غدد فوق کلیوی

غده‌ها بافتهایی هستند که سلولهای آنها ، برای ترشح کردن موادی ویژه تخصص یافته اند. بعضی از غده‌ها ، مانند غدد گوارشی ، ترشحات خود را از راه مجراهای موجود ، به داخل لوله گوارشی می‌ریزند. به چنین غده‌هایی برون‌ریز گفته می‌شود. غده‌هایی هم وجود دارند که ترشحات خود را در خون می‌ریزند. این غده‌ها درون‌ریز هستند. ترشحات غده‌های درون‌‌ریز هورمون نام دارد.
هورمونها (Hormones) در راه اندازی و تنظیم سوخت و ساز بدن ، نگهداری حالت تعادل بدن ، تنظیم رشد ، تنظیم تولید مثل نقش دارند. از لحاظ ساختمانی ، هورمونها به دو گروه عمده پروتئینی (متشکل از رشته‌های اسید آمینه) و استروئیدی (چربی مانند) تقسیم می‌شوند. در بدن ما چندین غده وجود دارد که ترشحات هر کدام ، عمل یا اعمال فوق کلیوی را در نقاط معین بدن بر عهده دارند غدد فوق کلیوی از جمله غدد داخلی بدن بوده و عمل آن در بالای هر کلیه و چسبیده به آن است. غدد فوق کلیوی از دو بخش قشری و مرکزی تشکیل شده است که هر یک غده‌ای کاملا مستقلند.
● بخش قشری غدد فوق کلیوی
این بخش از سه لایه تشکیل شده است در هر لایه یک دسته هورمون ترشح می کند، اما از نظر شیمیایی تمام هورمونهای بخش قشری جز گروهی از چربیها هستند ، که به نام استروئید معروفند. از جمله هورمونهای این بخش آلدسترون و کورتیزول می باشد.
▪ آلدوسترون
از جمله هورمونهای بخش قشری آلدوسترون (Aldestrone) است که در تنظیم میزان سدیم خون دخالت می‌کند از زمان قدیم می‌دانستند که اگر غده فوق کلیوی جانوری را بردارند، جانور پس از چند روز می‌میرد. اکنون روشن شده است که علت این مرگ دفع بیش از حد سدیم از کلیه است. که در نتیجه فقدان آلدسترون صورت می‌گیرد. اگر به جانور فاقد غده آدرنال ، مقدار زیادتری نمک خورانده شود از مرگ آن جلوگیری می‌شود.
▪ کورتیزول
هورمون دیگر بخش قشری ، کورتیزول است که بویژه از نظر کثرت فعالیتهایی که انجام می‌دهد از هورمون‌های بسیار مهم بدن است. کورتیزول در موارد ترمیم زخمها ، رفع التهاب در بافتها ، تجزیه پروتئین ها و تبدیل آنها به قند ، مقابله با شرایط ناگوار بدنی و محیطی مانند بیماری ، عفونت میکروبی ، شوکهای عصبی و عاطفی ، گرما و سرما دخالت دارند و به کمک بدن می‌آیند.
● بخش مرکزی غدد فوق کلیوی
این بخش هیچ ارتباطی به بخش قشری ندارد. در واقع بخش مرکزی غده فوق کلیوی را می‌توان جزئی از دستگاه عصبی سمپاتیک دانست، زیرا این اعصاب به سلولهای بخش مرکزی وارد شده اند و هر بار که تحریک دستگاه سمپاتیک رخ می‌دهد، این سلولها تحریک می‌شوند و هورمون آدرنالین آزاد می‌کنند این هورمون به همراه گردش خون به رگها ، ماهیچه‌ها ، قلب و مغز می‌رسد و موجب تقویت و تشدید آثار اعصاب سمپاتیک می‌شود.
▪ آدرنالین
بطور کلی آدرنالین همگام با تحریک اعصاب سمپاتیک ترشح می‌شود و موجب فراهم آوردن نوعی حالت آماده باش برای بدن است، تا شخص بتواند در مقابل پیشامد نابهنگام یا فوق العاده ، آمادگی قبلی داشته باشد (مانند موارد ستیز ، فرار یا ...). در چنین حالاتی ترشح آدرنالین موجب می‌شود که فعالیت قلب و فشار خون زیادتر شود و خون رسانی افزایش یابد. آدرنالبین بخصوص موجب باز شدن رگهای عضلات شده و خون رسانی را به این اعضا که تحریک بدن را موجب می‌شود، افزایش می‌دهد. از سوی دیگر عمل آدرنالین بر جگر باعث می‌شود که گلوکز خون بالا رود و انر‍ژی مورد نیاز برای ماهیچه‌ها و اعصاب تامین شود.
● چگونگی عمل هورمونها
چون هورمونها همراه خون منتقل می‌شود باید انتظار داشت که به همه جای بدن برسند. هورمونها به دو روش عمل می‌کنند.
۱) روش اول
هورمونهای استروئیدی به علت حل شدن در چربی غشای سلول می‌توانند از آن بگذرند پس امکان ورود آنها در بیشتر سلولهای بدن وجود دارد. اما تاثیر خود را فقط بر سلولهای هدف می‌گذارند. در این سلولها پروتئینهای ویژه‌ای به نام گیرنده وجود دارند که با هورمون ترکیب می‌شوند. مجموعه هورمون - گیرنده نوعی عامل فعال برای راه اندازی واکنشهای شیمیایی درون سلول خواهد بود. این مجموعه پروتئی‍نی را داخل هسته وارد می‌سازد تا آنزیم معینی بسازد و به کمک آن واکنش شیمیایی خاصی را در سلول انجام دهد.
۲) روش دوم
هورمونهای پروتئینی معمولا به علت درشتی از غشای سلول نمی‌گذرند. اما در سطح بیرونی غشا پروتئینهای گیرنده وجود دارند که این هورمونها را شناسایی می‌کنند و با آنها ترکیب می‌شوند و مجموعه هورمون - گیرنده را تشکیل می‌دهند. وجود این مجموعه آنزیمی را در غشا فعال می‌کند. این آنزیم سبب بوجود آمدن ترکیبی به نام AMP حلقوی در داخل سلول می‌شود. AMP حلقوی آنزیم ویژه‌ای را در سلول فعال می‌سازد تا واکنش شیمیایی معینی را انجام دهد.