دوما در ورطه‌ روی

روز شنبه سالروز تولد الکساندردومای پدر، نویسنده بزرگ فرانسوی بود. او با تلفیق رویدادها و حوادث تاریخی و ماجراهای عاشقانه، به یکی از تواناترین و پرطرفدارترین نویسندگان فرانسوی در جهان تبدیل شد. خالق رمان‌های مشهوری همچون «سه تفنگدار» و «کنت‌مونت کریستو» در ۲۴ جولای سال ۱۸۰۲ میلادی در دهکده‌ای به نام ویلرکورتت واقع در شمال شرق پاریس به دنیا آمد.
● از مهمانخانه تا دربار ناپلئون
پدر الکساندر- ژنرال الکساندر داوی‌دولاپایتریه- فرزند یک مارکیز فرانسوی و یک مادر کنیز و سیاه‌پوست بود که در ارتش ناپلئون مقام مهمی داشت؛ ولی پس از مدتی مورد بی‌مهری ناپلئون قرار گرفت و خانواده‌اش به ورطه فقر و تنگدستی کشیده شدند طوری که وقتی الکساندر دوما به دنیا آمد دیگر اثری از ثروت این خانواده اشرافی دیده نمی‌شد. الکساندر دوما، پیش از چهارسالگی پدرش را از دست داد و مادر بیوه‌اش تمام تلاش خود را برای آموزش و تحصیلات او به کار گرفت.
هرچند مادرش مری لوئیزالیزابت که دختر یک مهمانخانه‌دار بود، نمی‌توانست تمام احتیاجات الکساندر کوچک را برآورده کند؛ ولی هیچ‌چیز نمی‌توانست جلوی عشق و شوق بی‌حد او را به کتاب و کتابخوانی بگیرد و تقریبا هرچیزی که به دست الکساندر می‌رسید برای ساعت‌ها او را سرگرم می‌کرد. به موازات رشد و بالندگی الکساندر، مادرش داستان دلاوری‌های پدر الکساندر در ارتش ناپلئون اول فرانسه در گوشش زمزمه می‌کرد و همین مسئله باعث بارورشدن هرچه بیشتر ذهن خلاق او شد.
● ظهور بارقه‌های نویسندگی
الکساندر در این زمان فرصتی مناسب به دست آورد تا مقالاتی برای مجلات و نمایشنامه‌هایی برای سالن‌های تئاتر به رشته تحریر درآورد. وی که جزئیات انقلاب کبیر فرانسه را مو به مو شنیده بود، بعدها توانست با قلم بی‌نظیرش صحنه‌هایی مهیج را در رمان‌های خود به تصویر بکشد. شاید بتوان دستیابی او به اسناد، مدارک و یادداشت‌های خصوصی را نیز شانسی بزرگ در موفقیتش در نوشتن رمان‌های متعدد دانست؛ رمان‌هایی که مضمون همه آنها، تاریخ فرانسه است.
● در حلقه بزرگان
الکساندر با تلاش و کوشش فراوان سرانجام در سال ۱۸۲۹ موفق شد نخستین نمایشنامه خود با عنوان «هنری سوم و دربارش» را در فرانسه به روی صحنه ببرد. اجرای این تئاتر، موجب درخشش نام او برای نخستین‌بار شد و زمینه دوستی وی با ویکتور هوگو و سایر شعرا و نویسندگان بزرگ را فراهم کرد. وی سال بعد نیز یک نمایشنامه موفق دیگر به نام «کریستین» نوشت که محبوبیتش را دوچندان کرد و موجب تحولی بزرگ در وضع اقتصادی و معیشتی او شد. او حالا دیگر می‌توانست بدون دغدغه‌های مالی، تمام حواس خود را به نوشتن معطوف کند. در ۱۸۳۰ او در انقلابی شرکت کرد که منجر به سلطنت رسیدن دوک اورلئان شد. تا اوایل دهه ۳۰ جمهوری‌خواهان ناراضی و طبقه کارگر و فقیر فرانسه آشوب‌های پراکنده‌ای برپا می‌کردند؛ ولی اوضاع کم‌کم آرام شد و فرانسه با رشد اقتصادی فزاینده به سمت صنعتی‌شدن پیش رفت. در این زمان دیگر دوران سانسور در روزنامه‌های فرانسوی به سر رسیده بود و دوران طلایی بروز خلاقیت و مهارت الکساندر دوما در عرصه روزنامه‌نگاری و نوشتن مقالات متعدد نیز آغاز شد. پس از کسب موفقیت‌های فراوان در نمایشنامه‌ و مقاله‌نویسی، این بار عزم خود را برای نوشتن رمان جزم کرد. الکساندر بسیار ولخرج بود و به زندگی پرزرق و برق علاقه داشت؛ طوری که تقریبا همیشه میزان هزینه‌های او از درآمدش بیشتر بود.
در ۱۸۳۸، داستان‌های دنباله‌دار او بسیار مورد توجه روزنامه‌ها برای چاپ در پاورقی قرار گرفت و در واقع یک کارگاه داستان‌نویسی عملی برای او ایجاد شد. در ۱۸۴۰ با همکاری استاد شمشیربازی‌اش «آگوستین کریزیر» موفق شد رمانی را به روایت این استاد بنویسد. داستان «استاد شمشیربازی» روایتگر حوادثی است که این استاد در شورش‌های دسامبر روسیه شاهد آنها بوده است. البته انتشار این کتاب توسط سزار نیکلاس‌اول در روسیه ممنوع شد و الکساندر دوما نیز تا زمان مرگ سزار نتوانست به این کشور سفر کند.
● سه‌تفنگدار
الکساندر در اول فوریه ۱۸۴۰ با مارگریت ژوزفین‌فراند که بازیگر بود ازدواج کرد. وی بالاخره پس از یک دوره فعالیت سیاسی، در سال ۱۸۴۴ بزرگ‌ترین و مشهورترین اثر خود «سه تفنگدار» را منتشر کرد. در همین سال یکی دیگر از کتاب‌های معروفش یعنی «کنت‌مونت کریستو» منتشر شد. سه تفنگدار داستان مرد جوان و دلیری به نام دارتین یان است.
وی برای عضویت در ارتش تفنگداران سلطنتی به شهر پاریس می‌رود و با مهارت در شمشیرزنی و شجاعتش توجه رئیس تفنگداران سلطنتی را به خود جلب می‌کند. پس از مدتی با کسب سمت رئیس تفنگداران سلطنتی، به یک فرد قابل احترام دربار فرانسه تبدیل می‌شود. وی محرمانه خدماتی برای شاه و ملکه فرانسه انجام می‌دهد و همین امر او را به یکی از مقرب‌ترین افراد دربار خصوصا دربار لویی چهاردهم تبدیل می‌کند.
● مرگ نویسنده
در سال‌های آخر زندگی، الکساندر دومای بیمار را به خانه پسرش، دومای پسر، منتقل کردند و وی سرانجام در پنج دسامبر ۱۸۷۰ در ۶۸ سالگی درگذشت. او را در زادگاهش به خاک سپردند و تا ۳۰ نوامبر ۲۰۰۲ میلادی نیز در همین مکان آرام گرفته بود؛ ولی ژاک شیراک، رئیس‌جمهور فرانسه برنامه‌ای را تدارک دید تا در این تاریخ بقایای جسد او با شکوهی خاص و با پوشش خبری یک برنامه زنده تلویزیونی به آرامگاه ویژه ستارگان فرانسوی در پانتئون انتقال یابد.
شیراک در پایان این مراسم گفت: ما با قلم شگفت‌انگیز الکساندردوما در رویا فرو می‌رویم و به آسانی می‌توانیم کنت‌مونت کریستو، آرتاگنان، دارتین یان، جبهه‌های جنگ و... را تجسم کنیم. تاریخ فرانسه تاکنون شاهد نویسندگان بزرگی بوده؛ ولی هیچ‌کدام به عظمت او نبوده‌اند. داستان‌های الکساندر دومای پدر به بیش از ۱۰۰ زبان در دنیا ترجمه شده و همین افتخار برای فرانسه کافی است. از لحاظ شوق و انرژی برای نوشتن می‌توان او را با نویسندگان بزرگی مانند بالزاک و ویکتور هوگو مشابه دانست. گفتنی است قصر زیبای مونت کریستوی‌الکساندر در حومه پاریس هنوز هم پذیرای گردشگران این کشور است. در ژوئن ۲۰۰۵ میلادی آخرین رمان دوما با نام «شوالیه سنت‌هرمین» در فرانسه به فروش رفت.
در این داستان، دوما جنگ «ترافالگر» را دستمایه اصلی کتاب قرار داده و در آن مرگ لرد نلسون شرح داده می‌شود. البته این رمان تا زمان مرگش به صورت داستان دنباله‌دار منتشر می‌شد و دو بخش پایانی آن توسط نویسنده مدرن کلاود اسکاپ که نوشتن رمان را بر پایه پیش‌نویس‌های دوما آغاز کرده بود، نوشته شد.
دوما در مدت چهل‌سال، بیش از ۲۰۰ داستان، نمایشنامه، مقاله و شعر منتشر کرد. از جمله آثار او نیز می‌توان به سه تفنگدار، کنت‌مونت کریستو، گردن‌بند خانم موتسورو، ملکه مارگو، ژوزف بالسامو، ۴۵ نگهبان، آموری، لاله سیاه، تاثرات سفر، گودال جهنم، خدا وسیله‌ساز است، تبعیدشدگان، شوالیه خانه سرخ، غرش توفان؛ قبل از توفان و ۲۰ سال بعد اشاره کرد. وی علاوه بر مهارت در نوشتن رمان، مقالات متعددی نیز در حوزه سیاست، فرهنگ و تاریخ فرانسه تحریر کرده است. یکی دیگر از شاهکارهای او «فرهنگ آشپزی» است که پس از مرگش در سال ۱۸۷۳ منتشر شد.
این کتاب، تلفیقی از دایره‌المعارف و راهنمای آشپزی است که البته شاید انگیزه نوشتن آن، خوش‌خوراک بودن نویسنده‌اش باشد. سال ۱۸۸۲ نیز فرهنگ کوچک آشپزی او به چاپ رسید. دومای پدر همچنین در نوشتن سفرنامه نیز مهارت داشت و در این ژانر نیز آثاری چون سفر در سوئیس، یک سال در فلورانس، در روسیه و... را نوشت. سینما و تلویزیون نیز از موهبت وجود دوما بی‌نصیب نماند و تاکنون داستان‌هایی مانند کنت‌مونت کریستو، سه تفنگدار، ۲۰‌سال بعد و... به صورت فیلم و سریال تلویزیونی درآمده‌اند.

منبع : روزنامه کارگزاران