امگا‌۳؛ فواید و مضرات استفاده بیش از حد

اسیدهای چرب امگا۳ به دلیل حضور در غشای سلولی در فعالیت‌های فیزیولوژیك بدن نقش حیاتی دارند.
این روزها كمتر كسی است كه كلمه امگا۳ را نشنیده باشد. به‌طوركلی روغنها و چربی‌ها از مهمترین اجزای تشكیل دهنده غذای انسان به شمار می‌آیند. چربی‌ها در سلولها و بافتهای بدن وجود دارند و در ساختمان غشای سلولی نقش مهمی‌ایفا می‌نمایند.
از آنجا كه یك گرم چربی در بدن معادل ۹ كیلوكالری، انرژی تولید می‌كند كه این مقدار بیش از دو برابر كربوهیدرات‌ها (قندها) و پروتئین‌هاست، در نتیجه می‌توان از چربی‌ها برای كودكانی كه رشد خوبی ندارند در هر وعده غذایی به غذای آنها اضافه نمود.
اسیدهای چرب از اجزای تشكیل دهنده چربی‌ها است كه بدن قادر به تولید انواع ضروری آن نیست و باید از طریق ماده غذایی تامین گردد كه از آن جمله‌اند: امگا۳ و امگا‌۶. اسیدهای چرب امگا۳ به دلیل حضور در غشای سلولی در فعالیت‌های فیزیولوژیك بدن نقش حیاتی دارند. این اسیدهای چرب همچنین در تنظیم كلیه عملكردهای زیست شناختی، دستگاه قلبی و عروقی، تولید مثل، ایمنی و عصبی به كار می‌روند.
نام دیگر امگا۳ اسید لینولنیك و نام دیگر امگا‌۶ اسید لینولئیك می‌باشد. برای آنكه بدن ما بتواند از امگا‌۳ و امگا‌۶ موجود در مواد غذایی، مشتقات مورد نیاز خود را بسازد بایستی آن دو ماده را به نسبت متعادل با یكدیگر دریافت كند. نسبت ایده‌آل امگا‌۶ به امگا‌۳ می‌بایست ۱:۱ و حداكثر ۴:۱ باشد، اما متاسفانه این مقدار در افراد جامعه ۱۱:۱ تا ۳۰:۱ است یعنی مصرف امگا‌۶ در اغلب موارد سی برابر بیش از امگا‌۳ است.
گفتنی است كه مصرف مجزای هركدام از این دو ماده به تنهایی سبب ایجاد مشكلات زیادی در بدن می‌شود زیرا هرگاه امگا‌۶ بیش از امگا‌۳ مصرف گردد بدن نیز تنها از امگا‌۶ استفاده می‌نماید. از عوارض كمبود امگا‌۶ می‌توان به اگزما، ریزش مو، تحلیل كبد، افزایش ابتلا به عفونت و تاخیر در التیام زخمها اشاره كرد و از عوارض كمبود امگا‌۳ می‌توان لاغری، آسیب به بینایی و توانایی یادگیری، افزایش تری گلیسیرید و فشارخون و خشكی پوست را برشمرد.
امگا‌۶ در تخم مرغ، مارگارین، گوشت قرمز، ذرت و غلات یافت می‌شود. امگا‌۳ خاصیت ضد انعقادی دارد ولی امگا‌۶ انعقاد خون را افزایش می‌دهد. امگا۳ در ماهی‌های روغنی مثل ماهی آزاد و قزل‌آلا همچنین در كنجد، دانه كتان و گردو یافت می‌شود. روغن سویا و روغن آفتابگردان نیز هردو اسید چرب برشمرده هستند.
به خاطر داشته باشیم ۶۰درصد از مغز به چربی‌ها اختصاص دارد پس عملكرد صحیح مغز و سلول‌های عصبی و شبكیه چشم به اسید‌های چرب از جمله امگا‌۳ وابسته است. امگا‌۳ در بدن به پروستاگلندین‌ها و ایكوزانویید‌ها تبدیل می‌شود.
پروستاگلندین‌ها در تنظیم فشار خون، انعقاد خون، پاسخ‌های آلرژیك، عملكرد كلیه‌ها و دستگاه گوارش، تولید انرژی و تنظیم هورمون‌های جنسی نقش دارد. مصرف امگا‌۳ سبب كاهش كلسترول و تری گلیسیریدهای خون، كاهش فشارخون، كاهش وزن، پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، درمان و كاهش دردهای مفاصل، آرتریت روماتوئید و آرتروز می‌گردد.
از آنجا كه امگا۳ جذب كلسیم را افزایش می‌دهد و رسوب كلسیم را در بافتهای استخوانی تسهیل می‌نماید، سبب درمان پوكی استخوان می‌شود. همچنین این ماده در درمان افسردگی، خشكی چشم، كاهش دردهای قاعدگی، جلوگیری از تصلب شرائین و كاهش بروز سرطانهای سینه، تخمدان، پروستات و دستگاه گوارش موثر است و همچنین سبب درمان و پیشگیری از آلزایمر، آسم، اختلال كم توجهی بیش‌فعالی، میگرن، آكنه می‌شود.
مصرف این ماده سبب بهبود توان ذهنی و حافظه، جلوگیری از پیری زودرس، تثبیت انسولین و قندخون، افزایش سطح هورمون رشد و افزایش رشد عضلات می‌گردد و لذا مصرف این ماده به زنان باردار و شیرده توصیه می‌گردد زیرا چنانچه گفته شد این ماده در تكامل مغز و سیستم عصبی نیز نقش اساسی دارد.
با مصرف امگا۳ مقاومت بدن در مقابل انواع سرطان افزایش می‌یابد و در نتیجه باعث كاهش رشد غده‌های سرطانی می‌گردد اما لازم به ذكر است افرادی كه دچار اختلالات خونی هستند، كسانی كه پوستشان به راحتی دچار كوفتگی و كبودشدگی می‌گردد، كسانی كه از داروهای آسپرین و رقیق كننده خون استفاده می‌نمایند، افرادی كه به غذاهای دریایی حساس هستند، افرادی كه فشارخون بالا دارند ونیز كسانی كه دچار ضعف سیستم ایمنی بدن هستند نباید امگا۳ مصرف كنند زیرا مصرف میزان امگا‌۳، سیستم ایمنی بدن را سركوب می‌نماید و اگر بیش از نیاز بدنمان از این ماده مصرف نماییم موجب اسهال، تهوع، كاهش جذب ویتامین‌های A,D,E,K (ویتامین‌های محلول در چربی) می‌گردد.
این اسید چرب به نور و حرارت و اكسیژن بسیار حساس است و در نتیجه این مواد باید در ظروف در بسته و در یخچال و دور از نور نگهداری شود. پیش‌تر گفتیم كه امگا‌۳ در روغن‌های ماهی موجود است.
علیرغم دانستن این نكته و نقش مصرف ماهی و سایر آبزیان در افزایش ضریب سلامت جامعه اما مصرف سرانه آبزیان در كشورمان اكنون ۵كیلوگرم است كه در مقایسه با مصرف سرانه جهانی ناچیز است.
امگا۳ كلید هوش كودكان است در نتیجه مادران باردار باید در هفته یك تا دو بار مصرف نمایند از طرفی این ماده باعث كاهش خطر تولد نوزاد نارس می‌گردد و با افزایش رشد سریع مغز جنین، توان هوشی را در كودكان زیاد می‌نماید.
تحقیقات علمی‌حاكی از آنند كه سطح امگا۳ در خون افراد مبتلا به افسردگی كمتر از افراد عادی است. جالب اینكه اگر در افراد افسرده این میزان پایین‌تر از حد معمول باشد امكان خودكشی آنها تا ۸ برابر نسبت به افراد افسرده‌ای كه این مشكل را ندارند (علیرغم افسرده بودن، میزان امگا‌۳ طبیعی دارند) بیشتر می‌شود.
و از آنجا كه یك زندگی پر از سلامت در كودكی نهفته است، دریافت منظم و صحیح اسید چرب امگا۳ در این دوران و یا حتی در دوران جنینی سبب محافظت از بدن در مقابل بسیاری از امراض می‌شود. امراضی كه منشأ بیماری‌های ناتوان كننده مزمن در كودكان است مانند آسم و آلرژی، اختلالات یادگیری، بیش فعالی و پرخاشگری.
كودك تا قبل از تولد، اسید چرب امگا۳ مورد نیاز خود را از مادر تأمین می‌كند و پس از تولد این ماده را از شیر مادر به دست می‌آورد. آنچه كه حائز اهمیت است گنجاندن غذای حاوی اسید چرب امگا۳ در رژیم غذایی كودك بعد از شیرخوارگی است كه می‌تواند در پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری‌های كودكان مؤثر باشد. غلظت خونی امگا‌۳ در بهار و تابستان كمتر از پاییز و زمستان است زیرا در بهار و تابستان كمتر از غذاهای دریایی استفاده می‌نماییم.

پگاه سرامی

منبع : روزنامه همشهری