رویکرد اندیشمندانه به مضامین مذهبی

به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران متون نمایشی كه به عنوان نمایشنامه مذهبی در حوزه دین و متاثر از وقایع تاریخ مذهبی نگارش یافته اند عموما از سه رویكرد عمده نسبت به تاریخ مذهب برخوردارند. رویكرد اول «نگاه مستند» و بی واسطه به تاریخ است.
در این رویكرد نویسنده همانند یك مورخ - درام نویس عمل نموده و وقایع تاریخ مذهب را عین به عین روایت كرده است. هرچند به هرحال در مسیر تبدیل روایت تاریخی به بیان نمایشی برحسب ضرورت های دراماتیك تغییراتی در قصه ها و روایات صورت گرفته اما آن چه در این نوع رویكرد مهم تلقی گردیده وفاداری به تاریخ و روایات مذهبی بوده است.
در رویكرد دوم نویسنده ضمن توجه و تاكید بر روایت تاریخی از آن عبور كرده و در اثر خود داستان و روایت متفاوتی را از تاریخ مذهب خلق و ایجاد كرده است. در این رویكرد البته سنگ بنای اثر بر روایت یا واقعه ای مشخص از تاریخ گذاشته شده و حتی گاه تمامی و یا بخشی از وقایع و رویدادها در همان زمان و یا مكان تاریخی روی می دهد. این امر در ارتباط با اشخاص نمایش نیز اتفاق افتاده است.
در رویكرد دوم به تاریخ مذهب كه می توان آن را «نگاه متفاوت» و دیگرگون به وقایع مذهبی نامید اشخاص نمایش نامه ها گاه تماما دارای شناسنامه تاریخی اند و گاه تركیبی از افراد شناسنامه دار و اشخاصی كه به ضرورت نمایشی وارد قصه شده اند را شامل می شوند.
اما در رویكرد سوم ما با داستان و حتی مضمونی كاملا متفاوت با روایت تاریخی مواجه هستیم. نویسنده در این رویكرد تنها با گوشه چشمی به واقعه تاریخی موقعیت داستان و شخصیت های تازه ای را خلق كرده و منظری كاملا متفاوت را بر وقایع تاریخ مذهبی می گشاید. در چنین رویكردی به وقایع تاریخی عموما قصه آدم ها و موقعیت ها چه به لحاظ مكانی و یا زمانی روایتگر زمان حال و شرایط اكنون اند. به نظر می رسد نویسنده در این رویكرد به تاریخ تلاش می كند تفسیری نو و متناسب با شرایط امروز جامعه ارائه دهد.
به طور مثال در موضوع مورد بحث ما عاشورا گاه اشخاص موثر در آن واقعه با صورتی امروزی و در چهره آدم هایی آشنا با مخاطب امروز ظاهر می شوند و گاه رویدادی از خیل وقایع عاشورا در قالب اتفاقی روزمره بروز می كند. حتی گاه نویسنده تنها تفسیر و تاویل خود از واقعه عاشورا و یا رویداد و اتفاقی خاص در تاریخ را با كمال ظرافت به شكلی ارائه می دهد كه هیچ ارتباط مستقیمی میان اثر و واقعه تاریخی دیده نمی شود.
در این رویكرد كه می توان آن را «نگاه اندیشمندانه» به تاریخ مذهب نامید نویسنده نه تنها از روایت مستند وقایع تاریخی فراتر رفته و از نگاه صرفا متفاوت و دیگرگون می گذرد بلكه با ارائه نگاهی نو، تفكر و اندیشه مخاطب امروز را با خود همراه می سازد.
چه بسا در یك نمایش عاشورایی حتی در تمام طول اثر حتی نامی از نام های آشنا و اثری از نشانه ها و نمادهای معروف عاشورا دیده نشود اما در نهایت مفهوم و یا تفكری عاشورایی به مخاطب منتقل گردد.
ناگفته پیداست كه متون نمایشی امروز ما بیش از هرچیز به چنین رویكردی نسبت به تاریخ وقایع و روایات مذهبی نیازمند است. چرا كه مخاطب امروز حتی اگر علاقه مند و اهل مطالعه در تاریخ مذهب باشد اطلاعات تاریخی را پیشتر شنیده و خوانده است پس صرفا برای كسب اطلاعات به دیدن نمایش نمی آید.
آنچه او در تئاتر مذهبی می جوید و درعین حال نیاز امروز او به حساب می آید بازتاب مسائل و دغدغه های كنونی جامعه در آئینه اعتقادات روایات و وقایع تاریخ مذهبی است. مخاطب امروز اگر به دیدن نمایش مذهبی می آید یا نیازمند معرفی تازه در حوزه دین است و یا در جست وجوی یافتن پاسخی از مذهب برای گشایش آلام بشر كنونی و یافتن درمانی برای دردهای لاعلاج دنیای مدرن.

سید حسین فدایی حسین

منبع : روزنامه جوان