لیسبون، فرصت آفریقا برای تأکید بر همکاریهای برابر

دومین اجلاس اتحادیه اروپا- آفریقا که در لیسبون پرتغال با صدور بیانیه ای پایان یافت، فرصتی مناسب برای آفریقا فراهم آورد تا مطالبات خود را پس از ۵۰سال استقلال از استعمار اروپا بر قاره سیاه، مطرح کند و خواستار یک «همکاری متقابل برابر» شود. هرچند بطور رسمی هدف از این اجلاس گشایش باب جدیدی در راه همکاریهای دو قاره عنوان شد اما از همان روز نخست اختلاف نظرهای شدید دوطرف آشکار بود. از جمله اختلافات اینکه کشورهای آفریقایی، کمیسیون اروپا (بازوی اجرایی اتحادیه اروپا) را متهم کردند که درصدد است به هر قیمتی قراردادهای تجاری ناعادلانه ای با مستعمرات سابق اروپا به دست آورد. به گزارش ایرنا در پایان این اجلاس بیانیه ای با هدف «گشایش فصل جدیدی در روابط دو طرف» امضا شد که در آن اصول همکاری «متقابل برابر» مشخص شده است. اجلاس لیسبون برای بررسی موضوع های مختلف بویژه پنج موضوع اصلی صلح و امنیت، دمکراسی و حقوق بشر، تجارت و توسعه، تغییرات اقلیمی و انرژی، مهاجرت و اشتغال برگزار شد اما یکی از نگرانیهای عمده کشورهای اتحادیه اروپا که کمتر به صورت برجسته به آن پرداخته شد، گسترش مناسبات اقتصادی چین با کشورهای آفریقایی بویژه در زمینه نفت است. شرکت کنندکان در اجلاس لیسبون، در بیانیه پایانی این نشست یک «راهبرد مشترک» را که با اصولی همچون وحدت آفریقا، وابستگی متقابل آفریقا و اروپا، مسئولیت مشترک احترام به حقوق بشر و اصول مردمسالاری و حکومت قانون و نیز حق توسعه هدایت خواهد شد، مورد تأیید قرار دادند. بیانیه پایانی اجلاس لیسبون شامل هشت بخش عمده است:
● صلح و امنیت:
اروپایی ها و آفریقایی ها خواهان ایجاد مواضع مشترک درباره مسائل صلح و امنیت در قاره خود و فراتر از آن هستند. آنان همچنین خواهان ایجاد یک نظام قاره ای هشدار سریع به منظور پیشگیری از منازعات و عملیاتی کردن «نیروی آماده خدمت»، با هدف اعزام سریع سربازان حافظ صلح به مناطق مورد نیاز هستند. شرکت کنندگان در اجلاس برای این عملیات حفاظت صلح خواستار ایجاد یک سازوکار مالی «پایدار، انعطاف پذیر و قابل پیش بینی» در چارچوب سازمان ملل متحد هستند.
● حکومت مردمسالار و حقوق بشر:
شرکت کنندگان بر همکاری بهتر برای مبارزه با فساد، مدیریت بهینه منابع طبیعی، پیشرفت در مبارزه با شکنجه، قاچاق مواد مخدر و انسان تأکید کردند. آنان همچنین متعهد شدند «گفتگویی مؤثر» را برای بازگرداندن اموال فرهنگی به دست آمده به شکل غیرقانونی آغاز کنند.
● تجارت و ادغام منطقه ای:
قراردادهای همکاری اقتصادی که اتحادیه اروپا و آفریقا سرگرم مذاکره درباره آن هستند، باید به کمک تقویت ادغام منطقه ای بیاید. همچنین باید توجه ویژه ای به ایجاد معیارهای کیفیت تولیدات آفریقایی برای صادرات به اتحادیه اروپا مبذول شود.
● اهداف هزاره برای توسعه:
اتحادیه اروپا باید تعهداتش را در زمینه کمک به توسعه، از ۰‎/۵۶درصد تولید ناخالص داخلی خود تا سال ۲۰۱۰به ۰‎/۷درصد تا سال ، ۲۰۱۵محترم بشمارد. دو قاره اروپا و آفریقا تلاش خود را بویژه بر بهبود وضعیت ایمنی مواد غذایی، بهداشت و آموزش متمرکز خواهند کرد.
● انرژی:
دو طرف به افزایش سرمایه گذاریهای خود در زیرساختارهای انرژی ازجمله به منظور بهبود شبکه برق رسانی آفریقا متعهد شدند. دو طرف همچنین بر «یافتن راهها و شیوه های آغاز گفتگو درباره استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای»، در عین احترام به مقررات و موازین بین المللی تأکید کردند.
● گرم شدن زمین:
آفریقایی ها و اروپایی ها امیدوارند بتوانند از میزان کنونی جنگل زدایی بکاهند و برای حفظ بهتر اکوسیستم ها، ایجاد راهکارهای بهتر و مؤثرتر پیش بینی وضعیت هوا و نیز مبارزه با پیشروی بیابانها فعالیت نمایند.
مهاجرت، پویایی و اشتغال:
هدف شرکت کنندگان اجلاس اشتغالزایی بیشتر و بهتر برای قاره آفریقا و مدیریت بهتر موج مهاجرتهاست. با این دیدگاه، آنان خواستار انجام اقداماتی برای مبارزه با استثمار کارگران مهاجر، تسهیل ارسال پول مهاجران به موطن خود، پیش بینی مشوقهایی برای بازگشت مهاجران به وطنشان و نیز ارتقاء «استخدام اخلاقی» به منظور «محدود کردن» فرار مغزها در بخشهای حساس نظیر بهداشت هستند.
● علم، جامعه اطلاعاتی و فضا:
هدف شرکت کنندگان اجلاس کاهش شکاف دیجیتالی در آفریقا ازجمله در امر سرمایه گذاری در بخش زیرساختارهاست. آنان همچنین امیدوارند بتوانند از فناوریهای فضایی موجود نظیر سیستم ماهواره اروپایی گالیلئو برای مدیریت بهتر منابع طبیعی در آفریقا استفاده کنند. این بخشها به عنوان اولویت کاری در همکاریهای دو قاره و پیش درآمد سومین اجلاس اتحادیه اروپا-آفریقا که برای سال ۲۰۱۰پیش بینی شده، تعیین گردیده است. هرچند بیانیه پایانی اجلاس لیسبون وجوه همکاریهای دو طرف را برجسته کرده است اما اختلاف نظرها میان دو طرف نیز زیاد است. آفریقایی ها که داغ استعمار اروپا و بویژه زورگویی های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اروپایی ها را بر پیشانی دارند، با وجود منابع طبیعی فراوان موجود در قاره خود، با فقر و مشکلات فراوان روبه رو هستند. از این رو، اجلاس لیسبون مکان و فرصتی مناسب برای مطرح کردن مطالبات دیرینه آفریقایی ها بویژه در زمینه اقتصادی و همکاری «متقابل برابر» بوده است. اگرچه اروپا همچنان طرف نخست همکاری اقتصادی آفریقا باقی مانده اما نباید رقابت شدید کشورهای درحال گذار بویژه چین را از نظر دور داشت که این امر نگرانی خاص اروپایی ها را برانگیخته است. مناسبات آفریقا و اروپا نیم قرن پس از استقلال، بسیار پپچیده و حساس است، درحالیکه مناسبات آفریقا با سایر کشورهای طرف همکاری این قاره، با چنین مشکلاتی مواجه نیست. از جمله موضوعهایی که واکنش شدید آفریقایی ها در مقابل اروپایی ها را بویژه از زبان «عبدالله واد» رئیس جمهوری سنگال درپی داشت، مسأله بحث انگیز قراردادهای همکاری تجاری بود که جایگاه مهمی را در بحثهای اجلاس لیسبون به خود اختصاص داد. رئیس جمهوری سنگال اعلام کرد: سران بسیاری از کشورهای آفریقایی از پذیرش «قرارداد همکاری تجاری» مورد درخواست اتحادیه اروپا خودداری کردند. دیگر صحبتی درباره این قراردادها مطرح نمی شود زیرا ما این پیشنهاد را رد کردیم. وی تأکید کرد: سران آفریقایی خواستار جایگزینی قرارداد همکاری تجاری با انواع دیگری از توافقنامه هستند. «آلفا عمر کوناره» رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا نیز در این زمینه زورگویی اروپایی ها در مذاکرات با کشورهای «آفریقا،حوزه کارائیب و اقیانوس آرام» (ای سی پی) را تقبیح کرد. کمیسیون اروپا در مقابل انتقادهای شدید آفریقایی ها روز یکشنبه وعده داد اوایل سال ۲۰۰۸درباره دغدغه این کشورها که بویژه نگران تضعیف بیشتر اقتصاد خود درنتیجه کاهش تدریجی تعرفه های گمرکی واردات کالاهای اروپایی هستند، با آنها به بحث بپردازد. «خوزه مانوئل باروسو» رئیس کمیسیون اروپا در کنفرانس مطبوعاتی پس از اجلاس در این زمینه گفت که احتمالا در ماه فوریه نشستی در سطح عالی با کشورهای مناطق «ای سی پی» بویژه برای بحث درباره ادغام منطقه ای که یکی از اهداف اصلی این قراردادهاست، تشکیل خواهد شد. اتحادیه اروپا خواهان آن است که قراردادهای جدید را جایگزین سیستم تجاری ترجیحی که به مستعمرات سابق اروپایی اختصاص داده بود، نماید زیرا سازمان تجارت جهانی این سیستم را با موازین بین المللی تجارت مغایر می داند. این در حالی است که تهدید ایجاد موانع گمرکی اروپایی ها دربرابر تولیدات برخی کشورهای «ای سی پی» از اول ژانویه ۲۰۰۸وجود دارد که این امر به ضرر صادرات برخی مستعمرات سابق اروپا خواهد بود. تاکنون ۱۵کشور از ۷۸کشور (شامل ۱۳کشور آفریقایی) مناطق «ای سی پی» قراردادی را که دسترسی آزاد تولیدات آنها به بازارهای اروپایی را از ژانویه ۲۰۰۸میسرمی سازد، امضا کرده اند و در مقابل نیز متعهد شده اند طی ۲۵سال دستکم ۸۰درصد بازارهای خود را به روی کالاهای اروپایی باز کنند. از دیگر مسائل جنجال برانگیز در این اجلاس که ازمدتها پیش از برگزاری آن مورد بحث بود، حضور «رابرت موگابه» رئیس جمهوری زیمبابوه بود که بارها بهانه ای برای عدم برگزاری اجلاس اتحادیه اروپا- آفریقا از زمان نخستین اجلاس آن در قاهره (در سال ۲۰۰۰)بوده است. در اجلاس لیسبون «گوردون براون» نخست وزیر بریتانیا هم شرکت نکرد و فقط یک نماینده مجلس لردها را به نمایندگی از کشورش به اجلاس اعزام کرد. موگابه که کشورش از سال ۲۰۰۰تحت تحریم اتحادیه اروپا قرار دارد، در نشست پایانی اجلاس لیسبون در نطقی شدیداللحن «تکبر و عقده برتری طلبی» اعضای اتحادیه اروپا، بخصوص چهار کشور آلمان، سوئد، دانمارک و هلند را تقبیح کرد. این کشورها از وضعیت حقوق بشر در زیمبابوه بشدت انتقاد کرده اند. از سوی دیگر، «معمر قذافی» رهبر لیبی نیز اروپایی ها را به استرداد منابع سرقت شده آفریقایی ها در دوران استعمار و نیز آمادگی داشتن برای پذیرش مهاجران آفریقایی فراخواند. در همین حال در زمینه دارفور، اروپایی ها از «عمر البشیر» رئیس جمهوری سودان خواستند تا استقرار نیروی حافظ صلح سازمان ملل-اتحادیه آفریقا را تسهیل کند در حالیکه وی با ترکیب پیشنهادی سازمان ملل مخالف است. ازسوی دیگر آفریقایی ها از غرب خواستار ۲۴فروند بالگرد شده اند که این درخواست تاکنون بی پاسخ مانده است. اما پس از اجلاس، «خوزه سوکراتس» نخست وزیر پرتغال که کشورش ریاست دوره ای اتحادیه اروپا را به عهده دارد، گفت که دومین اجلاس اتحادیه اروپا- آفریقا برگ جدیدی در تاریخ گشوده است. وی درعین حال اذعان کرد: این حقیقت دارد که تاریخ دو قاره توأم با درد و رنج بوده است. «جان کوفوئور» رئیس جمهوری غنا که ریاست دوره ای «اتحادیه آفریقا» را نیز به عهده دارد، نیز در پایان اجلاس لیسبون گفت که این نشست یک رویداد تاریخی در روابط اتحادیه اروپا و آفریقاست. وی درعین حال خواستار اجرای جدی همکاری های مطرح شده در اجلاس شد. از سوی دیگر، «آلفا عمر کوناره» رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا هم ابراز امیدواری کرد که همکاری مورد بحث بین دو قاره به پایان دادن مناسبات نابرابر آفریقا با سایر مناطق جهان کمک کند. اجلاس بعدی اتحادیه اروپا-آفریقا قرار است در سال ۲۰۱۰در آفریقا برگزار شود و قذافی، رهبر لیبی، برای میزبانی این اجلاس اعلام آمادگی کرده است. هر چند بیانیه پایانی اجلاس حاوی موادی از همکاری دو قاره در آینده است اما نتایج کلی این اجلاس و سابقه اختلافات سیاسی و اقتصادی دو طرف حاکی از آنست که تا اجرای جدی این بیانیه راه دشوار و درازی در پیش روی دو قاره قرار دارد.

منبع : روزنامه اعتماد