اقدامی نیکو از شجریان

در هر جامعه ای عناصر فرهنگی آن به تبع دیگر جنبه های اجتماعی و اقتصادی به تناسب نیاز روز در حال دگرگونی است. موسیقی هر کشور نیز رفته رفته به حسب تغییر شرایط فرهنگی، تغییر میکند. برای مثال اگر موسیقی کشور خودمان را در صد سال گذشته نگاه کنیم متوجه خواهیم شد در هر دوره گذار فرهنگی و اجتماعی، موسیقی نیز متحول شده و ما اگر به یک آهنگ که در دهه ۴۰یا ۵۰ ساخته شده گوش کنیم شاید آن تأثیری که در زمان ساخت آهنگ بوده امروز نباشد.
البته از این موضوع نباید نتیجه گرفت که گوش کردن به موسیقی گذشتگان حاوی هیچگونه تأثیری نیست و به اصطلاح با شرایط امروزی تطابق ندارد. زیرا ما هنگامی که به آهنگی که در سالهای قبل (حتی قبل از تولد) ما ساخته شده گوش میدهیم، ناخودآگاه سعی میکنیم خود را در حال و هوای آن دوره برده و با پیش زمینه ذهنی با موسیقی ارتباط برقرار کنیم؛ مثلاً جذاب بودن یک تصنیف که در سالهای انقلاب ساخته شده تنها به خاطر این است که خود را در شرایط آن دوران قرار میدهیم و خود موسیقی هم البته ما را به آن حال و هوا میبرد.
دیگر اینکه بسیاری از ملودیهای ساخته شده مربوط به دوران خاصی نیست و در هر زمان قابلیت اجرای مجدد را دارد که اجرای مجدد این آثار چند فایده میتواند داشته باشد. اوّلین فایده این است که بسیاری از آثاری که در گذشته ضبط شده امروزه با کیفیتی مطلوب در دست نیست و حتی ممکن است بر اثر گذشت زمان و شرایط بد محیطی صفحه یا ریل مزبور قابل استفاده نباشد و با اجرای دوباره مصون از فراموشی و از بین رفتن شود و با کیفیت صدایی مطلوب در دسترس مردم قرار گیرد. دوّم اینکه ممکن است آهنگی که در گذشته ضبط شده به دلیل برخی محدودیتها مثل تکنیک خواننده یا نوازنده آنطوری که مد نظر آهنگساز یا قابلیت قطعه بوده اجرا نشده اجرای مجدّد این آهنگ ها با امکانات بیشتر باعث عرضه مطلوب شود. سوّم اینکه گاهی اوقات ما یک ملودی را میشنویم و فکر میکنیم میتوان این ملودی را با تنظیم مناسب و سازبندی بهتر اجرا کرد که دارای تأثیر بیشتری باشد؛ یعنی برخی آهنگها هستند که یا به خاطر کمبود ساز یا به خاطر سطح اطلاعات آهنگساز، به طوری که باید پرورش نیافته و میتوان آن را دوباره اجرا کرد.
امروزه ما شاهد باز خوانی برخی تصانیف و قطعات قدیمی هستیم که در قالب نوار یا CD منتشر میشوند. این کار به نظر برخی مفید نیست و نوعی به اصطلاح در جا زدن محسوب میشود و موجب شده شرکتهایی که ناشر آثار موسیقی هستند از انتشار این قبیل آهنگها خودداری کنند مگر به خاطر وجود آهنگساز یا نوازنده مورد قبول مردم، در واقع بازخوانی این آثار توسط افراد خاصی مقدور است.
هر چند این نکته را هم باید در نظر داشت که اجرای مجدد آثار قدیمی میبایست در جهت بالا بردن کیفی آن قطعه باشد و صرفاً افرادی که در این کار صلاحیت دارند باید متولی این امر شوند. استاد فرامرز پایور را میتوان به عنوان پیشگام این عرصه نامید. اجرا و انتشار آثاردرویش خان، رکن الدین مختاری، صبا، وزیری و بسیاری از تصنیفهای قدیمی ترانه سرایان مشهور موسیقی ایران مثل عارف، شیدا، امیرجاهد و... توسط گروه پایور در جهت نیل به این هدف بوده که قابلیت و امکانات ملودیک این قطعات به خوبی به نمایش گذاشته شود.
استاد محمد رضا شجریان نیز با اجرای مجدّد بسیاری از تصنیفهای قدیمی به همراه گروهها و ارکستر های مختلف سهم قابل توجهی در این زمینه دارد. البته او آثاری که قبلاً خود اجرا کرده و از رادیو پخش شده یا برخی اجراهای خصوصی که بیشتر در اوخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ ضبط شده آثاری را که قابلیت انتشار داشته مثل "سر عشق" یا" نوا مرکب خوانی" را منتشر نموده است. در سال ۸۴ اثری از محمدرضا شجریان منتشر شد به نام "جام تهی" که با همکاری فریدون شهبازیان و تکنوازی مرحوم حبیب الله بدیعی دربرنامه شماره ۷۷ گلها پخش شده بود. این اثر تا قبل از انتشار با کیفیت نامناسب و مقداری تغییر کوک به واسطه دور تند ضبط شدن آن در دست مردم بود، که پس از انتشار، این نقایص بر طرف گردید.
دیگر خوانندها نیز مثل علیرضا افتخاری ،شهرام ناظری و... چند اثر قدیمی را بازخوانی کرده اند.همایون شجریان هم با بازخوانی ۲ تصنیف قدیمی نشان داده که نسبت به این موضوع بی تفاوت نبوده. اولین تصنیفی که با آواز وی پخش شده از ساخته های مرتضی نی داوود با مطلع "آتشی در سینه دارم جاودانی" بود و دوّمین تصنیفی که وی اجرا کرده "شب جدایی" از ساخته های مجید وفادار نام دارد.

علی نجفی ملکی

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی گفتگوی هارمونیک