دیپلماسی هسته ای

دكتر لاریجانی بدرستی این سئوال اساسی و كلیدی را مطرح كرده است كه آیا جمهوری اسلامی ایران واقعا محدود است به این كه فقط با سه كشور اروپایی یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان در خصوص فعالیت های هسته ای خود مذاكره كند و یا این كه با سایر كشورهای مهم دنیا و از جمله كشورهای عضو جنبش عدم تعهد نیز می توان به مذاكره در این رابطه پرداخت. از سوی دیگر، این سئوال و ایراد جدی هم اكنون وارد است كه سه كشور اروپایی اصولا بر اساس چه دستور العملی با ایران در بحث هسته ای مذاكره می كنند؟ سئوالی كه در واقع از سوی برخی از كشورهای عضو اتحادیه اروپایی، اعضای شورای حكام ۳۵ نفره آژانس بین المللی انرژی اتمی، كشورهای عضو عدم تعهد و .... مطرح است كه سه كشور عضو اتحادیه اروپایی به نمایندگی از طرف چه كشور و سازمانی با ایران وارد مذاكره شده اند؟ آیا این سه كشور نمایندگی اتحادیه اروپایی را دارند یا نماینده شورای حكام آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده یا از طرف سازمان ملل و یا جامعه جهانی نمایندگی دارند؟ با در نظرگیری موقعیت سه كشور فوق بنظر می رسد كه این سه كشور نمایندگی هیچ یك از ارگانهای ذكرشده را ندارند و حتی نمی توانند نمایندگی اتحادیه اروپایی را داشته باشند!!؟
با نگاهی به ساختار كاری و نهادینه و تشكیلاتی اتحادیه اروپایی به سادگی متوجه می شویم كه این سه كشور از نظر حقوقی نمی توانند نمایندگی اتحادیه اروپایی را داشته باشند و اساسا در روند كاری اتحادیه هیچگاه سه كشور فوق - حال به صرف اینكه كشورهای بزرگ و قدرتمندی هستند و دارای توانایی هسته ای هستند _ نمایندگی اتحادیه برای پیگیری یك موضوع مهم سیاست خارجی را نداشته اند و اساسا این تركیب در چارچوب كاری و ساختاری اتحادیه اروپایی جایگاهی ندارد و بدین خاطر است كه بسیاری از اعضای اتحادیه با گفتگوهای سه كشور فوق با ایران بدین شكل موافق نیستند زیرا این كشورها یك حالت انحصاری برای خود قائل بوده و اطلاع رسانی درستی نیز در نزد سایر اعضای اتحادیه و در جلسات رسمی اتحادیه به عمل نیاورده و نمی آورند.
كسانی كه با رویه كاری اتحادیه اروپایی آشنایی دارند می دانند كه مهمترین تصمیمات در اتحادیه از سوی شورای اتحادیه - حال چه در سطح سران اتحادیه و چه در سطح شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپایی - اتخاذ می شود و در این موارد چنانچه موضوع مربوط به سیاست خارجی اتحادیه باشد شورا دستورالعملی به تروئیكای اتحادیه می دهد و از آن رسما می خواهد موضوع را به نمایندگی از اتحادیه اروپایی در نزد آن كشور پیگیری نماید و بعد به شورا گزارش دهد.
از طرف دیگر تروئیكای اتحادیه اروپایی دارای یك ماهیت سیاسی و حقوقی است و هر كشوری در اتحادیه به صرف این كه بزرگ و قدرتمند است نمی تواند عضو این تروئیكا باشد. سه كشور فوق نیز بعنوان تروئیكای اتحادیه اروپایی مطرح نیستند.
در ادبیات سیاسی و حقوقی اتحادیه اروپایی، به كشوری كه ریاست كنونی اتحادیه را دارد و همچنین كشوری كه در آینده ریاست چرخشی و ۶ ماهه اتحادیه را عهده دار خواهد شد، بعلاوه نماینده ای از طرف دبیركل سیاست خارجی و امنیتی مشترك (به اصطلاح وزیر خارجه مشترك اتحادیه اروپا كه در حال حاضر بعهده خاویر سولانا است) و نماینده ای از سوی كمیسیون اروپا بعنوان بازوی اجرایی اتحادیه شركت می كند، تروئیكا گفته می شود.
از آنجائی كه سطح مذاكرات هسته ای ما با این سه كشور در سطح وزرا است و آقایان جك استراو، یوشكا فیشر و میشل بارنیه (ایشان اخیرا جای خود را به فیلیپ دوست بلازی داده) در مذاكرات با ایران شركت می كردند، لذا در صورتی كه تروئیكای اتحادیه مطرح باشد شخص آقای خاویر سولانا نماینده عالی شورا و به اصطلاح وزیر خارجه مشترك اتحادیه و خانم والدنر كمیسیونر روابط خارجی كمیسیون اروپا نیز بایست در مذاكرات شركت می كردند. لكن از آنجا كه این تركیب تروئیكا نیست لذا دو شخصیت اخیر نیز هیچگاه در مذاكرات بهمراه سه وزیر خارجه فوق شركت نداشته اند.
با نگاهی به تركیب سه كشور انگلیس، فرانسه و آلمان مشاهده می شود این سه كشور در طی دو سال اخیر هیچ یك عضو تروئیكای اتحادیه نبوده اند و فقط انگلیس از ابتدای ماه ژوئیه گذشته به ریاست دوره ای ۶ ماهه اتحادیه رسیده است. از آن تاریخ نیز ما مذاكره ای با این سه كشور نداشته ایم. بنابراین چیزی كه مشخص است اینكه این سه كشور نمی توانند نه بعنوان تروئیكای اتحادیه و نه بعنوان نمایندگان قانونی اتحادیه در مذاكرات هسته ای منظور باشند.
از طرف دیگر باید این نكته مهم را در نظر داشت كه تاكنون هیچگاه شورای اتحادیه چه در سطح سران و چه در سطح وزرای خارجه بطور رسمی این سه كشور را بعنوان نمایندگان اتحادیه اروپایی در مذاكرات هسته ای با ایران معرفی نكرده اند و اساسا باید در نظر داشت كه بسیاری از كشورهای عضو اتحادیه با تركیب این سه كشور در مذاكره با ایران مخالف هستند و این امر را به شیوه های مختلف عنوان داشته اند. برخی كشورهای بزرگ مثل ایتالیا یا اسپانیا همیشه معترض بوده اند كه چرا اینها در تركیب این گفتگوها حضور ندارند.
خاطرنشان می شود اتحادیه داری كشورهای بزرگ، كوچك و متوسط از نظر قدرت و توانایی سیاسی است و اصولا در روند كارهای اتحادیه كشورهای كوچك و متوسط همیشه به عملكرد انفرادی و متكبرانه كشورهای بزرگ معترض بوده و مخالفت خود را عنوان می كنند. بنابراین باید در نظر داشت كه سه كشور انگلیس، فرانسه و آلمان نمایندگان اتحادیه اروپایی نیستند و نمی توانند باشند.
از طرف دیگر لازم و ضروری است تا ایران گفتگو با سایر كشورهای مهم عضو شورای حكام را در نظر داشته باشد تا ضمن رسیدن به یك تعادل با همه كشورهای ذیربط این ایراد نیز وارد نباشد كه ایران امتیاز ویژه ای برای سه كشور فوق قائل است و برای سایر كشورهای مهم اهمیتی قائل نیست.
بنظر می رسد تاكنون ایران با توجه به حسن نیت خود و با عنایت به اطمینان از فعالیتهای هسته ای صلح آمیز خود با سه كشور انگلیس، فرانسه و آلمان وارد مذاكرات در زمینه هسته ای شده است. با این امید كه از طریق گفتگو و تبادل نظر بتواند به یك توافق قابل قبول برسد و در واقع با این اقدام خود یك اعتبار ویژه به سه كشور فوق داده است كه در صورت به نتیجه رسیدن مذاكرات می تواند اعتبار فوق العاده زیادی برای این كشورها ایجاد نموده و نقش آنها را در معادلات بین المللی ارتقاء بخشد ولی متاسفانه در روزهای اخیر شاهد اظهارات و موضع گیری هایی از سوی این كشورها بوده ایم كه نه تنها با ماهیت مذاكرات مغایرت دارد بلكه با موقعیت این كشورها نیز همخوانی ندارد.بنظر می رسد جمهوری اسلامی لازم است با كشورهایی چون روسیه، چین، اعضای جنبش عدم تعهد، نمایندگان رسمی اتحادیه اروپا و سایر كشورهای قدرتمند به گفتگو و روشنگری مواضع اصولی خود بپردازد. در صورت تداوم گفتگو با اتحادیه اروپا البته بعنوان یكی از طرفین گفتگوهای آینده نیز لازم است رسما از اتحادیه اروپایی خواسته شود آیا سه كشور فوق نمایندگی رسمی اتحادیه را دارند و یا اتحادیه تركیب دیگری برای نمایندگی خود قائل است.
اتحادیه اروپایی با توجه به ماهیت ساختاری و تشكیلاتی خود در گفتگو پیرامون موضوعات مهم مبتلابه جهانی نمایندگان خاص و رسمی خود را دارد و از طرفی اتحادیه هیچگاه یك بازیگر قوی در مقایسه با سایر بازیگران نبوده است. بعنوان نمونه در فرآیند گفتگوهای صلح بین فلسطینیان و اسرائیل و در چارچوب طرح نقشه راه اتحادیه اروپا بعنوان یك حلقه در كنار كوارتت (آمریكا، روسیه، سازمان ملل و اتحادیه اروپا) قرار دارد و در این میان نقش اتحادیه چندان زیاد نبوده و تاكنون نیز از سیاست های آمریكا و اسرائیل در این رابطه پیروی كرده است.
منبع: خبرگزاری مهر
دكتر سعید خالوزاده

منبع : روزنامه همشهری