تغییر قاعده بازی قدرت ها

جورج بوش، رئیس جمهور آمریكا با پذیرایی از ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در «واكرز پوینت»، ویلای خانوادگی و پدری خود ، تلاش كرد تا رضایت پوتین را برای هماهنگی در سیاست های ۲ كشور در زمینه مسائل مختلف بین المللی و اختلافهای موجود با طرف روس جلب كند.
این ملاقات در شرایطی انجام شد كه روابط میان آمریكا و روسیه در چند سال اخیر به خاطر موضوع هایی چون تضاد مواضع روسیه و آمریكا درباره ایران، مخالفت روسیه با ایجاد طرح ایجاد سپر دفاع موشكی در اروپا ( در لهستان و چك) ، انتقاد آمریكا از محدودیت آزادی های دموكراتیك در روسیه و مخالفت روسیه با جنگ عراق و موارد دیگری از این قبیل ، تا حدی رو به تیرگی نهاده بود.
برگزاری این ملاقات با درخواست پوتین رئیس جمهور روسیه انجام شد. در واقع پوتین كه قصد سفر به گواتمالا برای شركت در اجلاس كمیته بین المللی المپیك را داشت، خواستار ملاقات با بوش پیش از سفر به این كشور قاره آمریكا شد و بوش نیز كه در آرزوی به دست آوردن چنین فرصتی بود به او جواب مثبت را داد.
این برای نخستین بار است كه بوش پسر از یك رهبر خارجی در ویلای خانوادگی خودشان در «كن بانك پورت» ایالت «مین» در آمریكا كه در سواحل اقیانوس اطلس قرار دارد ، پذیرایی می كند.
در حالی كه بوش پدر در دوران تصدی پست ریاست جمهوری آمریكا، در این مكان میزبان حسین شاه فقید اردن، جان میجر و اسحاق رابین، نخست وزیران پیشین انگلیس و اسرائیل بوده است.
دمیتری پسكوف، سخنگوی كرملین در این باره اظهار داشته است : این واقعیت كه پوتین به «واكرز پوینت» دعوت شده است، بیش از هرچیز نشان می دهد كه ۲ رئیس جمهور از روابط شخصی بسیار گرمی كه با یكدیگر دارند لذت می برند ، چیزی كه تضمینی برای تلاش جهت حل حساس ترین مسائل بین المللی میان این ۲ نفر است.
بنابر گزارش روزنامه نیویورك تایمز، ایران یكی از محورهای اصلی ملاقات ۲ روزه پوتین و بوش بوده، به علاوه طرح استقرار سامانه دفاع موشكی در اروپا و مسائل دیگری چون كوزوو، عراق و ... از دیگر محورهای گفت وگوی ۲ رئیس جمهور بوده است .
رسانه های آمریكا در توصیف این دیدار با زبانی طنزآمیز به منوهای غذایی این منطقه و خرچنگ های خوشمزه آن اشاره كرده و این دیدار را «اجلاس خرچنگ»،ها نامیدند.از نكات شنیدنی دیگر این بود كه گفته اند آمریكایی ها پس از یك دوره جنگ لفظی با پوتین، اكنون حتی یك نوشیدنی به نام «معجون پوتین» هم آماده كرده اند تا در این مقطع حساس رئیس جمهور روسیه را عصبانی نكنندو در برخی از رستوران های محلی «كن بانك پورت» نوشیدنی جدیدی با نام «معجون پوتین» متشكل از: عصاره نیشكر، كیك سیب و آب پرتقال ارائه و سرو می شود.
در همین راستا «رویترز» نوشت: ۶ سال پس از این كه بوش گفت، به خاطر شباهت های روحی به پوتین كاملاً اعتماد دارد، پیوندهای بین ۲ كشور در پی نگرانی های روسیه از طرح سپر موشكی شرق اروپا و نگرانی های آمریكا در سركوب مخالفان در روسیه و مخالفت مسكو با جنگ عراق افزایش یافته است.
مقامهای آمریكایی با این تدارك ها تلاش كردند حضور ۲ روزه پوتین در ویلای خانوادگی بوش در «كن بانك پورت» را تنها یك دیدار دوستانه خوانده و هرگونه بحث بر سر مسائلی مانند سپر موشكی را رد كنند اما كارشناسان سیاست خارجی، بر این باورند كه تصمیم میزبانی از رهبر روسیه در ویلای خانوادگی، نشان دهنده عزم تازه بوش برای بهبود روابط است.
● نمایش پروژه اتحاد علیه ایران
تلاش بوش قبل و پس از برگزاری این دیدار بر این موضوع متمركز بود كه با استفاده از رسانه ها و تریبون های متعدد و با بزرگنمایی برگزاری این دیدار، از آن به عنوان یك موفقیت علیه ایران یاد كند .
در این راستا بوش سعی داشت حتی اندیشه مقابله با ایران را به دوره پدر خویش امتداد بخشیده وآن را به نوعی سیاست ریشه دار نشان دهد .
در این شرایط روسیه به عنوان یكی از اعضای دائم شورای امنیت و شریك ایران در پروژه های صلح آمیز هسته ای و نیروگاه اتمی بوشهر، به صورتی رسمی خود را مخالف تندروی های آمریكا نشان داد.
روزنامه نیویورك تایمز همزمان با مذاكره بوش وپوتین نوشت: آمریكا رایزنی های تلفنی خود را با اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل برای اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران آغاز كرده است. این منبع افزود حتی «نیكلاس برنز» معاون وزیر خارجه این كشور در این مذاكرات خواستار بازرسی از كشتی ها و هواپیماهای باری ایران با هدف جلوگیری از انتقال تسلیحات نظامی و قطعات مربوط به برنامه هسته ای ایران شده است . باز همین منبع آمریكایی ادعا كرد كه بوش تلاش دارد بیش از گذشته توجه پوتین را به تحریم بعدی و سومین تحریم و در نهایت متوقف كردن امور هسته ای ایران جلب كند.
همه این ها در حالی بود كه در روزهای گذشته اجماع جهانی برای به تعویق انداختن بحث تحریم ایران دست كم تا اوایل شهریورماه (جاری) به دست آمده است.
وبه همین دلیل بود كه یك مقام آمریكایی هر گونه خوشبینی در باره توافق قطعی آمریكا و روسیه درباره ایران را زدود و گفت: در این مذاكره موضوع فشار بیشتر بر ایران مهمترین موضوع «روی میز» بوده وبه هیچ وجه نمی توان پیش بینی ای در مورد واكنش ورفتار آتی پوتین به عمل آورد.
● نزاع موشكی ادامه خواهد یافت
بحث اجرای طرح سپر دفاع موشكی در خاك اروپا همچنان موضوع مهم و تأثیرگذار بر روند سیاست خارجی ۲ كشور آمریكا و روسیه است.
اكنون پس از ملاقات ایالت مین می توان گفت كه این ملاقات آخرین شانس های بوش و پوتین برای نزدیك كردن مواضع شان به یكدیگر بوده است، چرا كه جورج بوش اكنون وارد ۱۹ ماه آخر دوران ریاست جمهوری خود شده است و ولادیمیر پوتین نیز آماده انتقال قدرت به جانشین منتخب خود در انتخابات آینده ریاست جمهوری روسیه است.
پسكوف، سخنگوی كرملین ، در مورد نزدیكی روسیه به ایده طرح سپر دفاع موشكی می گوید كه برخلاف نظر رابرت گیتس، وزیر خارجه آمریكا، طرح استفاده از پایگاه راداری قبله در جمهوری آذربایجان ـ پیشنهادی كه پوتین دراجلاس گروه ۸ به طرف آمریكایی ارائه كرد- متمم طرح سپر دفاع موشكی آمریكا نیست، بلكه یك جایگزین برای طرح آمریكاست.
به نوشته برخی روزنامه های آمریكایی ، مقامات عالی رتبه دفاعی آمریكا خبر از پیشرفت های مهم در بحث تكنیكی اجرای هماهنگ طرح سپر دفاع موشكی میان آمریكا و روسیه داده اند.استناد این منابع به دیدارمحرمانه اخیر ژنرال هنری اوبرینگ، فرمانده آژانس دفاع موشكی و دستیاران عالی رتبه اش با همتایان روس وی است.
اما در این اثنا روس ها نیز اعلام كرده اند كه امكان ارتقای تكنولوژیكی پایگاه رادار قبله در جمهوری آذربایجان به منظور به روز نمودن فنی آن وجود دارد.
براساس این گزارش، ژنرال الكساندر یاكوشین، معاون اول فرماندهی نیروهای فضایی روسیه در جریان اولین بازدید خبرنگاران از تأسیس این پایگاه رادار در زمان شوروی سابق تاكنون گفته است: «این ایستگاه راداری می تواند در ابتدا موشك های بالستیك را كنترل كند و همچنین می تواند موشك های میانبرد از نوع اسكاد را كنترل كند.این امر در دوران جنگ ایران و عراق ثبت شد كه این رادار شلیك ۱۵۰ فروند موشك اسكاد را ثبت كرد.»● مونیتور تضادهای دو قدرت ازسوی رسانه ها
پاسخ های صریح پوتین و بوش در مصاحبه مطبوعاتی به خبرنگاران حاكی از این بود كه برابر پیش بینی های برخی تحلیلگران، این دو نتوانسته اند به توافقی دو طرفه دست یابند و اختلافات را پشت سر بگذارند. البته از چنین دیدار غیررسمی انتظار زیادی نمی رفت، هر چند ادبیاتی كه آنها از آن در این كنفرانس مطبوعاتی استفاده كردند بسیار محترمانه بود، اما چاشنی كنایه واختلاف بر روح گزارش دو طرف حكمفرما بود.
شاید هیچ كس به اندازه خبرنگاران حاضر در اجلاس فهرست مشكلات دو قدرت حریف را بازگو نكرد. سؤال های نمایندگان رسانه ها دراین دیدار هركدام به روشنی زوایای اختلاف و ابعاد واقعیت رقابت پنهان پوتین و بوش را نمایان می كرد . چنان كه در این مصاحبه، خبرنگاری با اشاره به حمایت پوتین از ایالات متحده آمریكا پس از حادثه ۱۱ سپتامبر از جرج بوش پرسید: ۶ سال پیش به نظر می رسید با پوتین ائتلافی تشكیل داده اید. در آن هنگام گفتید به او اعتماد دارید. آیا هنوز هم به او اعتماد دارید؟
این پرسش چیزی نبود كه رئیس جمهور آمریكا به آسانی از آن چشم پوشی كند ، جرج بوش در پاسخ به این سؤال خبرنگار گفت: «حقیقت این است كه زمانی با یك رهبر جهانی سخن می گویید، این تردید برای شما به وجود می آید كه آیا او راست می گوید یا خیر، اما من هرگز با پوتین چنین مشكلی نداشته ام. البته گاهی مواقع او سخنانی بر زبان می آورد كه من نمی خواهم بشنوم، اما می دانم كه او همیشه به من راست می گوید. به این ترتیب هیچ نیازی نیست كه شما نظر او را حدس بزنید كه این مسأله باعث می شود یافتن زمینه مشترك برای گفت وگو راحت تر شود.»
بوش حتی ناگزیر شد در برابر این خبرنگار بخشی از واقعیت ماجرای مناقشه موشكی را بیان كند او گفت:« در مورد سامانه دفاع موشكی، پوتین دیدگاهی ارائه كرد. دیدگاهی كه به نظر من بسیار صادقانه آمد، دیدگاهی ابتكاری و استراتژیك. اما من به وی گفتم به اعتقاد من ناگزیریم كه لهستان و جمهوری چك را جزئی یكپارچه از این سامانه دفاعی به حساب آوریم و به نظر من تنها راه یافتن دیدگاهی مشترك این است كه من نظرات را با او به اشتراك بگذارم و او نیز متقابلاً همین كار را كرده است.»
گوشه های دیگر اختلاف دو طرف در پرسش خبرنگار دیگری بروزكرد او از پوتین درباره روابط اش با بوش و آزادی های سیاسی در روسیه و مشكلاتی كه ممكن است این آزادی ها برای روسیه به وجود آورند، سؤال كرد كه پوتین در پاسخ گفت: «ما مشكلات مشتركی با هم داریم سعی داریم كه به یكدیگر گوش كنیم، اما تنها موردی كه به هیچ عنوان برای ما مورد قبول نیست، این است كه از این گفت وگو ها به عنوان اهرمی برای دخالت در مسائل داخلی ما استفاده شود تا ما را مجبور به انجام كارهایی به روش هایی خاص كنند كه از نظر ما مناسب نیست.
پس از آن خبرنگاری توجه رسانه های حاضر را با گشودن باب مسائل درگیردرآینده روابط روسیه و آمریكا جلب كرد، او خطاب به پوتین گفت: «آیا شما بحرانی در این روابط می بینید؟ چه میراثی برای جانشین خود باقی خواهید گذاشت؟»
خبرنگار دیگری این سخن را پی گرفت و از بوش پرسید: «آیا این دیدار آخرین دیدار شما به عنوان رئیس جمهور روسیه و آمریكا با یكدیگر خواهد بود یا خیر؟» .
مهم نبود كه میهمان ومیزبان چه توجیهی برای این همه ابهام و مسأله در افق روابط آمریكا و روسیه دارند، مهم این بود كه این نشست روكش دوستی را از روابط پرمسأله دو طرف كنارزد.
● نتیجه گیری:
به باور برخی از تحلیلگران سیاسی با وجود همه تبلیغاتی كه در باره پوتین و بوش صورت گرفت دو رهبر در شرایطی با یكدیگر به مذاكره نشستند كه روابط مسكو ـ واشنگتن در پایین ترین سطح به لحاظ سیاسی قرار دارد حتی با ملاحظه حجم اختلافات دو طرف می توان حدس و گمان زد، كه پس از این دیدار احتمال دارد روابط یخ زده مسكو و واشنگتن به درجه منفی تری در زیر صفر نیز برود.
برهمین اساس برخی از ناظران سیاسی معتقدند كه ، سفر پوتین به آمریكا نشان دهنده آخرین فرصت دو رئیس جمهور است تا در حركت رو به نزول روابط آمریكا و روسیه در سال های اخیر و بخصوص از چند ماه گذشته تاكنون، تغییراتی را ایجاد كنند، اما دورنمای این دیدار و انتظارها از آن ، چندان قوی و گسترده نیست زیرا گمان نمی رود، جرج بوش آمادگی دادن امتیازهای بیشتری را به پوتین داشته باشد.
واقعیت های سیاسی نشان می دهند كه موضوع انتخابات آتی دو كشور برهمه دیدارهای پوتین و بوش ، سایه سنگین افكنده است. فرصت برای هر دو رئیس جمهور محدود و بسته است ونباید انتظار اقدام جدید و فراتراز تعارف های سیاسی ازاین دست دیدارها داشت.به این صورت است كه در اجلاس مین تنها چیزی كه جلب توجه می كرد مانور تبلیغی در قبل ، حین و پس از برگزاری این دیدار بود واین كه سران مسكوـ واشنگتن ، با لبخند و نمایش های حرفه ای می خواستند شكاف سیاست خارجی خود را بپوشانند. جرج بوش نمی خواهد تا مقوله شروع مجدد جنگ سرد میان مسكو ـ واشنگتن در فضای انتخاباتی آمریكا و حتی در عرصه بین المللی ، به نام او ثبت شود. به همین میزان پوتین نیز با اتخاذ مواضع سرسختانه دربرابر نظرات آمریكایی ها در مسائل بین المللی و به خصوص با برجسته سازی تضاد نظری با واشنگتن، مانور مطلوب سیاسی در فضای انتخابات آتی در روسیه می دهد.بحران ها و مشكلات در عرصه های بین المللی و منطقه ای و حتی مشكلات در داخل هر دوی این كشورها همچنان بارسنگین خود را بر دو سیاستمدار صاحب قدرت تحمیل
می كند مشكلاتی كه همچنان و هنوز لاینحل باقی مانده اند.اما نكته مهمی كه در بازی شطرنجی دو طرف قابل تأمل است، این كه سیاستگذاران روسیه بر شرایط استیصال گونه حریف آمریكایی خود در اداره بحران های جهانی بویژه در خاورمیانه اشراف عمیق دارند. آنها می دانند كه خاورمیانه ای كه بوش آن را سكوی رهبری خود قرارداده بود در التهاب و بحران به سر می برد. عراق، فلسطین، لبنان و همچنین برخی بحرانهای بین المللی ایجاد شده دیگر، به شدت سیاست خارجی جرج بوش و دولت او را گرفتار كرده است.در چنین فضای بحرانی رهبر كرملین به كسب امتیازات تازه می اندیشد. روس ها بیش از همه در پی اجرای نقش فعال تر در منطقه خاورمیانه هستند و بر همین اساس همه تلاش آنان این است كه ادامه سیاست های آمریكا در منطقه را به زیان جامعه بین المللی معرفی می كنند.روس ها امید زیاد بسته اند كه اگر در انتخابات آمریكا رئیس جمهور از حزب دموكرات و یا حزب جرج بوش( حزب جمهوری خواه) پیروز گردد، ادامه مسیر برنامه های نومحافظه كاران به رهبری جرج بوش را در پیش نخواهند گرفت.

داریوش صفرنژاد

منبع : روزنامه ایران