایم. سالی ۱۲ میلیون هکتار از جنگل‌های جهان را از بین می‌بریم و بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌ها را از روی نقشه زمین محو می‌کنیم. سالی یک میلیارد تن از خاک‌های سطحی را نابود می‌کنیم و انقراض بسیاری از گونه‌ها را رقم می‌زنیم. فضاهای شهری را به سویی پیش می‌بریم که روز به روز غیر قابل تحمل‌تر می‌شوند و سر و صدا و آلودگی در آنها به حداکثر می‌رسد. همه اینها را که کنار هم بگذاریم آشکارا می‌بینیم که جهان ما دچار تغییرات اساسی شده است.
براون در «طرح امید» نشان می‌دهد که ما اولین تمدنی نیستیم که با چنین بحرانی مواجه می‌شود. تمدن‌های پیش از ما هم با بحرانی شدن شرایط زیست‌محیطی دچار سقوط و انحطاط شده‌اند. با تمام اینها براون معتقد است که هنوز جای امیدواری برای نجات کل تمدن ساکن کره زمین وجود دارد. مثلا در چند دهه اخیر رشد انرژی‌های نو و صنایع سازگار با محیط زیست بی‌سابقه بوده است. هم‌اکنون در برخی ازکشورهای اروپایی از انرژی‌های جایگزین مانند انرژی باد و انرژی خورشید استفاده می‌شود و پژوهش‌های زیادی برای استفاده بهینه از این نوع انرژی‌های تجدیدپذیر در دست انجام است. در برخی از جاها مردم به جای اتومبیل از دوچرخه یا اتومبیل‌های دوگانه‌سوز استفاده می‌کنند. براون امیدوار است با توجه به افزایش تعداد باسوادان جهان و گسترش سطح آموزش عمومی و پیشرفت‌هایی که در صنعت و نیز در آگاهی مردم جهان از محیط زیست ایجاد شده اگر رهبران جهان و گروه‌ها و نهادهای فعال اجتماعی زود دست به کار شوند شاید بتوان اقتصاد متکی به سوخت‌های فسیلی و اتومبیل‌‌محور و زباله‌سوز فعلی را به اقتصاد سازگار با محیط زیست و عادلانه‌تری که بر انرژی‌های نو، بازیافت مواد، سازگاری با طبیعت و اشکال متنوع‌تری از حمل و نقل متکی است تبدیل کرد. براون در پنج فصل کتاب تکنولوژی‌های سازگار با محیط زیست را بررسی می‌کند و سپس به ارائه راه‌حل‌های نجات تمدن می‌پردازد از جمله اینکه باید فقر را ریشه‌کن کنیم، آموزش همگانی بدهیم و تنظیم خانواده را در دستور کارمان بگذاریم، برای طبیعت هزینه کنیم الگوی مصرف‌مان را تغییر دهیم، در بهره‌برداری از شیلات تغییراتی ایجاد کنیم و فکری اساسی برای منابع انرژی بیندیشیم. برآورد او از هزینه انجام تمام این کارها ۱/۲ هزار میلیارد دلار است که برای نجات تمدن کل جهان رقم بالایی نیست و تهیه و تامین آن نیز شدنی است.
براون کتاب را با این جملات به پایان می‌برد: «انتخاب با ماست. با من و شما. می‌توانیم به کسب و کار خود طبق معمول ادامه دهیم و بر اقتصادی حکم برانیم که آنقدر نظام‌های طبیعی نگاه دارنده خود را نابود می‌کند تا سرانجام خود نیز نابود شود یا می‌توانیم طرح امید را بپذیریم و نسلی باشیم که تغییر جهت می‌دهد و جهان را به جاده ترقی پایدار رهنمون می‌شود. تصمیم را نسل ما خواهد گرفت اما این تصمیم بر حیات روی کره زمین و بر سرنوشت تمام نسل‌های آتی تاثیر خواهد گذاشت.»
شاید بد نباشد بدانید که طرح امید در ۱۹۹۶ در آمریکا در تیراژ ۱۰۰ هزار نسخه منتشر شد و ۱۰۰ هزار جلد هم از آن در انگلستان و کشورهای مشترک المنافع و ۲۵ هزار نسخه در هند و بیش از ۵۰ هزار نسخه در چین انتشار یافت.
تد ترز، رئیس کمپانی ‌CNN هربار که این کتاب تجدید چاپ می‌شود ۳۶۰۰ نسخه از آن را خریداری کرده و به تمام مدیران بزرگ دنیا و نمایندگان کنگره آمریکا و دولتمردان و ثروتمندان جهان، مدیران عامل شرکت‌های بزرگ و اقتصاددانان مشهور جهان هدیه می‌دهد. در مجموع دست‌کم ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نسخه از این کتاب هر ساله در سراسر دنیا به فروش می‌رسد. به امید اینکه در ایران لااقل همین ۲۰۰۰ نسخه به دست خوانندگان واقعی برسد و قدری از طبیعت‌ستیزی دولتمردان ما و به‌ویژه دست‌اندرکاران محیط زیست کشورمان بکاهد.

طرح امید؛
آینده و محیط زیست
لستربراون
ترجمه : حمید طراوتی
انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد ۱۳۸۷
شمارگان:۲۲۰۰نسخه

منبع : روزنامه کارگزاران