چرا در روایات‌، بانوان از زیارت قبور منع شده‌اند؟

زنان و مردان در زیارت قبور عزیزان خود و یا اولیای الاهی، حكم یكسان دارند؛ چرا كه احكام اسلام درباره زن و مرد یكسان است؛ مگر آنجا كه دلیلی بر اختصاص باشد. پیامبر گرامی اسلام(ص) در خطاب خود به جامعه اسلامی می‌فرماید:
زوروا القبور فانها تذكركم الاخرهٔ[۱]
به زیارت قبرها بشتابید، زیرا مایه یاد آخرت است.
و در حدیث دیگر می‌فرماید:
زوروا القبور فان لكم فیها عبرهٔ[۲]
به زیارت قبرها بروید، زیرا در این كار برای شما درس عبرتی است.
درست است كه صیغه این خطاب متوجه مردان است، ولی تمامی خطاب‌های قرآن و حدیث، همین گونه است و زنان را نیز شامل می‌شود؛ از آن جمله است آیاتی كه انسان را امر به نماز و زكات كرده‌اند. در این آیات، با اینكه تمام جنس بشر، از زن و مرد، مخاطب‌اند، از صیغه مذكر بهره گرفته‌اند.
وَأَقِیمُوا الصَّلاَهَٔ وَآتُوا الزَّكَاهَٔ وَمَا تُقَدِّمُوا لانْفُسِكُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ[۳]
و نماز را به پا دارید و زكات را بدهید و هرگونه نیكی كه برای خویش از پیش فرستید، آن را نزد خدا بازخواهید یافت.
از این گذشته، روایات دیگری نیز بر جایز بودن زیارت برای زنان گواهی می‌دهد. در زیر برخی از این روایات آمده است:
۱. از پیامبر گرامی اسلام(ص) نقل است كه فرمود: جبرئیل فرود آمد و به من گفت: پروردگارت فرمان می‌دهد به زیارت اهل بقیع بشتابید و برای آنان آمرزش بخواهید. پیامبر(ص) از رختخواب خود برخاست و به سوی بقیع رفت. عایشه نیز به تعقیب پیامبر(ص) پرداخت و از فرمان الاهی آگاه شد. در این هنگام به پیامبر گفت: من چگونه اهل بقیع را زیارت كنم؟ پیامبر فرمود: بگو درود بر اهالی این سرزمین از مؤمنان و مسلمانان، خدا گذشتگان و آیندگان را رحمت كند![۴]
با توجه به این روایت، اگر زیارت قبور برای زنان حرام بود، پیامبر هیچ گاه شیوه زیارت را به همسر خود نمی‌آموخت. گذشته از این، آن‌گاه كه عایشه این سرگذشت را بر دیگر زنان نقل می‌كند، تلقی همگان این است كه زیارت بقیع بر همه آنان جایز است، و همسر پیامبر و دیگر زنان مؤمن در برابر حكم الاهی یكسان‌اند.
۲. در روایت دیگری از منابع اهل سنت آمده است: فاطمه(س) دخت گرامی پیامبر(ص) و یكی از آل عبا(ع) پس از درگذشت پیامبر(ص) به زیارت قبر عموی خود در اُحد می‌رفت و در كنار قبر او دو ركعت نماز می‌گزارد و گریه می‌كرد.[۵]
۳. ترمذی، محدث سرشناس اهل‌سنت، نقل می‌كند: وقتی عبدالرحمان فرزند ابی‌بكر، در نقطه‌ای به نام حُبشی درگذشت، جنازه او را به مكه آورده و در آنجا به خاك سپردند. بعدها كه خواهر او، عایشه، به مكه آمد، به زیارت قبر عبدالرحمان رفت، و دو شعر كه حاكی از شدت تأثر او بود، بر سر مزار برادر خواند.[۶]
۴. بخاری، دیگر محدث بزرگ اهل سنت می‌نویسد: پیامبر(ص) زنی را در كنار قبری دید كه گریه می‌كند. به وی فرمود: خوددار باش و در فراق عزیزان صبر كن.[۷] ]بخاری دنبالهٔ حدیث را نقل نكرده است؛ ولی ابوداود در كتاب خود، دنباله حدیث را چنین آورده است:[ آن زن پیامبر را نشناخت و به او اعتراض كرد و گفت: تو با مصیبت من چه كار داری؟! در این هنگام زنی كه در كنار او بود، به او گفت: این مرد را شناختی؟ او پیامبر(ص) بود. آن زن برای جبران كار خود، به خانه پیامبر(ص) رفت و به ایشان عرض كرد: ای رسول گرامی، مرا ببخشید، شما را نشناختم! پیامبر(ص) به او فرمود: بردباری در مصیبت سخت شایسته است.[۸]
اگر زیارت قبر عزیزان حرام بود، پیامبر به جای دستور صبر، آشكارا او را از این كار نهی می‌كرد؛ در حالی كه ایشان دستور به صبر در مصیبت داد، نه دوری از قبر. گروهی زیارت را بر زنان تحریم كرده و در استدلال خویش، دو حدیث ارائه می‌كنند:
روایت نخست، به نقل از پیامبر اكرم(ص) است كه می‌فرماید:
لعن الله زوارات القبور[۹]
خدا زنان زائر قبرها را از رحمتش دور كند.
با توجه به احادیث فراوان دیگر كه بر جواز زیارت زنان دلالت دارد و برخی از آنها ذكر شد، باید این روایت را منسوخ دانست كه برخی از محدثان اهل سنت آن را منسوخ دانسته‌اند؛ مثلاً، ترمذی، راوی حدیث می‌گوید: این حدیث مربوط به دوران پیش از تجویز زیارت قبور است و وقتی پیامبر زیارت قبور را بر همگان تجویز كردند، زن و مرد در برابر آن یكسان گشته‌اند.[۱۰] قرطبی می‌گوید: این حدیث مربوط به زنانی است كه بیشتر وقت خود را در قبرستان‌ها گذرانده و حقوق شوهر خود را پایمال می‌سازند. این، از واژه «زوّارات» در حدیث به خوبی دریافته می‌شود و همگان می‌دانیم كه این واژه، صیغهٔ مبالغه به معنای بسیار زیارت كننده است.
روایت دوم را ابن ماجه از علی بن ابی‌طالب(ع) نقل می‌كند: پیامبر(ص) بیرون آمد و زنانی را دید كه نشسته‌اند. فرمود: برای چه نشسته‌اید؟ گفتند: منتظر جنازه هستیم. فرمود: غسل خواهید داد؟ گفتند: نه. فرمود: حمل خواهید كرد؟ گفتند: نه. فرمود: آن را وارد قبر خواهید كرد؟ گفتند: نه. فرمود: برگردید، گناهكارانید نه دارندگان پاداش.[۱۱]
این حدیث را نیز عالمان علم حدیث، به این دلیل كه در سلسله راویان آن، ‌شخصی مجهول، كذاب و خطاكار قرار دارد، ناصحیح شمرده‌اند و نمی‌توان به آن استدلال كرد. افزون بر این، مضمون آن نیز، بر فرض صحت سند، ارتباطی به زیارت قبور ندارد؛ زیرا نكوهش پیامبر متوجه زنانی بود كه به تماشای جنازه آمده بودند، بدون اینكه مسئولیتی را بر عهده داشته باشند؛ و این ارتباطی به زیارت قبرها ندارد.
گذشته از اینها، اسلام، دین فطرت است و پیامبر اسلام(ص) آن را آیین استواری خوانده‌اند و پیروان را به رفق و مدارا فراخوانده‌اند. آیا می‌توان پذیرفت كه اسلام، زیارت مادر را از قبر فرزند خویش، كه كاری عقلانی است و در همهٔ جهان رواج دارد و مایه آرامش روحی او خواهد بود، منع كند؟ اصولاً زیارت قبور، جنبه عبرت‌آموزی و یادآوری آخرت دارد و با قرائت قرآن و فاتحه بر عزیزان همراه است. چگونه می‌توان زنان را از این فیض محروم كرد؟ به دیگر سخن، فلسفه زیارت قبور، كه یادآوری آخرت و مایه عبرت است، اختصاصی به مردان یا زنان ندارد.

آیت الله جعفر سبحانی
[۱] . سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۰۰، حدیث ۱۵۶۹.
[۲] . كنزالعمال، ج ۱۵، ص ۶۴۷، حدیث ۴۲۵۵۸.
[۳] . سوره بقره، آیه ۱۱۰.
[۴] . صحیح مسلم، ج ۳، ص ۶۴.
[۵] . مستدرك حاكم، ج ۱، ص ۳۷۷.
[۶] . سنن ترمذی، ج ۳، ص ۳۷۱، ح ۱۰۵۵.
[۷] . صحیح بخاری، ج ۲، ص ۹۳.
[۸] . سنن ابی‌داود، ج ۳، ص ۱۹۲، ح ۳۱۲۳.
[۹] . سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۰۳، ح ۱۵۷۶؛ سنن ابی داود، ج ۳، ص ۲۱۸، ح ۳۲۳۶؛ در دومی به جای «زوارات»، «زائرات» آمده است.
[۱۰] . سنن ترمذی، ج ۳، ص ۳۷۱.
[۱۱] . فتح الباری، ج ۳، ص ۱۴۸، باب ۳۱، زیارهٔ القبور، ح ۱۲۸۳.

منبع : حلقه