چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
مجله ویستا
موسیقی ایران پونصد تومن... فقط پونصد...
سال ۱۳۵۱ برای اولینبار قانون كپیرایت در ایران بررسی شد و قرار بود كه در مجلس به تصویب برسد، اما اوضاع جوی آن زمان، ظاهراً باعث شد تا كسی دیگر به آن توجهی نكند، چون آنقدر مسائل مهمتر از كپیرایت احتمالاً مطرح بوده كه وقت بررسی این قانون نمیمانده... اما امروز... امروز هم با وجود معضلات صد هزار بار بزرگتر به نسبت آن دوران، مثل ترافیك، قتل و... مسئولین و مردم باز هم بیخیال موضوع كپیرایت شدهاند. نكته اینجاست كه اگر موسیقی ایران را در آنطرف آبها نمیشناختند، باز تحمل درد كپی كردن غیر قانونی در داخل كشور راحتتر بود، اما مشكل اینجاست كه خارجیها هم كه از اوضاع ایران در زمینه نبود كپیرایت باخبرند، از این موضوع نهایت استفاده را میكنند و آثار فاخر موسیقی ایران را به راحتی خرید و فروش كرده، به روی خودشان نمیآورند. از سویی وقتی در داخل این اتفاق غیر اخلاقی به صورت شبانهروزی رخ میدهد، چه توقع اخلاقی میتوان از خارجیها داشت؟ درحالیكه قریب به اتفاق هنرمندان موسیقی ایران، موافق وجود كپیرایت هستند، هنوز كسی به فكر وضع این قانون نیفتاده، دلیل این اكثریت هم، متضرر شدن ناشران موسیقی در سالهای اول پیاده شدن این قانون در كشور است.
به نظر میآید كه تا این حد از خودگذشتگی هنرمندان به نفع ناشران، اتفاقی مبارك است، اما آیا خارج از ایران هم اینقدر خوشبینانه به حقوق ما نگریسته میشود؟
خانه موسیقی
خانه موسیقی كه چندماهی از برگزاری جشن سالگردش میگذرد، قرار است روی این قانون تأمل بیشتری كرده و با همفكری مسئولین و موسیقیدانان، بتواند این قانون را در ایران پیاده كند.
«كامبیز روشنروان» آهنگساز و رئیس هیئتمدیره خانه موسیقی در این زمینه میگوید: مسئله رعایت حقالتألیف و نشر آثار موسیقی از اهمیت زیادی برخوردار است و ما در این دوره، به آن اهمیت زیادی خواهیم داد تا بتوانیم هرچه سریعتر، این قانون را در كشور پیاده كنیم.
پیگیری موضوع كپیرایت نیاز به برنامهریزی دارد، ما باید روی این قانون سرمایهگذاری كنیم، قانون پیشین را كه در مورد كپیرایت به تصویب رسیده بود، بررسی كرده و آن را احتمالاً از نو بازنویسی كنیم. باید از سویی شرایط جامعه را هم بسنجیم و قانونی را تصویب كنیم كه بتواند پاسخگوی نیازهای موسیقی كشور باشد.
دكتر «محمد سریر» آهنگساز نیز كه در حال حاضر در این دوره از انتخاب هیئتمدیره خانه موسیقی بهعنوان سخنگو انتخاب شده است، میگوید:
در كشور ما قانون كپیرایت اجرا نمیشود، چون تلویزیون مسبب اصلی این جریان است، اول از همه این موضوع باید در این رسانه حل شود، و متأسفانه چه كسی میتواند این قانون را به تلویزیون تحمیل كند؟
باید چند مورد خلاف را پیگیری كرد، درِ چند فروشگاهی را كه تكثیر غیر مجاز دارند، پلمب كرد، چند فرد را كه خلاف میكنند، دستیگر كرد. اما آیا شما تا به حال در روزنامهای خواندهاید كه كسی را به جرم تكثیر غیر مجاز آلبوم گرفته باشند؟ چند آلبومی را كه با هزار زحمت چند نفر آهنگساز و خواننده روی آن كار كردهاند، در قالب یك سیدی، به قیمت ۵۰۰ تومان كنار خیابان میفروشند و هیچ كسی هم به كار آنها كاری ندارد. با این اوصاف طبیعی است كه هیچكس به این قانون بها ندهد. باید در ابتدا قانون اجرایی آن تعریف شود تا مردم هم مجبور به رعایت آن شوند.
او ادامه میدهد: ما با دو مقوله متفاوت قانون و اجرا مواجه هستیم. در صورتی كه قانونی وجود داشته باشد، اما اجرا نشود، به هیچ دردی نمیخورد. قانونی كه اجرا نمی شود لزوم و مرجعی ندارد و نمیتواند فراگیر باشد. از این قانون هم باید دولت حمایت كند. در كشور ما هم این قانون اجرا نمیشود چون تلویزیون مسبب اصلی این جریان است، اول از همه این موضوع باید در این رسانه حل شود.
او در پایان میگوید: در كشوری كه مسئولین اجرایی كارهای خیلی مهمتری دارند، پیدا كردن نت و دزدیدن آلبوم چه اهمیتی میتواند داشته باشد؟ باید برای جامعه یك موضوع جا بیفتد و هنوز هم موضوع كپیرایت در مملكت ما جا نیفتاده است. فعلاً زمزمههایی در مورد روی كار آمدن مجدد این قانون میشود، اما اینكه چقدر به اجرا نزدیك میشود، باید بگویم كه تنها باید امیدوار بود. اما واقعیت این است كه فكر نمیكنم به این سادگیها درست شود چون شرایط در جامعه ما مهیا نیست. مسئولین هم در حال حاضر با اولویتهایشان جلو میروند، میخواهند در ابتدا مشكل قتلها، ترافیك، آلودگی و.. را حل كنند و حالا اگر وقتی هم باقی ماند، به موسیقی و كپیرایت بپردازند. شاید باید امیدوار بود...!
هنرمندان موسیقی
«سامان احتشامی» نوازنده و آهنگساز كه به قول خودش تمام آلبومهایش را در قالب یك سیدی از كنار خیابان خریده است، وضعیت كپیرایت موسیقی را در ایران افتضاح میداند و میگوید: وضعیت كپیرایت در هنر ایران، افتضاح است، چند روز پیش یك شركت ناشناس، تمام آلبومهایم را در قالب یك سیدی كنار خیابان به مبلغ پانصد تومان میفروخت.
متأسفانه مشكل كپیرایت موسیقی در ایران به تكثیر غیر قانونی آثار ختم نمیشود، بلكه ما بعضاً با مؤسسات قانونی هم در زمینه تولید و انتشار آثار موسیقایی به مشكل برمیخوریم. كمتر هنرمندی در ایران، صاحب مؤسسه نشر است تا بتواند خود بر انتشار و تكثیر آثارش نظارت كند و اغلب هنرمندان و بهخصوص موسیقیدانان، بلافاصله پس از خلق آثار برای فروش هر چه سریعتر آن اقدام میكنند. برای این كار هم مجبورند با قیمتی كه ناشر میخواهد، اثرشان را سریعاً به قیمتی ناچیز بفروشند، چون میدانند كه در غیر این صورت برای سالها آثارشان خاك میخورد.«احتشامی» ادامه میدهد: مشكل اینجاست كه هنرمند ما نمیداند برای چه تیراژی پول میگیرد؟ یعنی زمانی كه شما قرارداد میبندید كسی آمار تیراژ آن را در اختیار شما نمیگذارد، اگر هم فرضاً این سؤال مطرح شود و جوابی هم داده شود، هیچ سندیتی ندارد. اگر اثر یا آلبوم شما بیستبار هم تجدید چاپ شود، به شما سودی تعلق نمیگیرد. در این زمینه باید بخش نظارتی اعمال نظر كند، تا حقوق هنرمندان، بهخصوص موسیقیدانان از بین نرود. به اندازه كافی، تكثیرهای غیر قانونی دل هنرمندان را به درد آورده است، بهتر است كه حداقل از نظر قانونی مرجعی برای این صحبتها وجود داشته باشد.
فؤاد حجازی، نوازنده و آهنگساز كه او را در این سالها بیشتر با آهنگسازی آثار علیرضا عصار میشناسیم، از آن دست آهنگسازانی است كه آثارش بهشدت مورد توجه ناشران غیر قانونی آثار است. او كه دلیل اصلی رعایت نكردن كپیرایت را نداشتن یك جایگاه مشخص برای موسیقی میداند، میگوید:
متأسفانه كپیرایت موسیقی در فرهنگ مردم ما جایی ندارد، مردم تنها به محتوای داخل آلبومها نگاه میكنند و توجهی به اینكه این آلبوم از كجا و به چه شكلی به دستشان رسیده است، ندارند.
موسیقی هنوز ریشه فرهنگی ندارد و از آن بهرهبرداری فرهنگی نشده است. باید همه دست به دست هم بدهند تا موسیقی را به مقولهای فرهنگی تبدیل كنند. متأسفانه در این بین هم بازار و هم مصرفكننده ضربه رعایت نكردن كپیرایت را میخورند.وی ادامه میدهد: متأسفانه بزرگترین مشكل و مسبب این مسئله در ایران، ناتوانی بازار در پخش آلبومها است. هیچوقت تصمیم نگرفتهاند كه هیئتی را تشكیل دهند، سیاستی را مشخص كنند و بودجهای را برای جلوگیری از تكثیر بیرویه آلبومهای موسیقی اختصاص دهند. درست است كه دولت هم متأسفانه از این موضوع حمایتهای لازم را نمیكند، اما باز اگر خود تولیدكنندگان، توزیعكنندگان و ناشرین بخواهند، میشود كارهایی كرد.
حجازی در ادامه این گفتوگو در مورد اهمیت موسیقی در ایران میگوید: متأسفانه خود موسیقی جایگاه ثابت و محكمی را در ایران ندارد، نمیتوان انتظار داشت كه كسی دلش برای تكثیرهای غیر قانونی بسوزد. آنقدر مسائل مهمتر از موسیقی برای مردم ما مطرح است كه دیگر به كپیرایت نمیرسد. رعایت نكردن حق تألیف و نشر به عقبماندگی ایران برمیگردد. سالهاست كه در كشورهایی مانند تركیه نیز این اتفاق میافتد. تكثیرهای غیر قانونی مخصوص ایران نیست. در عین حال ممكن است كه این مشكل با ارتقا بودجه موسیقی كمرنگتر شود.
اما در این میان، نظرات كیوان ساكت، آهنگساز و نوازنده تار و سهتار كاملاً از زاویه دیگری است، او میگوید:
اگر كپیرایت در ایران رعایت میشد، هنرمندان نیازی به تولید سریع، بیدقت و پیاپی آثار موسیقی نداشتند.
با وجود كپیرایت نه تنها حقوق مادی و معنوی هنرمندان موسیقی تضمین میشود، بلكه سطح موسیقی رشد خواهد كرد. همچنین نیازی نیست كه هنرمندان برای كسب درآمد، دائماً در طول سال به تولید آلبوم بپردازند و آن را به جامعه ارائه كنند، در صورتی كه یك هنرمند میتواند از یك آلبومش درآمد كافی را در طول ماهها و سالها داشته باشد و با هر بار تجدید چاپ آن، مبلغی را دریافت كند، میتواند با خیالی آسوده به خلق آثار هنری بپردازد و نوآوریهایی را كه میخواهد، به وجود بیاورد.
وی در مورد دلیل نپرداختن به مسئله كپیرایت موسیقی در ایران میگوید: اولین ارگانی كه بهشدت با رعایت كپیرایت متضرر خواهد شد، صدا و سیما خواهد بود. سالهاست كه این رسانه بدون در نظر گرفتن حقوق مؤلفین، مصنفین، نوازندگان و خوانندگان به پخش آثار آنها میپردازد. اگر كپیرایت در این ارگان عظیم رعایت شود، نه تنها تأثیر بالایی در روحیه هنرمندان موسیقی بر جای خواهد گذاشت، بلكه میتواند به عنوان یك الگو در ایران مطرح شود. صدا و سیما میتواند با رعایت كپیرایت از تكثیر غیر قانونی و غیر موجه آلبومها در بین مردم جلوگیری كند. این كار قطعاً تأثیر بسزایی در فرهنگ و خلق و خوی مردم در مواجهه با آثار موسیقایی میگذارد.
سرپرست اركستر وزیری در پایان در مورد اینكه آیا در حال حاضر مردم ایران، قدرت پذیرش كپیرایت را دارند، خاطرنشان میكند: البته كه میتوانند كپیرایت را رعایت كنند. مردم ما منطقی هستند و هرگز نمیخواهند كه هنرمندانشان متضرر شوند.«علیرضا قربانی»، خواننده ثابت اركستر موسیقی ملی ایران، یكی از بزرگترین دلایل رعایت نشدن كپیرایت را صدا و سیما میداند، قربانی میگوید:
متأسفانه صدا و سیما، با توجیه اینكه مردم میخواهند كه ما كارهای شما را پخش كنیم، بدون كسب اجازه از صاحبان آثار هنری، دائماً به پخش آثار آنها میپردازند.
معتقدم اگر از هر موسیقیدانی در مورد وجود كپیرایت در ایران سؤال شود، موافقتش را اعلام میكند. اما موضوع اینجاست كه آیا واقعاً این اتفاق میافتد؟قربانی در ادامه این گفتوگو دلیل اصلی رعایت نكردن كپیرایت را رعایت نكردن حقوق ابتدایی هنرمندان میداند و میافزاید: تا به حال آنطوری كه شایسته هنرمندان ایرانی، بهخصوص هنرمندان موسیقی ایران بوده است، به آنها پرداخته نشده. وقتی كه ما در ایران هنوز روی اصل موسیقی مشكل داریم، دیگر بحثهای فرعی آن خودبهخود زیر سؤال میرود. یك روز یك نفر میآید و یك روز یكی دیگر میرود، یكی دلش میخواهد مجوز بدهد، یكی دلش نمیخواهد و متأسفانه هیچ قانون مدون و مشخصی هم برای صدور مجوز وجود ندارد. بنابراین رعایت حقوق آنقدرها معنا نمییابد.او ادامه میدهد: زمانی كه جشنواره موسیقی فجر برگزار میشود، كانتینر صدا و سیما به تالار وحدت میآید و تمام برنامهها را ضبط كرده و بعداً در طول سال آنها را پخش میكند. دیگر به این موضوع فكر نمیكند كه حق و حقوق نوازنده و خواننده و هنرمند چه میشود. نه تنها این موضوع بلكه خطاهای موقع اجرای زنده را هم در نظر نمیگیرد. شاید یك نوازنده یا خواننده دچار اشتباه شد، آنوقت با این كار صدا و سیما، آبروی یك اركستر میرود. هر وقت هم كه در این موارد با این دوستان صحبت میكنیم، توجیهشان این است كه مردم خیلی اصرار میكنند. متأسفانه بسیاری از آثار هنرمندان موسیقی بدون آنكه از كیفیت خوبی برخوردار باشد پخش میشوند. جالب است كه حتی برنامهریزان صدا و سیما به حساسیتهای برنامه خودشان هم بیتوجهند و تنها میخواهند كه اهدافشان را به هر قیمتی پیش ببرند.
قربانی میگوید: اگر قانون رعایت حق تألیف و نشر عملی باشد، اوضاع بسیار فرق میكند و خیلی خوب است، اما به نظر نمیآید كه به این زودیها این اتفاق بیفتد. باید اهل فن جلسات متعددی را بگذارند، دور هم بنشینند و به یك نتیجهگیری واحد در این مورد برسند.
قربانی به اوضاع كپیرایت در خارج از مرزهای ایران اشاره میكند و میافزاید: وجود كپیرایت، حالت ایدهآل برای فعالیت هنرمندان موسیقی در هر جای جهان است. در دیگر كشورها، هیچ ارگانی نمیتواند بدون مجوز اثر شما را پخش كند، چه برسد به اینكه كپی كرده و آنها را در گوشه خیابانها و فروشگاهها بفروشد. از هر طریقی این كار نادرست است.
اخلاق موسیقی
استاد «هوشنگ ظریف»، نوازنده برجسته تار ایرانی، دلیل عمده رعایت نشدن كپیرایت را در ایران، بیاخلاقی ناشرین غیر قانونی موسیقی میداند و میگوید: پیش از این مردم بااخلاقتر بودند.
پیش از این، تا این حد كپیهای غیر قانونی در گوشه و كنار به این راحتی فروخته نمیشد، اما الان نه نظارتی بر این جریان صورت میگیرد و نه حمایتی از موسیقیدانان میشود.تنها میتوان امیدوار بود كه رعایت كپیرایت در ایران عملی بشود. اما واقعاً نمیدانم كه این كار شدنی است یا نه. در هر حال باید دولت وارد عمل شود و حقوق موسیقیدانان را باز پس گیرد، اینطور نباشد كه هر كسی در هر خیابانی آثار موسیقیدانان را چاپ كرده و بفروشد.عضو هیئتمدیره خانه موسیقی میگوید: خوشبختانه خانه موسیقی هم در حال حاضر در حال پیگیری این موضوع است و امیدواریم كه به نتیجه برسد. در هر حال خانه موسیقی هم به تنهایی نمیتواند كاری بكند و به حمایتهای دولتی نیازمند است.ظریف كه از او در نوزدهمین جشنواره موسیقی فجر به خاطر یك عمر فعالیت هنری تجلیل شد، میافزاید: پیش از این ما هرگز با افرادی اینچنین مواجه نمیشدیم كه آثار هنرمندان را در رنگهای مختلف، آزادانه و بدون اجازه در خیابانها بفروشند، اما الان آنقدر این موضوع گسترش یافته كه برای همه تبدیل به یك مسئله عادی شده است. در هر حال باید كپیرایت در ایران رعایت و از این قانون حمایت شود.وی در پایان در مورد اینكه چرا تاكنون این قانون در ایران پیاده نشده است، میگوید: كمتر كسی به این فكر كرده است كه ما هم نیاز به كپیرایت داریم، ضمن اینكه پیش از این تعداد كپیكاران غیر مجاز تا این حد نبود. مردم اخلاقگراتر از این حرفها بودند.
حرفهای ناشران
«رامین صدیقی» مدیرعامل نشر موسیقی هرمس كه خودش از آن دسته افرادی است كه سالها موضوع كپیرایت را در ایران دنبال كرده است، میگوید:از آنجا كه دیگر كشورها میدانند كه ما قانونی برای كپیرایت موسیقی در ایران نداریم، آنها هم كارهای ما را به شكل غیر قانونی پخش میكنند، میفروشند و از قِبَل كار هنرمندان ایرانی بهرههای بالای مالی میبرند. همان كشورهایی كه ما را قبول ندارند، از فعالیت ما درآمدزایی میكنند و این هرگز به سود ایران نیست.مسئله كپیرایت در ایران به این راحتیها حل نمیشود. به این دلیل كه اگر این قانون رعایت شود، بخش عمدهای از بازار صنعت موسیقی دچار بحران میشود. بحرانی كه به هر حال باید اتفاق بیفتد. در این زمینه دولت باید وارد مذاكره شود و با ایجاد یك سری مراودات بینالمللی به پیاده شدن این قانون كمك كند. باید مسئولان مركز موسیقی افق كپیرایت را در ایران ببنند و سپس به سیاستگذاری در این زمینه بپردازند.صدیقی خاطرنشان میكند: از آنجا كه من یك ناشر هستم و با مشكلات نبود كپیرایت از نزدیك آشنا، چندین بار در این مورد با مسئولین مركز موسیقی صحبت كردهام. تمام لوایح جهانی كپیرایت و نظرات ناشران را در این مورد جداگانه در اختیار آقای كاظمی، معاونت هنری وزیر و آقای همافر، رئیس مركز موسیقی گذاشتم، اما با هیچ واكنشی همراه نبود. حتی مقالاتی در این زمینه در نشریه داخلی خانه موسیقی چاپ كردم، اما باز هم بازتابی در پی نداشت و همچون پایاننامه یك دانشجوی موسیقی با آن رفتار شد. به مسئله كپیرایت باید سالها پیش از این پرداخته میشد.مدیرعامل نشر موسیقی هرمس میافزاید: برای محقق شدن كپیرایت، برخی از همصنفهای ما هم كمك نمیكنند، چون اگر كپیرایت در ایران رعایت شود، ۳۰ درصد آلبومهای منتشره غیر قانونی محسوب شده و از فعالیت آنها جلوگیری خواهد شد. آیا واقعاً با این شرایط موسیقیدانان، ناشران و بازار حاضرند برای اخلاقی شدن و قانونی كردن امور، دست از این سهم بكشند.صدیقی با بیان این موضوع به نبود ثبات اقتصادی در شغل ناشران موسیقی اشاره میكند و میگوید: از آنجا كه بازار موسیقی در حال حاضر بیشتر در دست ناشران غیر قانونی و كوچهبازاری است، شغلهای واسطه بیشتر شده و كمتر كسی به شغل مولد اشتغال دارد. یك ناشر جرئت نمیكند صد میلیون پولش را به كار موسیقی بزند، چون ترس برگشت آن را دارد و هیچ تضمینی برای آن وجود ندارد. تكثیر غیر قانونی آثار در ایران و خارج از ایران، اجازه ریسك كردن را به ما نمیدهد. تنها پیاده كردن قانون كپیرایت مهم نیست، بلكه داشتن اخلاق و روحیه آن هم مهم است، همچنین باید صدا و سیما و مطبوعات بخشی را به این موضوع اختصاص دهند و به كالبدشكافی موضوع كپیرایت بپردازند.صدیقی با اشاره به بودجه افزایشیافته ۳ میلیارد تومانی مركز موسیقی ادامه میدهد: در ابتدای سال مركز موسیقی اعلام كرد كه میخواهد ۳ میلیارد تومان به ناشران و هنرمندان كمك كند. هنوز كه این اتفاق نیفتاده، اما طبیعتاً در این میان به هر كدام بیشتر از ۵۰۰ هزار تومان نمیرسد و موسیقی ما با این كمك مریضتر از آنی میشود كه هست. این بودجه باید صرف زیرساختهای موسیقی ایران شود. ساخت زیرساختها هم برنامه دولت است. تمام ناشران میدانند چگونه پول دربیاورند، اما نبود قانون كپیرایت است كه مانع پیشرفت آنها میشود. وی ادامه داد: اگر نمیتوانند از فعالیت صدا و سیما در زمینه استفاده غیر مجاز آثار جلوگیری كنند، لااقل از پخش موسیقی در ایستگاههای مترو، گوشیهای موبایل و حوزههای دیگر جلوگیری كنند. ممكن است كه دشوار باشد، اما شدنی است. زمانی كه سال پیش در بخش انفورماتیك كشور هم تكثیر غیر قانونی اتفاق افتاد، رؤسای این مركز سریعاً به فكر چاره افتادند و توانستند وضعیت پیشآمده را مهار كنند، اما در زمینه موسیقی انگار دل هیچكس نمیسوزد.«سیدمحمد موسوی» مدیرمسئول موسسه فرهنگی ماهور میگوید: وزارت ارشاد نباید به كارهای غیر قانونی رسمیت دهد. دادن مجوز به آثار موسیقایی خارجی كه به درخواست بعضی از ناشران داخلی صورت میگیرد، كاری نادرست و مغایر با حیثیت ملی است.اینكه برخی از ناشران آثاری را از موسیقیهای خارج از مرز انتخاب و برای انتشار آن مجوز رسمی از وزارت ارشاد بگیرند و حتی به ثبت كتابخانه ملی ایران هم برسانند امری نادرست و خلاف است. این ناشر پركار عرصه موسیقی ضمن اشاره به این نكته كه از هیچگونه حمایتی برخوردار نیست، در مورد یارانههای دولتی میگوید: من با تخصیص یارانه به ناشران مخالفم و عقیده دارم كه پرداخت یارانه فساد مالی و كاری به دنبال دارد.مدیر موسسه تولید آثار صوتی «مهرورزان» نیز در این خصوص میگوید:مسئولان اجازه ندهند آثار به سرقترفته توزیع شوند.
تكثیر غیر مجاز كارهای پرفروش و پخش آزاد آنها، صدمات مادی و معنوی بسیاری به ناشران آثار موسیقایی وارد آورده است.
وقتی موسسه تهیهكننده با هزار زحمت و مرارت موفق به دریافت مجوز اثری میشود مطمئناً در انتظار حمایت از سوی مسئولین ذیربط است تا با كنترل صحیح بازار مانع از سوءاستفاده سودجویان شوند.
او با انتقاد از سكوت مسئولان در مقابل فعالیت سارقان آثار صوتی ادامه میدهد: متأسفانه هنرنشناسان به راحتی آثار دیگران را با كمترین هزینه به نام خود كرده و با كمال جسارت با درج شماره تلفنهای مركز پخش!! به فروش میرسانند.
قاضی زاده سمیه
به نظر میآید كه تا این حد از خودگذشتگی هنرمندان به نفع ناشران، اتفاقی مبارك است، اما آیا خارج از ایران هم اینقدر خوشبینانه به حقوق ما نگریسته میشود؟
خانه موسیقی
خانه موسیقی كه چندماهی از برگزاری جشن سالگردش میگذرد، قرار است روی این قانون تأمل بیشتری كرده و با همفكری مسئولین و موسیقیدانان، بتواند این قانون را در ایران پیاده كند.
«كامبیز روشنروان» آهنگساز و رئیس هیئتمدیره خانه موسیقی در این زمینه میگوید: مسئله رعایت حقالتألیف و نشر آثار موسیقی از اهمیت زیادی برخوردار است و ما در این دوره، به آن اهمیت زیادی خواهیم داد تا بتوانیم هرچه سریعتر، این قانون را در كشور پیاده كنیم.
پیگیری موضوع كپیرایت نیاز به برنامهریزی دارد، ما باید روی این قانون سرمایهگذاری كنیم، قانون پیشین را كه در مورد كپیرایت به تصویب رسیده بود، بررسی كرده و آن را احتمالاً از نو بازنویسی كنیم. باید از سویی شرایط جامعه را هم بسنجیم و قانونی را تصویب كنیم كه بتواند پاسخگوی نیازهای موسیقی كشور باشد.
دكتر «محمد سریر» آهنگساز نیز كه در حال حاضر در این دوره از انتخاب هیئتمدیره خانه موسیقی بهعنوان سخنگو انتخاب شده است، میگوید:
در كشور ما قانون كپیرایت اجرا نمیشود، چون تلویزیون مسبب اصلی این جریان است، اول از همه این موضوع باید در این رسانه حل شود، و متأسفانه چه كسی میتواند این قانون را به تلویزیون تحمیل كند؟
باید چند مورد خلاف را پیگیری كرد، درِ چند فروشگاهی را كه تكثیر غیر مجاز دارند، پلمب كرد، چند فرد را كه خلاف میكنند، دستیگر كرد. اما آیا شما تا به حال در روزنامهای خواندهاید كه كسی را به جرم تكثیر غیر مجاز آلبوم گرفته باشند؟ چند آلبومی را كه با هزار زحمت چند نفر آهنگساز و خواننده روی آن كار كردهاند، در قالب یك سیدی، به قیمت ۵۰۰ تومان كنار خیابان میفروشند و هیچ كسی هم به كار آنها كاری ندارد. با این اوصاف طبیعی است كه هیچكس به این قانون بها ندهد. باید در ابتدا قانون اجرایی آن تعریف شود تا مردم هم مجبور به رعایت آن شوند.
او ادامه میدهد: ما با دو مقوله متفاوت قانون و اجرا مواجه هستیم. در صورتی كه قانونی وجود داشته باشد، اما اجرا نشود، به هیچ دردی نمیخورد. قانونی كه اجرا نمی شود لزوم و مرجعی ندارد و نمیتواند فراگیر باشد. از این قانون هم باید دولت حمایت كند. در كشور ما هم این قانون اجرا نمیشود چون تلویزیون مسبب اصلی این جریان است، اول از همه این موضوع باید در این رسانه حل شود.
او در پایان میگوید: در كشوری كه مسئولین اجرایی كارهای خیلی مهمتری دارند، پیدا كردن نت و دزدیدن آلبوم چه اهمیتی میتواند داشته باشد؟ باید برای جامعه یك موضوع جا بیفتد و هنوز هم موضوع كپیرایت در مملكت ما جا نیفتاده است. فعلاً زمزمههایی در مورد روی كار آمدن مجدد این قانون میشود، اما اینكه چقدر به اجرا نزدیك میشود، باید بگویم كه تنها باید امیدوار بود. اما واقعیت این است كه فكر نمیكنم به این سادگیها درست شود چون شرایط در جامعه ما مهیا نیست. مسئولین هم در حال حاضر با اولویتهایشان جلو میروند، میخواهند در ابتدا مشكل قتلها، ترافیك، آلودگی و.. را حل كنند و حالا اگر وقتی هم باقی ماند، به موسیقی و كپیرایت بپردازند. شاید باید امیدوار بود...!
هنرمندان موسیقی
«سامان احتشامی» نوازنده و آهنگساز كه به قول خودش تمام آلبومهایش را در قالب یك سیدی از كنار خیابان خریده است، وضعیت كپیرایت موسیقی را در ایران افتضاح میداند و میگوید: وضعیت كپیرایت در هنر ایران، افتضاح است، چند روز پیش یك شركت ناشناس، تمام آلبومهایم را در قالب یك سیدی كنار خیابان به مبلغ پانصد تومان میفروخت.
متأسفانه مشكل كپیرایت موسیقی در ایران به تكثیر غیر قانونی آثار ختم نمیشود، بلكه ما بعضاً با مؤسسات قانونی هم در زمینه تولید و انتشار آثار موسیقایی به مشكل برمیخوریم. كمتر هنرمندی در ایران، صاحب مؤسسه نشر است تا بتواند خود بر انتشار و تكثیر آثارش نظارت كند و اغلب هنرمندان و بهخصوص موسیقیدانان، بلافاصله پس از خلق آثار برای فروش هر چه سریعتر آن اقدام میكنند. برای این كار هم مجبورند با قیمتی كه ناشر میخواهد، اثرشان را سریعاً به قیمتی ناچیز بفروشند، چون میدانند كه در غیر این صورت برای سالها آثارشان خاك میخورد.«احتشامی» ادامه میدهد: مشكل اینجاست كه هنرمند ما نمیداند برای چه تیراژی پول میگیرد؟ یعنی زمانی كه شما قرارداد میبندید كسی آمار تیراژ آن را در اختیار شما نمیگذارد، اگر هم فرضاً این سؤال مطرح شود و جوابی هم داده شود، هیچ سندیتی ندارد. اگر اثر یا آلبوم شما بیستبار هم تجدید چاپ شود، به شما سودی تعلق نمیگیرد. در این زمینه باید بخش نظارتی اعمال نظر كند، تا حقوق هنرمندان، بهخصوص موسیقیدانان از بین نرود. به اندازه كافی، تكثیرهای غیر قانونی دل هنرمندان را به درد آورده است، بهتر است كه حداقل از نظر قانونی مرجعی برای این صحبتها وجود داشته باشد.
فؤاد حجازی، نوازنده و آهنگساز كه او را در این سالها بیشتر با آهنگسازی آثار علیرضا عصار میشناسیم، از آن دست آهنگسازانی است كه آثارش بهشدت مورد توجه ناشران غیر قانونی آثار است. او كه دلیل اصلی رعایت نكردن كپیرایت را نداشتن یك جایگاه مشخص برای موسیقی میداند، میگوید:
متأسفانه كپیرایت موسیقی در فرهنگ مردم ما جایی ندارد، مردم تنها به محتوای داخل آلبومها نگاه میكنند و توجهی به اینكه این آلبوم از كجا و به چه شكلی به دستشان رسیده است، ندارند.
موسیقی هنوز ریشه فرهنگی ندارد و از آن بهرهبرداری فرهنگی نشده است. باید همه دست به دست هم بدهند تا موسیقی را به مقولهای فرهنگی تبدیل كنند. متأسفانه در این بین هم بازار و هم مصرفكننده ضربه رعایت نكردن كپیرایت را میخورند.وی ادامه میدهد: متأسفانه بزرگترین مشكل و مسبب این مسئله در ایران، ناتوانی بازار در پخش آلبومها است. هیچوقت تصمیم نگرفتهاند كه هیئتی را تشكیل دهند، سیاستی را مشخص كنند و بودجهای را برای جلوگیری از تكثیر بیرویه آلبومهای موسیقی اختصاص دهند. درست است كه دولت هم متأسفانه از این موضوع حمایتهای لازم را نمیكند، اما باز اگر خود تولیدكنندگان، توزیعكنندگان و ناشرین بخواهند، میشود كارهایی كرد.
حجازی در ادامه این گفتوگو در مورد اهمیت موسیقی در ایران میگوید: متأسفانه خود موسیقی جایگاه ثابت و محكمی را در ایران ندارد، نمیتوان انتظار داشت كه كسی دلش برای تكثیرهای غیر قانونی بسوزد. آنقدر مسائل مهمتر از موسیقی برای مردم ما مطرح است كه دیگر به كپیرایت نمیرسد. رعایت نكردن حق تألیف و نشر به عقبماندگی ایران برمیگردد. سالهاست كه در كشورهایی مانند تركیه نیز این اتفاق میافتد. تكثیرهای غیر قانونی مخصوص ایران نیست. در عین حال ممكن است كه این مشكل با ارتقا بودجه موسیقی كمرنگتر شود.
اما در این میان، نظرات كیوان ساكت، آهنگساز و نوازنده تار و سهتار كاملاً از زاویه دیگری است، او میگوید:
اگر كپیرایت در ایران رعایت میشد، هنرمندان نیازی به تولید سریع، بیدقت و پیاپی آثار موسیقی نداشتند.
با وجود كپیرایت نه تنها حقوق مادی و معنوی هنرمندان موسیقی تضمین میشود، بلكه سطح موسیقی رشد خواهد كرد. همچنین نیازی نیست كه هنرمندان برای كسب درآمد، دائماً در طول سال به تولید آلبوم بپردازند و آن را به جامعه ارائه كنند، در صورتی كه یك هنرمند میتواند از یك آلبومش درآمد كافی را در طول ماهها و سالها داشته باشد و با هر بار تجدید چاپ آن، مبلغی را دریافت كند، میتواند با خیالی آسوده به خلق آثار هنری بپردازد و نوآوریهایی را كه میخواهد، به وجود بیاورد.
وی در مورد دلیل نپرداختن به مسئله كپیرایت موسیقی در ایران میگوید: اولین ارگانی كه بهشدت با رعایت كپیرایت متضرر خواهد شد، صدا و سیما خواهد بود. سالهاست كه این رسانه بدون در نظر گرفتن حقوق مؤلفین، مصنفین، نوازندگان و خوانندگان به پخش آثار آنها میپردازد. اگر كپیرایت در این ارگان عظیم رعایت شود، نه تنها تأثیر بالایی در روحیه هنرمندان موسیقی بر جای خواهد گذاشت، بلكه میتواند به عنوان یك الگو در ایران مطرح شود. صدا و سیما میتواند با رعایت كپیرایت از تكثیر غیر قانونی و غیر موجه آلبومها در بین مردم جلوگیری كند. این كار قطعاً تأثیر بسزایی در فرهنگ و خلق و خوی مردم در مواجهه با آثار موسیقایی میگذارد.
سرپرست اركستر وزیری در پایان در مورد اینكه آیا در حال حاضر مردم ایران، قدرت پذیرش كپیرایت را دارند، خاطرنشان میكند: البته كه میتوانند كپیرایت را رعایت كنند. مردم ما منطقی هستند و هرگز نمیخواهند كه هنرمندانشان متضرر شوند.«علیرضا قربانی»، خواننده ثابت اركستر موسیقی ملی ایران، یكی از بزرگترین دلایل رعایت نشدن كپیرایت را صدا و سیما میداند، قربانی میگوید:
متأسفانه صدا و سیما، با توجیه اینكه مردم میخواهند كه ما كارهای شما را پخش كنیم، بدون كسب اجازه از صاحبان آثار هنری، دائماً به پخش آثار آنها میپردازند.
معتقدم اگر از هر موسیقیدانی در مورد وجود كپیرایت در ایران سؤال شود، موافقتش را اعلام میكند. اما موضوع اینجاست كه آیا واقعاً این اتفاق میافتد؟قربانی در ادامه این گفتوگو دلیل اصلی رعایت نكردن كپیرایت را رعایت نكردن حقوق ابتدایی هنرمندان میداند و میافزاید: تا به حال آنطوری كه شایسته هنرمندان ایرانی، بهخصوص هنرمندان موسیقی ایران بوده است، به آنها پرداخته نشده. وقتی كه ما در ایران هنوز روی اصل موسیقی مشكل داریم، دیگر بحثهای فرعی آن خودبهخود زیر سؤال میرود. یك روز یك نفر میآید و یك روز یكی دیگر میرود، یكی دلش میخواهد مجوز بدهد، یكی دلش نمیخواهد و متأسفانه هیچ قانون مدون و مشخصی هم برای صدور مجوز وجود ندارد. بنابراین رعایت حقوق آنقدرها معنا نمییابد.او ادامه میدهد: زمانی كه جشنواره موسیقی فجر برگزار میشود، كانتینر صدا و سیما به تالار وحدت میآید و تمام برنامهها را ضبط كرده و بعداً در طول سال آنها را پخش میكند. دیگر به این موضوع فكر نمیكند كه حق و حقوق نوازنده و خواننده و هنرمند چه میشود. نه تنها این موضوع بلكه خطاهای موقع اجرای زنده را هم در نظر نمیگیرد. شاید یك نوازنده یا خواننده دچار اشتباه شد، آنوقت با این كار صدا و سیما، آبروی یك اركستر میرود. هر وقت هم كه در این موارد با این دوستان صحبت میكنیم، توجیهشان این است كه مردم خیلی اصرار میكنند. متأسفانه بسیاری از آثار هنرمندان موسیقی بدون آنكه از كیفیت خوبی برخوردار باشد پخش میشوند. جالب است كه حتی برنامهریزان صدا و سیما به حساسیتهای برنامه خودشان هم بیتوجهند و تنها میخواهند كه اهدافشان را به هر قیمتی پیش ببرند.
قربانی میگوید: اگر قانون رعایت حق تألیف و نشر عملی باشد، اوضاع بسیار فرق میكند و خیلی خوب است، اما به نظر نمیآید كه به این زودیها این اتفاق بیفتد. باید اهل فن جلسات متعددی را بگذارند، دور هم بنشینند و به یك نتیجهگیری واحد در این مورد برسند.
قربانی به اوضاع كپیرایت در خارج از مرزهای ایران اشاره میكند و میافزاید: وجود كپیرایت، حالت ایدهآل برای فعالیت هنرمندان موسیقی در هر جای جهان است. در دیگر كشورها، هیچ ارگانی نمیتواند بدون مجوز اثر شما را پخش كند، چه برسد به اینكه كپی كرده و آنها را در گوشه خیابانها و فروشگاهها بفروشد. از هر طریقی این كار نادرست است.
اخلاق موسیقی
استاد «هوشنگ ظریف»، نوازنده برجسته تار ایرانی، دلیل عمده رعایت نشدن كپیرایت را در ایران، بیاخلاقی ناشرین غیر قانونی موسیقی میداند و میگوید: پیش از این مردم بااخلاقتر بودند.
پیش از این، تا این حد كپیهای غیر قانونی در گوشه و كنار به این راحتی فروخته نمیشد، اما الان نه نظارتی بر این جریان صورت میگیرد و نه حمایتی از موسیقیدانان میشود.تنها میتوان امیدوار بود كه رعایت كپیرایت در ایران عملی بشود. اما واقعاً نمیدانم كه این كار شدنی است یا نه. در هر حال باید دولت وارد عمل شود و حقوق موسیقیدانان را باز پس گیرد، اینطور نباشد كه هر كسی در هر خیابانی آثار موسیقیدانان را چاپ كرده و بفروشد.عضو هیئتمدیره خانه موسیقی میگوید: خوشبختانه خانه موسیقی هم در حال حاضر در حال پیگیری این موضوع است و امیدواریم كه به نتیجه برسد. در هر حال خانه موسیقی هم به تنهایی نمیتواند كاری بكند و به حمایتهای دولتی نیازمند است.ظریف كه از او در نوزدهمین جشنواره موسیقی فجر به خاطر یك عمر فعالیت هنری تجلیل شد، میافزاید: پیش از این ما هرگز با افرادی اینچنین مواجه نمیشدیم كه آثار هنرمندان را در رنگهای مختلف، آزادانه و بدون اجازه در خیابانها بفروشند، اما الان آنقدر این موضوع گسترش یافته كه برای همه تبدیل به یك مسئله عادی شده است. در هر حال باید كپیرایت در ایران رعایت و از این قانون حمایت شود.وی در پایان در مورد اینكه چرا تاكنون این قانون در ایران پیاده نشده است، میگوید: كمتر كسی به این فكر كرده است كه ما هم نیاز به كپیرایت داریم، ضمن اینكه پیش از این تعداد كپیكاران غیر مجاز تا این حد نبود. مردم اخلاقگراتر از این حرفها بودند.
حرفهای ناشران
«رامین صدیقی» مدیرعامل نشر موسیقی هرمس كه خودش از آن دسته افرادی است كه سالها موضوع كپیرایت را در ایران دنبال كرده است، میگوید:از آنجا كه دیگر كشورها میدانند كه ما قانونی برای كپیرایت موسیقی در ایران نداریم، آنها هم كارهای ما را به شكل غیر قانونی پخش میكنند، میفروشند و از قِبَل كار هنرمندان ایرانی بهرههای بالای مالی میبرند. همان كشورهایی كه ما را قبول ندارند، از فعالیت ما درآمدزایی میكنند و این هرگز به سود ایران نیست.مسئله كپیرایت در ایران به این راحتیها حل نمیشود. به این دلیل كه اگر این قانون رعایت شود، بخش عمدهای از بازار صنعت موسیقی دچار بحران میشود. بحرانی كه به هر حال باید اتفاق بیفتد. در این زمینه دولت باید وارد مذاكره شود و با ایجاد یك سری مراودات بینالمللی به پیاده شدن این قانون كمك كند. باید مسئولان مركز موسیقی افق كپیرایت را در ایران ببنند و سپس به سیاستگذاری در این زمینه بپردازند.صدیقی خاطرنشان میكند: از آنجا كه من یك ناشر هستم و با مشكلات نبود كپیرایت از نزدیك آشنا، چندین بار در این مورد با مسئولین مركز موسیقی صحبت كردهام. تمام لوایح جهانی كپیرایت و نظرات ناشران را در این مورد جداگانه در اختیار آقای كاظمی، معاونت هنری وزیر و آقای همافر، رئیس مركز موسیقی گذاشتم، اما با هیچ واكنشی همراه نبود. حتی مقالاتی در این زمینه در نشریه داخلی خانه موسیقی چاپ كردم، اما باز هم بازتابی در پی نداشت و همچون پایاننامه یك دانشجوی موسیقی با آن رفتار شد. به مسئله كپیرایت باید سالها پیش از این پرداخته میشد.مدیرعامل نشر موسیقی هرمس میافزاید: برای محقق شدن كپیرایت، برخی از همصنفهای ما هم كمك نمیكنند، چون اگر كپیرایت در ایران رعایت شود، ۳۰ درصد آلبومهای منتشره غیر قانونی محسوب شده و از فعالیت آنها جلوگیری خواهد شد. آیا واقعاً با این شرایط موسیقیدانان، ناشران و بازار حاضرند برای اخلاقی شدن و قانونی كردن امور، دست از این سهم بكشند.صدیقی با بیان این موضوع به نبود ثبات اقتصادی در شغل ناشران موسیقی اشاره میكند و میگوید: از آنجا كه بازار موسیقی در حال حاضر بیشتر در دست ناشران غیر قانونی و كوچهبازاری است، شغلهای واسطه بیشتر شده و كمتر كسی به شغل مولد اشتغال دارد. یك ناشر جرئت نمیكند صد میلیون پولش را به كار موسیقی بزند، چون ترس برگشت آن را دارد و هیچ تضمینی برای آن وجود ندارد. تكثیر غیر قانونی آثار در ایران و خارج از ایران، اجازه ریسك كردن را به ما نمیدهد. تنها پیاده كردن قانون كپیرایت مهم نیست، بلكه داشتن اخلاق و روحیه آن هم مهم است، همچنین باید صدا و سیما و مطبوعات بخشی را به این موضوع اختصاص دهند و به كالبدشكافی موضوع كپیرایت بپردازند.صدیقی با اشاره به بودجه افزایشیافته ۳ میلیارد تومانی مركز موسیقی ادامه میدهد: در ابتدای سال مركز موسیقی اعلام كرد كه میخواهد ۳ میلیارد تومان به ناشران و هنرمندان كمك كند. هنوز كه این اتفاق نیفتاده، اما طبیعتاً در این میان به هر كدام بیشتر از ۵۰۰ هزار تومان نمیرسد و موسیقی ما با این كمك مریضتر از آنی میشود كه هست. این بودجه باید صرف زیرساختهای موسیقی ایران شود. ساخت زیرساختها هم برنامه دولت است. تمام ناشران میدانند چگونه پول دربیاورند، اما نبود قانون كپیرایت است كه مانع پیشرفت آنها میشود. وی ادامه داد: اگر نمیتوانند از فعالیت صدا و سیما در زمینه استفاده غیر مجاز آثار جلوگیری كنند، لااقل از پخش موسیقی در ایستگاههای مترو، گوشیهای موبایل و حوزههای دیگر جلوگیری كنند. ممكن است كه دشوار باشد، اما شدنی است. زمانی كه سال پیش در بخش انفورماتیك كشور هم تكثیر غیر قانونی اتفاق افتاد، رؤسای این مركز سریعاً به فكر چاره افتادند و توانستند وضعیت پیشآمده را مهار كنند، اما در زمینه موسیقی انگار دل هیچكس نمیسوزد.«سیدمحمد موسوی» مدیرمسئول موسسه فرهنگی ماهور میگوید: وزارت ارشاد نباید به كارهای غیر قانونی رسمیت دهد. دادن مجوز به آثار موسیقایی خارجی كه به درخواست بعضی از ناشران داخلی صورت میگیرد، كاری نادرست و مغایر با حیثیت ملی است.اینكه برخی از ناشران آثاری را از موسیقیهای خارج از مرز انتخاب و برای انتشار آن مجوز رسمی از وزارت ارشاد بگیرند و حتی به ثبت كتابخانه ملی ایران هم برسانند امری نادرست و خلاف است. این ناشر پركار عرصه موسیقی ضمن اشاره به این نكته كه از هیچگونه حمایتی برخوردار نیست، در مورد یارانههای دولتی میگوید: من با تخصیص یارانه به ناشران مخالفم و عقیده دارم كه پرداخت یارانه فساد مالی و كاری به دنبال دارد.مدیر موسسه تولید آثار صوتی «مهرورزان» نیز در این خصوص میگوید:مسئولان اجازه ندهند آثار به سرقترفته توزیع شوند.
تكثیر غیر مجاز كارهای پرفروش و پخش آزاد آنها، صدمات مادی و معنوی بسیاری به ناشران آثار موسیقایی وارد آورده است.
وقتی موسسه تهیهكننده با هزار زحمت و مرارت موفق به دریافت مجوز اثری میشود مطمئناً در انتظار حمایت از سوی مسئولین ذیربط است تا با كنترل صحیح بازار مانع از سوءاستفاده سودجویان شوند.
او با انتقاد از سكوت مسئولان در مقابل فعالیت سارقان آثار صوتی ادامه میدهد: متأسفانه هنرنشناسان به راحتی آثار دیگران را با كمترین هزینه به نام خود كرده و با كمال جسارت با درج شماره تلفنهای مركز پخش!! به فروش میرسانند.
قاضی زاده سمیه
منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست