التفات روس‌ها یا خبر خوش هسته‌ای

این روزها در واقع اتفاق مهمی در ایران اسلا‌می رخ داده است و آن هم ورود اولین محموله سوخت هسته‌ای نیروگاه بوشهر است. ورود این محموله‌ها به طور ناگهانی بی‌سر و صدا پس از هیاهوهایی که گهگاه به راه می‌افتد بسیار جالب و خوشحال‌کننده است. گرچه هنوز همه اینها وسیله‌اند و تا هدف اولیه که تولید برق اتمی در کشور است راه کمی نمانده است ولی در عین حال این امر از دیدگاه‌های مختلف اهمیت‌ گوناگونی دارد.
شاید به‌طور عادی آنچه که برای ده‌ها کشور و صدها نیروگاه اتمی دیگر بدون سروصدا اتفاق افتاده است، این مطلب امر مهمی نباشد. مخصوصا اینکه کشور روسیه از بیش از یک دهه قبل باید آمادگی ارسال آن را نوید می‌داد ولی تاخیر و تعویق عملیات آماده‌سازی نیروگاه اتمی بوشهر و مخصوصا سوخت آن از چارچوب پروتکل‌ها، قراردادها، دوستی‌ها و دشمنی‌ها فراتر رفته است که مسلما تحویل سوخت این نیروگاه در میان این همه مسائل جالب می‌نمود. اینها همه در حالی بود که حتی مطابق آنچه که دشمن عنوان می‌کرد و نیز بر اساس قطعنامه‌های تحریم سازمان ملل علیه ایران، نیروگاه اتمی بوشهر استثنا شده بود، ولی روس‌ها به جای تمام تصمیم‌سازان جهانی مطابق منافع خود بیرون از چارچوب هر نوع قرارداد نوشته و نانوشته برای ما تعیین‌تکلیف می‌کردند. اکنون در راستای ارتباطات عرف دیپلماتیک و ادب مخصوص ایرانی باید چراغهای سبز را نشان داد ولی فراموش نکرد که کشور روسیه از جانب کشور جمهوری اسلا‌می ایران به صور گوناگون منتفع و بهره‌مند شده است. بنابراین اکنون ملت ایران است که باید این یک قدم به جلو را بیش از خبرهای هسته‌ای گذشته، جشن بگیرد. گرچه ما باید از سال ۱۳۵۸ سوخت هسته‌ای نیروگاه بوشهر را در ایران می‌داشتیم ولی اکنون که داریم باید خوشحال باشیم که یکی از اجزای اصلی نیروگاه بوشهر در داخل میهن اسلا‌می ما وجود دارد و لذا نوید راه‌اندازی نیروگاه به طور ملموسی بالا‌ می‌رود. ثانیا داشتن مقادیر معتنابهی سوخت غنی‌شده با کاربرد صلح‌آمیز در کشور، اعتنای زیادی را خواه ناخواه سبب می‌‌گردد.
گرچه به ظاهر هیچ کشوری - حتی در سال‌های اخیر کشور آمریکا - هم با آن مخالفت علنی نداشته است، ولی نوعی لجبازی و گروگیری در پشت صحنه ملا‌حظه می‌شد. ثالثا وجود چنین سوختی در کنار نیروگاه بوشهر به طور حقوقی و منطقی امکان‌حمله نظامی را به شدت کاهش می‌دهد. رابعا شاید برای برخی از مسوولا‌ن که یک شبه جریانات را صنعتی می‌پندارند، این امر در معنا خیلی مهم نباشد ولی برای کسانی نظیر نگارنده که عمری را در پژوهش و اجرای چنین پروژه‌هایی گذرانده‌اند بسیار خوشحال کننده‌، امیدبخش و به لحاظ علمی و فنی دارای اهمیت فوق‌العاده می‌نمایاند. به همین دلیل ان‌شاءا... روزی که سوخت‌گیری سوخت‌های هسته‌ای وطنی در رآکتورهای خودمان (حتی با هر نوع کمک که فعلا‌ نیست) به طور منطقی و با استانداردهای جهانی صورت گیرد، بزرگ‌ترین جشن‌های دنیا برای ملت ایران و مخصوصا برای دست‌اندرکارانی (نظیر نسلی که فعلا‌ و عملا‌ فراموش شده‌اند) که اجزای این تکنولوژی با اجزای سلول‌های وجودشان گره خورده است به طور خودجوش برپا خواهد شد. ‌ به هر حال نگارنده معتقد است کشور روسیه کار مهمی نکرده است، چرا که این عمل باید از سال‌ها پیش صورت می‌گرفت. لذا با هر استدلا‌لی با راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر هیچ انگی به ما نمی‌چسبد. با این وجود در رابطه با موضوع اصلی، اکنون با چند چالش مواجهیم که بخش‌های فنی، سیاسی و دیپلماسی کشور باید بدون غفلت توجه لا‌زم را به آن مبذول دارند. ‌
۱) نه روسیه و نه غرب خیلی هم بر اساس روش‌های اصولی و منافع مردم ایران مبادرت به این امر نکرده‌اند. ‌
۲) درخواست التزام کشور روسیه نه در تحویل سوخت بلکه راه‌اندازی به موقع و ایمن نیروگاه در زمان‌های مقرر بدون تاخیرهای مجدد و انتقال تکنولوژی
۳) جلوگیری از کم‌رنگ جلوه دادن اهمیت غنی‌سازی، گرچه تکنولوژی و اقتصاد این بخش از فرآیند سوخت بسیار مهم است که نویسنده بدان بی‌تفاوت نیست ولی در این زمان که به هر حال ایران وارد این جرگه شده است و به لحاظ حقوقی مراحل زیادی را طی کرده است، اکنون نه صرفا به لحاظ فنی بلکه به لحاظ حقوقی باید حق قانونی و مساوی آن در جهان اخذ شود.
۴) هر نوع چراغ سبز نشان دادن به غرب فقط باید همراه باشد با اطمینان‌های بین‌المللی در اجرای پروژه‌های تولید برق اتمی با تمام شرایط جهانی آن نظیر: ایمنی، کارایی، اقتصادی با استانداردهای جهانی و تضمین امکان بهره‌برداری بهینه در جهت توسعه پایدار.
۵) همان‌طور که از حدود ۸ سال پیش در رابطه با ایجاد مرکز تحقیقات نیروگاه‌ها با مسوولا‌ن ایرانی و روسی مکاتبات، گفت‌وگوها و گزارش‌های مفصلی رد و بدل شد ولی تاکنون طبق اطلا‌ع اینجانب این امر تحقق واقعی و بیرونی پیدا نکرده است. وجود چنین مرکزی که وظیفه آن پشتیبانی است و مسوول کارکرد منظم، ایمن و بهینه نیروگاه می‌باشد امری اجتناب‌ناپذیر است. این تجربه عملا‌ در تمامی کشورهای دارنده این تکنولوژی ثابت و محقق شده است. چنین مراکزی با تجمیع اطلا‌عات محلی، منطقه‌ای، جهانی و آخرین پیشرفت‌ها و تازه‌های دنیای علم و تکنولوژی که فراهم می‌نمایند، به سهولت مشکلا‌ت احتمالی نیروگاه را مرتفع و کارکرد بهینه آن را تدارک خواهند دید. چنین مرکزی در آینده نه چندان دور می‌تواند نقش انتقال تکنولوژی‌های مربوطه را به لحاظ دانش فنی و مهندسی و حتی تجهیزات مربوطه به عهده داشته باشد. از همه اینها که بگذریم هزینه تاسیس چنین مرکزی در مقام مقایسه با هزینه کل هر واحد نیروگاه کمتر از یک‌هزارم ولی فواید آن حتی فقط در راهبری هر نیروگاه به جهت جلوگیری از خاموشی‌های ناگهانی،‌افزایش طول عمر نیروگاه، کارکرد بهینه، هزینه‌های قطعات و... چند ده برابر خواهد بود. مسلما مطالعات کارشناسی این ادعاها را باید ثابت کند که تاکنون اینگونه بوده است.

احمد قریب

منبع : روزنامه اعتماد ملی