خط لوله «جریان شمالی» و مخالفت‌ها با روسیه

به دنبال جدی شدن موضوع امنیت انرژی اروپا که به تبع جنگ اوت و بروز تنش گازی میان روسیه و اکراین به صورت جدی مطمح‌نظر مقامات این قاره قرار گرفته، بسیاری کشورهای اروپایی بر ضرورت اتخاذ تدابیری برای کاهش وابستگی به منابع و خطوط انتقال انرژی روسیه را به تکرار مورد تأکید قرار داده‌اند. در این میان، پس‌ذهنیت‌های روس‌ستیزانه در اروپای شرقی به ویژه در لهستان و کشورهای حوزة بالتیک نیز مزیدی بر علت شده و آنها را به مخالفت با طرح خط لولة «جریان شمالی» که روسیه درصدد گذراندن آن از کشورها اروپای شرقی به قسمت‌های غربی این قاره است، وادار کرده است. در این شرایط، به نظر می‌رسد هواداری‌ برخی کشورهای اروپایی از جمله آلمان از مسکو و تأکید آن بر امکان تعامل با روسیه نیز کارساز نباشد و حداقل اینکه کرملین برای عملیاتی کردن این خط لوله با مشکلات زیادی مواجه باشد.
چندی است که مقامات اتحادیة اروپا با دریافت ضرورت اتخاذ تدابیری برای افرایش ضریب امنیتی خود در حوزة انرژی اتخاذ تدابیری در این زمینه را مطمح‌نظر قرار داده‌اند که در این زمینه متنوع‌سازی منابع و خطوط انتقال انرژی از جمله از طریق تأکید ساخت هرچه سریع‌تر خط لولة گازی ناباکو به نحو جدی‌ در دستورکار آنها قرار گرفته است. در سوی مقابل نیز، روسیه که سودای تبدیل شدن به ابرقدرت انرژی را در سر می‌پرواند، برای خنثی کردن این تدابیر و استمرار کنترل خود بر بخش مهمی از خطوط و منابع انرژی اروپا، تدابیری را از جمله از طریق تأکید بر ساخت خطوط لولة «جریان شمالی» و «جریان جنوبی» در دستور قرار داده و به توافق‌های اولیه‌ای نیز با برخی مقامات اروپایی رسیده است.
در این میان، به نظر می‌رسد نشست اتحادیة اروپا پیرامون راهبرد جدید آن در قبال منطقة دریای بالتیک که قرار است اواسط ژوئن برگزار شود،‌ از منظر بحث در خصوص خطوط لوله واجد اهمیت بسیار تلقی می‌شود. طبق برنامه‌ریزی‌ها این اتحادیه در نظر دارد مراحل برنامه‌ریزی، تصمیم‌سازی در خصوص یک خط لولة جدید را در سال ۲۰۰۹ به طور کامل نهایی کرده و عملیات اجرایی آن را نیز از سال ۲۰۱۰ آغاز کند. این در حالی است که در میان کشورها اتحادیة اروپا برخی اعضاء به ویژه کشورهای اروپای شرقی همچنان با بررسی طرح‌های که طی‌ آنها بر تعامل و یا مشارکت با روسیه تأکید می‌شود، مخالفند.
لذا به نظر می‌رسد طی هفته‌های آینده کمیسیون اتحادیة اروپا باید در باب امنیت انرژی خود به انتخاب مهمی مبادرت کند و اینکه آیا این کمیسیون می‌تواند مخالفین خط لولة جریان شمالی را به رضایت به آن مجاب کند، محل بحث است. در این خصوص باید به چند نکته توجه داشت. اول اینکه در پیش‌نویس راهبرد جدید اتحادیة اروپا در قبال منطقة دریای بالتیک بحث در خصوص خط لولة «جریان شمالی» برای چندمین بار است که مطرح می‌شود و این بحث در کنار سایر طرح‌هایی مورد تأکید مقامات اتحادیة اروپا قرار گرفته است. به این معنا که در راهبرد کلان اتحادیة اروپا در قبال این حوزه طرح‌های دیگری چون ساخت خط آهن از لهستان به کشورهای اسکاندیناوی، ایجاد شرکت مشترک شیلات و کشیدن کابل مخابراتی بین فنلاند و استونی مطمح‌نظر مقامات این اتحادیه قرار گرفته است. لذا، به تأکید تحلیل‌گران باید در شاکلة این راهبرد که به مسائل مختلف توجه شده، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های کشورهای این منطقه که همانا موضوع انرژی و امنیت آن است نیز توجه شده و این مسئله در راهبرد نیز مورد تأکید قرار گیرد.
اما در این خصوص، تفویض ریاست کمیسیون اروپا از چک به سوئد نیز موضوع مهمی است که باید به عنوان مؤلفه‌ای مهم در چگونگی تصمیم اروپا برای ارتفاع موضوع امنیت انرژی خود به آن توجه شود. آن اینکه در سوئد نیز همانند لهستان و استونی روندهای روس‌ستیزانه نسبت به سایر نقاط اروپا و سایر اعضاء اتحادیة اروپا زیاد است. به همین واسطه، این کشور به همراه سایر کشورهای اروپای شرقی از جمله لهستان همواره مخالف خود را با همکاری با روسیه در خصوص موضوع امنیت انرژی اروپا و از جمله ساخت خط لولة «جریان شمالی» اعلام داشته‌اند و در این خصوص بر خطرات زیست‌محیطی را یکی از دلایل اصلی مخالفت خود با عملیاتی شدن آن عنوان کرده‌اند.
این در حالی است که پس از آنکه کارشناسان بر عدم مخاطرة ساخت این خط لوله بر اکولوژی منطقه تأکید کردند، این کشورها از جمله وزیر امور خارجة سوئد اقدام به توسل به دلایل دیگر برای مخالفت با ساخت این خط لوله کرده و در این زمینه از جمله به موضوع تبعیض و رفتارهای غیرقانونی دولت و شرکت‌های روسی نسبت به شرکت‌های سوئدی اشاره کردند. برخی دیگر از کشورهای در مسیر این خط لوله، نیز آن را همانند سوئد احداث آن را حائز خطراتی برای زندگی عادی مردم دانستند. اما مقامات ادارة حفظ محیط‌زیست لهستان بار دیگر احداث خط لولة «جریان شمالی» را در خاک این کشور برای وضعیت زیست‌محیطی آن مضر اعلام کردند. شایان ذکر است که در این میان، موضوع ساخت خط لولة روسیه به آلمان در مقابل خط لولة نروژ به لهستان قرار گرفته، به این عبارت که خط لولة اول نسبت به خط لولة دوم می‌تواند گاز ارزان‌تری را به آلمان برساند و آلمان نیز با عنایت به تعاملات خود با مسکو یکی از حامیان اصلی این خط لوله است. اما در مقابل همان طور که اشاره شد کشورهای اروپای شرقی با تأکید بر ضرورت کنار گذاشتن روسیه از راهبرد امنیت انرژی اتحادیة اروپا از احداث خط لولة جریان شمالی، به رقم ارزان‌تر بودن آن حمایت نمی‌کنند.
افزون بر این، لهستان با ابراز اینکه خط لولة روسیه – آلمان از زیر دریا باید عبور کند، اما خط لولة نروژ- لهستان از روز زمین عبور داده می‌شود، آن را واجد خطرات زیست‌محیطی عنوان کرده است. در سوی مقابل، مقامات آلمانی عبور خط لوله از سطح زمین را به دلیل احتمال برگزاری مانورهای نظامی و امکان بروز تهدید از این جهت خطرناک‌تر از مورد عبور خطوط لوله از زیر زمین می‌دانند و به همین واسطه، برخی مقامات این کشور تأکید کرده‌اند که در تصمیم‌سازی در باب عبور خط لولة انرژی از جغرافیای اتحادیة اروپا حتماً‌ به خطرات ناشی از برگزاری مانورهای نظامی بر خطوط لوله و تبعات آن توجه کرده و این نگرانی را در مذاکرات مطرح خواهند کرد. به اعتراف کارشناسان در خصوص اقتصادی بودن خط لولة «جریان شمالی» تردیدی وجود ندارد و همگان به اقتصادی بودن آن نسبت به سایر خطوط لوله اعتراف دارند، اما همان طور که اشاره شد واقعیت آن است که در فرآگرد مذکره و مداقه برای برساخت این خط لوله بیشتر انگیزه‌های سیاسی و به ویژه روح روس‌گریزی در کشورهای اروپای شرقی مهم بوده و مانعی بر سر ساخت آن محسوب می‌شود که البته سیاست‌های کرملین طی چند سال اخیر به ویژه بازی سیاسی آن با اهرم انرژی نیز در تشدید این احساسات منفی بی‌تأثیر نبوده است.
به واسطة همین پیش‌ذهنیت‌ها است که تلاش‌های گازپروم در سال‌های پایانی دهة ۹۰ برای ساخت خط لوله در خاک لهستان تا‌کنون به انجام نرسیده و حتی درخواست آن برای ساخت خط لوله از لهستان به ترکیه نیز با موفقیتی همراه نبوده است. در آن مقطع برخی مقامات لهستانی این درخواست گازپروم را به تلاش برای نفوذگذاری در لهستان از طریق اهرم گاز متهم کرده و معتقد بودند در صورت تحقق این امر، همان فشارهای وارده بر اکراین بر این کشور نیز اعمال خواهد شد. افزون بر این مقامات لهستانی تأکید کرده بودند که کشاورزان این کشور که گازپروم در صدد عبور دادن خط لولة خود از زمین‌های آنهاست در ازاء موافقت درخواست میلیاردها دلار کرده‌اند. به همین دلیل بود که از آن زمان به بعد تصمیم گاز‌‌پروم به احداث خط لوله‌ از زیر دریا قطعی شد و پس از آن تلاش‌های خود را بر این جهت متمرکز کرد.
به هر تقدیر، قرارداد اخیر اتحادیة اروپا با اکراین برای تعمیر و نوسازی زیرساخت‌های گازی این کشور را می‌توان در راستای سیاست دوری هرچه بیشتر از روسیه و مخالفت بار افزایش و تقویت موقعیت روسیه در بازار گاز اروپا تفسیر کرد که به شدت از سوی کشورهای اروپای شرقی حمایت می‌شود. با این ملاحظه، هرچند برخی کشورها از جمله آلمان با رویکرد دوری از روسیه مخالف بوده و بر این باورند که هنوز می‌توان با این کشور در باب تعاملی مثبت و دوسویه در حوزة انرژی به توافق رسید، اما به نظر می‌رسد موضع کشورهای اروپای شرقی در این زمینه قوی‌تر باشد که مصمم به کم کردن فشارهای روسیه بر بازار انرژی اروپا هستند.

منبع: سایت - ایراس

منبع : باشگاه اندیشه