مهمترین ریشه‌های تجاوز عراق به ایران

در شهریورماه ۱۳۵۹ دولت عراق با دستور صدام حسین رئیس جمهور آن کشور یک حمله همه‌جانبه را در طول بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک به جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد جنگی که به مدت ۸ سال طول کشید و در نوع خود از طولانی‌ترین جنگ‌های قرن بیستم محسوب می‌گردد. امروزه بر کسی پوشیده نیست و بویژه بعد از ارائه گزارش دبیر کل اسبق سازمان ملل متحد،‌خاوریز پرزدکوئیار که جنگ با تجاوز قطعی و مسلم رژیم بعثی عراق آغاز شد در عین حال نکته‌ای که به علل مختلف تاکنون پوشیده مانده است اینکه انگیزه ،‌علل وعوامل آغاز این تجاوز و به عبات دیگر ریشه‌های سیاسی و تاریخی انجام این حمله چه بوده است؟
دراین مورد بررسی محققانه به دلایل مختف صورت گرفته است. به‌طور کلی مطالعه جنگ‌ها اغلب به مورخین و استراتژیست‌ها واگذار گردیده که آنها نیز با توجه به تخصص خودروی ملاحظات فنی ،تاکتیکی جنگ‌ها تکیه کرده و سایر ابعاد وزمینه‌های بروز جنگ را نادیده گرفته‌اند.در زمینه آغاز این جنگ تحلیلگران غربی به‌طور عمده روی اختلافات تاریخی و مرزی ایران وعراق و در نهایت تهدیداتی که انقلاب اسلامی درایران متوجه دولت عراق کرده بود محدود کردند و کمتر به سایر زمینه‌ها و ابعاد مستور و حتی مهمتر پرداخته‌اند.آغاز یک حمله نظامی از طرف یک کشور بر علیه کشور همسایه یقینا آخرین وسیله برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی یک دولت نمی‌باشد و تا زمانی که با بررسی همه‌جانبه زمینه مساعدی برای آغاز جنگ فراهم نباشد دولت‌ها به ندرت دست به چنین ریسک خطرناکی می‌زنند البته این مسئله هم نیز وجود دارد که ممکن است در محاسبات خودشان دچار اشتباه شوند ولی همان در قالب و زمینه ابعاد مختلف و آثار همه‌جانبه جنگ را در نظر گرفته و آنگاه تصمیم به انجام چنین اقدامی می‌گیرند.
یک رابطه آشکاری میان منابع در اختیار یک دولت و جنگ وجود دارد .
به عبارت دیگر آغاز و اداره جنگ نه تنها تحت تاثیر عزم و تصمیم یک دولت می‌باشد بلکه تحت تاثیر توانایی‌هایی آن دولت نیز می‌باشد. در عصر حاضر آغاز یک جنگ همه‌جانبه نیاز به منابع وسیع و یا متحدینی دارد چنانچه منابع مورد نیاز از قبیل بنیه اقتصادی برای تامین هزینه‌های جنگ، نیرو قدرت نظامی برای اجرای چنین تصمیمی و در عین حال متحدینی که از اهداف جنگ طلبانه آ‌ن کشور حمایت کنند موجود نباشد احتمال ضعیفی وجود دارد که دولتی دست به آغاز جنگ و خونریزی با آن همه خسارات غیرقابل پیش‌بینی بزند همان طور ی‌که جفری پارکر مشاهده کرده است یک عامل بازدارنده از بروز جنگ‌ها به صورت سنتی در اروپا و بویژه قبل از سال۱۸۰۰ میلادی ناشی از فقدان بنیه مالی لازم برای تامین هزینه جنگ‌های نامحدود بوده است. بنابراین از نظر تاریخی و بویژه در دوران معاصر در جنگ‌های مدرن باید توجه داشت که تکیه بر یک علت و انگیزه به‌عنوان عامل و ریشه بروز جنگ و نادیده گرفتن سایر علل و عوامل عملی ساده اندیشانه ،‌ غیرمحققانه و یا مغرضانه است.
با در نظر گرفتن همه مسائل ذکر شده در بررسی‌های مهم سیاست خارجی بخصوص در دوران جدید عوامل متعددو گوناگونی دخالت دارند که به‌عنوان متغیرهای مستقل مطرح بوده و تصمیم‌گیری در سیاست خارجی به‌عنوان تغییر وابسته بررسی می‌گردد .
آنچه که با توجه به بررسی‌های انجام شده در تصمیم‌گیری رژیم عراق مبنی بر آغاز جنگ تحمیلی و تجاوز به ایران به‌عنوان متغیرهای موثر دخیل بوده است در چند محور کلی خلاصه می‌شود:
۱) سیستم بین‌الملل
۲) ویژگی‌های شخصیتی صدام
۳) متغیرها و ریشه‌های اجتماعی
۴) عوامل بورکراتیک
در واقع مجموع عوامل بالا که هر کدام نیازمند تفسیر مفصلی صدام حسین را مجاب کرد تا در روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ به مرزهای ایران حمله‌ور شود.

میثم بشیری

منبع : روزنامه رسالت