وقت شناسی

● وقت نماز صبح.
نزدیك اذان صبح از طرف مشرق سفیده ای رو به بالا حركت می كند كه آن را فجر اول (فجر كاذب) می گویند؛ موقعی كه آن سفیده پهن شد، فجر دوم (فجر صادق) و اول وقت نماز صبح است و آخرِ وقت نماز صبح موقعی است كه آفتاب بیرون می آید.
توضیح المسائل، مسأله ۷۴۱.
س - شبهایی كه مهتاب تا صبح هست، اگر كسی یقین كند كه فجر صادق طالع شده، آیا می تواند نماز صبح را بخواند، یا باید صبر كند تا سفیدی صبح به طور محسوس آشكار شود و وظیفه او در امساك روزه ماه مبارك رمضان چگونه است و در صورتی كه وقت نماز از اول آشكار شدن سفیدی باشد، در شبهای ابری یا در شهرستانهایی كه روشنایی برق به حدی زیاد است كه باید خیلی صبر كرد تا سفیدی آشكار شود، اگر به اندازه ده دقیقه از اول فجر صبر كند، بعد از ده دقیقه وقت نماز است یا نه.
ج ـ احتیاط لازم در شبهای مهتاب آن است كه صبر كند تا سفیده صبح در افق ظاهر شود و غلبه كند بر روشنایی مهتاب، بلكه خالی از وجه نیست و این حكم در روشنی برق و شبهای ابری نیست و در روزه احتیاط كند و در شبهای مهتاب اگر چه بعید نیست كه لازم نباشد امساك قبل از آنچه ذكر شد.
توضیح المسائل، مسأله ۷۵۴.
● وقت فضیلت نماز صبح.
وقت فضیلت نماز صبح از اول طلوع صبح صادق است تا پیدا شدن سرخی طرف مشرق (حمره مشرقیه) و در غیر این وقت تا قبل از طلوع آفتاب اگر نماز صبح خوانده شود، در وقت اِجزا می باشد، ولی مستحب است انسان نماز صبح را طوری بخواند كه هوا هنوز خوب روشن نشده باشد.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، مسأله ۱۰.
● اول ظهر چه زمانی است.
اگر چوب یا چیزی مانند آن را (شاخص) راست در زمین هموار فرو برند، صبح كه خورشید بیرون می آید، سایه آن به طرف غرب می افتد و هر چه آفتاب بالا می آید، این سایه كم می شود و در شهرهای ما در اول ظهر شرعی به آخرین درجه كمی می رسد و ظهر كه گذشت سایه به طرف مشرق بر می گردد و هر چه خورشید رو به مغرب می رود، سایه زیادتر می شود، بنابراین وقتی كه سایه به كمترین درجه خود رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعی شده است، ولی در بعضی از شهرها، مثل مكه كه گاهی موقع ظهر سایه به كلی از بین می رود بعد از آنكه سایه دوباره پیدا شد، معلوم می شود ظهر شده است.
توضیح المسائل، مسأله ۷۲۹.
▪ فرق غروب و مغرب
زمانی كه خورشید از نظرها پنهان می شود (در آخر روز) غروب نامیده می شود و اما مغرب زمانی است كه سرخی طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بین برود؛ بعضی گفته اند كه آن سرخی طرف مشرق از روی سر ناپدید شود، ولی حضرت امام می فرمایند: آن سرخی به سمت سر انسان نمی رسد، بلكه همان طرف مشرق مقداری كه بالا می آید ناپدید می گردد.
توضیح المسائل، مسأله ۷۳۵، عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، مسأله ۱.
● وقت مخصوص نماز ظهر و عصر.
وقت مخصوص نماز ظهر، از اول ظهر است تا وقتی كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عصر وقت به مغرب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند؛ البته باید توجه داشت كه وقت مخصوص، برایِ مسافر و غیر مسافر فرق دارد.
توضیح المسائل، مسأله ۷۳۱، ۷۳۷.
● وقت مشترك نماز ظهر و عصر.
ما بین وقت مخصوص نمازظهر و وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترك نماز ظهر و عصر است و اگر كسی اشتباهاً نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند و بعد از نماز ملتفت شود، نمازش صحیح است.
توضیح المسائل، مسأله ۷۳۱.
▪ یادآوری.
۱) اگر پیش از خواندن نماز ظهر سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه كرده است، چنانچه در وقت مشترك باشد، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند؛ یعنی نیت كند كه آنچه تا به حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم همه نماز ظهر باشد و بعد از آنكه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عصر را بخواند و احتیاط آن است كه بعد از نماز عصر دوباره نماز ظهر و عصر را بخواند و این احتیاط خیلی مطلوب است. توضیح المسائل، مسأله ۷۳۲.
● وقت فضیلت نماز ظهر و عصر.
وقت فضیلت نماز ظهر از اول ظهر (زوال) است تا وقتی كه سایه شاخص به اندازه خودش شود - البته بعد از شروع به زیاد شدن - و اما آخر وقت فضیلت نماز عصر این است كه سایه شاخص دو برابر خودش شود و اما در ابتدای وقت فضیلت نماز عصر، مشهور علما فرموده اند كه از ابتدای شروع سایه قسمت دوّم شاخص. ولی حضرت امام می فرمایند اظهر این است كه ابتدای وقت فضیلت نماز عصر از وقتی است كه سایه شاخص به - خود برسد ولكن بعید نیست كه از بعد از تمام شدن نماز ظهر باشد.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۳۸.
▪ یادآوری.
احتیاط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعی كه عرفاً اول ظهر می گویند تأخیر نیندازد و اگر از اوایل ظهر تأخیر افتاد، به جای نماز جمعه نماز ظهر بخواند ولی بعضی می گویند تا وقتی كه سایه شاخص مانند خودش بشود وقت دارد.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه و توضیح المسائل، مسأله ۷۳۴.
● نصف شب چه زمانی است.
احتیاط واجب آن است كه برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها، شب را از اول غروب تا اذن صبح حساب كنند و برای نماز شب و مانند آن تا اول آفتاب حساب نمایند.
توضیح المسائل، مسأله ۷۳۹.
● وقت مخصوص نماز مغرب و عشا.
وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتی كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد، كه اگر كسی مثلا مسافر باشد و تمام نماز عشا را در این وقت بخواند، احتیاط مستحب آن است كه بعد از نماز مغرب نماز عشا را دوباره بخواند و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد، كه اگر كسی تا این موقع نماز مغرب را نخوانده، باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند؛ البته وقت مخصوص نماز عشا برای مسافر و غیر مسافر فرق دارد.
توضیح المسائل، مسأله ۷۳۶.
● وقت مشترك نماز مغرب و عشا.
ما بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا وقت مشترك نماز مغرب و عشا است كه اگر كسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد.
توضیح المسائل، مسأله ۷۳۶.
● وقت فضیلت نماز مغرب و عشا.
وقت فضیلت نماز مغرب، از اول مغرب است تا بر طرف شدن سرخی طرف مغرب، كه به آن حُمره مغربیه و یا شفق هم می گویند و اما وقت فضیلت نماز عشا از بعد از بر طرف شدن آن سرخی است تا - از شب.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه.
▪ یادآوری های اوقات مخصوص و مشترك نماز.
۱) اینكه اول وقت، اختصاص به نماز ظهر (و همچنین نماز مغرب)، و آخر وقت اختصاص به نماز عصر (و همچنین نماز عشا) دارد، مراد آن است كه اگر عمداً نماز عصر در وقت مخصوص نماز ظهر و نماز عشا در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده شود، باطل است. در اینجا چند مطلب استثنا شده است.
الف) اگر گمان پیدا كرد كه ظهر شده و نماز ظهر را شروع كرد - البته در مواردی كه گمان به دخول وقت كافی است - ولی در بین نماز وقت داخل شد، در این صورت چون نمازش صحیح است، مانعی ندارد كه نماز عصر را در وقت مخصوص ظهر بخواند و لازم نیست به اندازه چهار ركعت از اول وقت گذشته صبر كند و بعد بخواند.
ب) اگر سهواً نماز عصر را قبل از نماز ظهر بخواند و از وقت فقط به مقدار چهار ركعت باقی مانده باشد، كه در این صورت نماز ظهر را در وقت مخصوص عصر می خواند.
ج) اگر در اول وقت كه مثلا وقت مخصوص نماز ظهر است، نماز دیگری غیر از نماز عصر آن روز را بخواند، مانند نماز قضا مانعی ندارد.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، مسأله ۲.
۲) تقسیم وقت به مختص و مشترك در مواردی ثمره عملی دارد؛ مثلا اگر زنی در اول وقت بعد از گذشتن مقدار خواندن نماز ظهر حائض شود و نماز ظهر را نخوانده باشد، فقط قضای نماز ظهر بر او واجب‏است و اگر در نزدیك آخر وقت عذر او برطرف شود، اگر برای هر دو نماز وقت دارد، هر دو بر او واجب است، و اگر برای دومی وقت دارد - هر چند به اندازه یك ركعتش - فقط دومی واجب است و اگر برای دومی و حتی یك ركعت از اول وقت دارد، باز هم هر دو بر او واجب است.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، مسأله ۳ و احكام الاوقات، مسأله ۱۵، تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۰، مسأله ۱۵.
۳) كسی كه به اندازه خواندن یك ركعت وقت دارد، باید نماز را به نیت ادا بخواند، ولی نباید نماز را عمداً تا این وقت تأخیر بیندازد. بنابراین اگر شخصی مسافر به اندازه سه ركعت و شخص غیر مسافر به اندازه پنج ركعت تا غروب وقت داشته باشد، باید نماز ظهر را اول بخواند، اگر چه مقداری از نماز عصر، خارج وقت خوانده می شود و همچنین در نماز مغرب و عشا، اگر شخص مسافر نباشد و تا نصف شب مقدار پنج ركعت وقت داشته باشد، باید اول نماز مغرب، و اگر كمتر از پنج ركعت وقت داشته، باید اول نماز عشا را بخواند؛ چون چهار ركعت آخر مخصوص وقت نماز عشا است، و اما اگر مسافر باشد و تا نصف شب به اندازه چهار ركعت وقت داشته باشد، باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند و چون بعد از خواندن نماز مغرب ممكن است به اندازه یك ركعت یا بیشتر وقت داشته باشد، باید فوری نماز مغرب را شروع كند و نیت آن هم اداست، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه نیت ادا و قضا نكند.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۳۹، مسأله ۹، عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، مسأله ۴.
۴) واجب است نماز عصر بعد از نماز ظهر، و نماز عشا بعد از نماز مغرب خوانده شود، كه اگر عمداً جلوتر بخواند، باطل است، چه در وقت مختص به اولی باشد و چه در وقت مشترك، و اما اگر سهواً جلوتر بخواند یا در وقت مختص به اولی خوانده شده یا در وقت مشترك، و اگر در وقت مختص باشد، دو صورت دارد: یا تمامش در وقت مختص به اولی واقع شده و یا مقداری از آن در وقت مشترك داخل گردیده؛ اگر تمامش در وقت مختص به اولی واقع شده باشد، بنابر احتیاط واجب باطل است و اگر در مقداری از وقت مشترك هم داخل شده، نمازش صحیح است و اما اگر سهواً در وقت مشترك جلوتر خوانده باشد، اگر بعد از نماز یادش بیاید، نمازش صحیح است و اگر در وسط نماز یادش بیاید، نیتش را به نماز قبلی بر می گرداند، به شرطی كه جا برای عدول باشد؛ مثل اینكه در نماز مغرب و عشا وارد ركوع ركعت چهارم شده باشد كه در این صورت، نماز را تمام كرده و دوباره نماز مغرب و بعد از آن عشا را می خواند.
عروهٔ الوثقی، اوقات الصلاهٔ الیومیه، مسأله ۳.
۵) همیشه عدول از نماز بعدی به قبلی جایز است، ولی عكسش جایز نیست؛ بنابر این از عصر به ظهر و از عشا به مغرب می شود عدول كرد - به شرط آنكه از محل عدول نگذشته باشد - و اما عكسش جایز نیست؛ بنابراین اگر به نیّت نماز ظهر مشغول نماز شود و یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده، عدول به نماز عصر جایز نیست و باید نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۳۹، مسأله ۱، توضیح المسائل، مسأله ۷۵۶.
۶) در این زمینه به مسائل ۷۵۷ و ۷۵۹ تا ۷۹۶ مراجعه شود.● احكام وقت نماز.
۱) اگر نماز قبل از وقت خوانده شود - حتی اگر مقداری از آن باشد - نماز باطل است و باید انسان وقتی كه می خواهد نماز بخواند به داخل شدن وقت علم داشته باشد، البته می شود به جای علم، به شهادت دو نفر عادل هم اعتماد نمود - البته در صورتی كه شهادت آنها از روی حس و مشاهده باشد؛ یعنی دیده باشند كه سایه شاخص رو به زیاد شدن به طرف مشرق نموده است، نه اینكه شهادت آنان نقل اذان دیگری باشد - اما شهادت یك نفر عادل كافی نیست، حتی اگر او مؤذن عادلی هم باشد، بنابر احتیاط واجب كافی نیست؛ البته عده ای از فقها می فرمایند به اذان او می شود اعتماد كرد، ولی به هر حال به ظن و گمان به دخول وقت نمی شود اعتماد كرد، حتی برای كسانی كه عذر خصوصی دارند؛ مانند كوری و در زندان بودن، كه بنابر احتیاط واجب باید نماز را تأخیر بیندازند تا علم به دخول وقت پیدا كنند و اما كسانی كه عذر عمومی دارند، مانند ابری یا غبارآلود بودن هوا، جایز است كه به ظن و گمان اعتماد نمایند.
عروهٔ الوثقی، احكام الاوقات، مسأله ۱، تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۴۰، مسأله ۱۶.
۲) به مسائل ۷۴۴، ۷۴۵ و ۷۴۶ توضیح المسائل مراجعه شود.
۳) مستحب است كه انسان، نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هر چه به اول وقت نزدیك تر باشد، بهتر است و اما تأخیر آن، گاهی از جهتی لازم، و گاهی بهتر است، كه به بعضی از موارد هر كدام اشاره می شود.
بعضی از مواردی كه تأخیر نماز از اول وقت لازم است.
الف) مسأله ۷۵۲ توضیح المسائل؛.
ب) مسأله ۷۵۳ توضیح المسائل؛.
ج) اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبكار هم طلب خود را مطالبه می كند، در صورتی كه ممكن است، باید نمازگزار اول قرض خود را بدهد، بعد نماز بخواند و همچنین است اگر كار واجب دیگری - كه باید فوراً آن را به جا آورد - پیش بیاید، مثلا ببیند مسجد نجس است و یا كسی در معرض خطر باشد و بخواهد او را نجات دهد، كه اول باید مسجد را تطهیر كرده و یا آن نفس محترمه را نجات دهد و بعد نماز بخواند و چنانچه اول نماز بخواند معصیت كرده، امّا نماز او صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است كه نماز را دوباره بخواند.
عروهٔ الوثقی، اوقات الرواتب، مسأله ۱۵، توضیح المسائل، مسأله ۷۵۴.
▪ بعضی از مواردی كه تأخیر نماز بهتر است.
۱) تأخیر نماز ظهر و عصر برای خواندن نافله آنها و همچنین نماز صبح، اگر نافله اش را قبل از دخول وقت نخوانده است؛.
۲) تقدیم نماز قضا برای كسی كه نماز قضا دارد؛.
۳) كسی كه به واسطه عذری برای نماز تیمم می كند، هر چند می تواند در اول وقت نماز بخواند، ولی بهتر است آن را به تأخیر بیندازد تا شاید عذرش برطرف شود و اما بقیه عذرها بنابر احتیاط واجب باید تأخیر بیندازد؛.
۴) برای كسی كه حالت اقبال و توجه در اول وقت ندارد (مثل شخص خواب آلود)؛.
۵) برای تحصیل كمالی برای نماز؛ مانند: انتظار جماعت یا بیشتر شدن مأمومین یا حضور در مسجد و...؛.
۶) مسافری كه در اول وقت باید با عجله نماز بخواند؛.
۷) تأخیر نماز عصر و عشا به اول وقت فضیلتشان؛.
۸) به خاطر گرمی هوا در ظهر كه تأخیر بیندازد تا هوا خنك شود؛.
۹) تأخیر نماز مغرب برای كسی كه روزه است و گرسنگی یا تشنگی به او فشار آورده یا كسی منتظر اوست؛.
۱۰) تأخیر نماز صبح برای كسی كه بعد از طلوع صبح مقداری از نافله شب او باقی باشد و می خواهد بخواند.
عروهٔ الوثقی، فی اوقات الرواتب، مسأله ۱۳.
● قضای نمازهای روزانه.
كسی كه نماز واجب خود را در وقت نخوانده - به خاطر خواب ماندن یا مستی یا بیهوشی یا...- و یا در وقت خوانده، ولی بعد فهمیده كه نمازش باطل بوده و یا در وقت به خاطر نداشتن وضو یا غسل یا تیمم نمازش را بدون آنها (فاقدالطهورین) خوانده، باید بعد از گذشتن وقت آن، نماز یا نمازها را قضا نماید.
۱) كسانی كه قضای نماز بر آنها لازم نیست:.
▪ بچه وقتی كه بالغ شود؛.
▪ دیوانه وقتی كه عاقل گردد؛.
▪ انسان بیهوش، وقتی كه به هوش آید؛.
▪ كافر وقتی كه مسلمان شود؛.
▪ زن حائض و نفساء، در صورتی كه بعد از وقت پاك شود.
البته تمام اینها در صورتی است كه در خارج وقت این حالت بر ایشان پیش آید و یا اگر در داخل وقت هم هست، آن قدر وقت كم باشد كه به مقدار خواندن حتی یك ركعت نماز هم وقت نداشته باشد و اما شخص بیهوش شده، شرط دیگری هم دارد و آن اینكه بیهوشی به دست خود و به اختیار خودش صورت نگرفته باشد والا باید بنا بر احتیاط واجب قضای نمازهایش را به جا آورد.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۱-۳.
۲) كسی كه نمی داند چند نماز قضا دارد.
كسی كه چند نماز از او قضا شده و شماره آنها را نمی داند، مثلاً نمی داند چهارتا بوده یا پنج تا، چنانچه مقدار كمتر را بخواند كافی است و همچنین اگر شماره آنها را می دانسته ولی آن را فراموش كرده، اگر مقدار كمتر را بخواند، كفایت می كند؛ ولی بنابر احتیاط مستحب، آن قدر بخواند كه علم پیدا كند كه نماز او از این بیشتر نبوده است و همچنین اگر انسان احتمال دهد نماز قضایی دارد یا نمازقضایی را كه خوانده صحیح نبوده است، مستحب است احتیاطاً قضای آنها را به جا آورد.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۲۶۳۰، توضیح المسائل، مسأله ۱۳۷۴، ۱۳۸۳.
۳) آیا خواندن نماز قضا، واجب فوری است.
كسی كه نماز قضا دارد، باید در خواندن آن كوتاهی نكند، ولی واجب نیست كه فوراً آن را به جا آورد؛ البته تا حدّی كه منجر به مسامحه و سهل انگاری و سبك شمردن دستورات دین نگردد و كسی كه نماز قضا دارد، می تواند نماز مستحبی بخواند و حتی اگر نماز قضا از همین روز دارد، می تواند قبل از خواندن نمازی كه قضا شده، نماز ادایی را بخواند و لازم نیست نماز قضا را جلو بیندازد - ولو بعضی از فقها در همین قسم اخیر احتیاط واجب دارند كه اول نماز قضا را بخواند - ولی احتیاط مستحب آن است كه اول نماز قضا را بخواند، خصوصاً اگر نماز قضا از همان روز باشد.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۲۷- ۲۹، ۳۱، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۲۲۷، مسأله ۱۳.
۴) آیا كس دیگری می تواند نماز قضای انسان را بخواند.
تا انسان زنده است، دیگری نمی تواند نمازهای قضای او را بخواند، هر چند خود شخص از خواندن نمازهای قضایش عاجز باشد و اما بعد از مردنش می شود.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۳۲، توضیح المسائل، مسأله ۱۳۸۷.
۵) كیفیت خواندن نمازهای قضا (ترتیب، شكسته یا تمام جماعت).
در نمازهایی كه ترتیب در ادای آنها شرعاً معتبر است، مانند: ظهر و عصر و مغرب و عشا در یك روز، در قضای آنها هم باید ترتیب رعایت شود و در بقیه بهتر است به ترتیب خوانده شود و اما در باره شكسته و یا تمام خواندن باید گفت: نماز را همان طور كه فوت شده، باید قضا نمود، یعنی اگر شكسته فوت شده، باید شكسته، و اگر تمام فوت شده، باید به صورت تمام، قضا نماید و در جاهایی كه وظیفه او جمع كردن بین شكسته و تمام بوده و نمازش فوت شده، باید، هم شكسته و هم تمام، قضا نماید و نماز قضا را با جماعت هم می شود خواند، چه نماز امام جماعت قضا باشد یا ادا و لازم نیست هر دو یك نماز را بخوانند؛ مثلا اگر نماز قضای صبح را با نماز ظهر و عصر امام بخواند، اشكال ندارد.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۱۲، ۱۶، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۲۲۵، مسأله ۸، توضیح المسائل، مسأله ۱۳۸۸.
۶) در چه زمانی می توان نماز قضا را به جا آورد.
نمازهای قضا را می شود در تمام اوقات شبانه روز خواند، چه در سفر و چه در حضر، و اگر بخواهد در سفر، نمازهای فوت شده در غیر حال سفررا بخواند، باید آنها را تمام بخواند و اگر در حضر (غیر مسافرت) بخواهد نمازهای فوت شده در مسافرت را قضا نماید باید شكسته قضا نماید.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۱۰.
۷) كسانی كه عذر دارند آیا می توانند نماز قضا بخوانند.
كسانی كه با حالت عذر نماز می خوانند، مثل كسی كه باید در حال نشسته نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب باید خواندن نمازهای قضای خود را تا وقتی كه عذر او برطرف نشده به تأخیر بیندازند، مگر كسی كه عذرش تا آخر عمر ادامه پیدا كند، یا از زود مردن خود بترسد - به خاطر ظاهر شدن نشانه های مرگ - و یا به خاطر اینكه چون نمی توانسته وضو بگیرد یا غسل كند، به جای وضو و غسل تیمم كرده، كه در این صورت می تواند بخواند، ولی در این صورت اخیر بهتر است به جا آوردن نماز قضا را به تأخیر بیندازد.
عروهٔ الوثقی، صلاهٔ القضاء، مسأله ۳۴، تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۲۲۶، مسأله ۱۲، توضیح المسائل، مسأله ۷۱۶.
▪ مواردی كه باید ما فی الذمه نیت نمود.
گاهی اوقات انسان باید در نیت نمازش نه نیت ادا بكند و نه نیّت قضا، بلكه باید مافی الذمه (یعنی آنچه به گردن اوست) نیّت داشته باشد كه ما به بعضی از موارد آن اشاره می نماییم.
۱- اگر از روی معصیت یا به واسطه عذری، مانند: خواب ماندن یا فراموشی یا... نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخواند، بنابر احتیاط واجب، باید تا قبل از اذان صبح بدون اینكه نیّت ادا و قضا كند، به جا آورد.
عروهٔ الوثقی، ، اوقات الصلاهٔ الیومیهٔ، توضیح المسائل، مسأله ۷۴۰.
● وقت ادای نافله ظهر.
نافله ظهر پیش از نماز ظهر خوانده می شود و وقت آن از اول ظهر است تا موقعی كه آن مقدار از سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود به اندازه - آن شود؛ مثلا اگر درازای شاخص هفت وجب باشد، هر وقت مقدار سایه ای كه بعداز ظهر پیدا می شود به دو وجب رسید، آخر وقت نافله ظهر است.
توضیح المسائل، مسأله ۷۶۸.
● وقت ادای نافله عصر.
نافله عصر پیش از نماز عصر خوانده می شود و وقت آن تا موقعی است كه آن مقدار از سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود، به - آن برسد و چنانچه بخواهد نافله ظهر یا نافله عصر را بعد از وقت آنها بخواند، بهتر است نافله ظهر را بعد از نماز ظهر و نافله عصر را بعد از نماز عصر بخواند و بنابر احتیاط واجب نیّت ادا و قضا نكند.
توضیح المسائل، مسأله ۷۶۹.
▪ یادآوری.
بنابراحتیاط واجب جایز است كه نافله ظهر و عصر را قبل از زوال بخواند؛ البته در صورتی كه بداند بعد از زوال نخواهد توانست آن را بخواند.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۳۷، مسأله ۵.
● وقت نافله روز جمعه.
بیست ركعت نافله روز جمعه را هم می توان قبل از زوال خواند و هم بعد از زوال.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۳۷، مسأله ۵.
● وقت ادای نافله مغرب.
وقت نافله مغرب، بعد از تمام شدن نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب - كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پیدا می شود - از بین برود.
توضیح المسائل، مسأله.
● وقت ادای نافله عشا.
وقت نافله عشا بعد از تمام شدن نماز عشا تا نصف شب است و بهتر است بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.
توضیح المسائل، مسأله ۷۷۱.
● وقت ادای نماز شب.
وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزدیك اذان صبح خوانده شود.
توضیح المسائل، مسأله ۷۷۳.
▪ یادآوری.
۱) مسافر و كسی كه برای او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند (مانند جوانانی كه خوابشان سنگین است و یا اشخاص مریض و یا پیر و...) می تواند آن را اول شب به جا آورد، ولی شایسته است كه آن را به نیّت تعجیل انجام دهد، نه نیّت ادا.
توضیح المسائل، مسأله ۷۷۴، عروهٔ الوثقی، فی اوقات الرواتب، مسأله ۹.
۲) كسی كه نمی تواند نصف شب برای نماز شب بیدار شود، اگر امر دائر شود بین اینكه اول شب بخواند یا فردا قضای آن را به جا آورد، قضا كردن ترجیح دارد.
عروهٔ الوثقی، فی اوقات الرواتب، مسأله ۱۰.
● وقت ادای نافله صبح.
نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می شود و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب، به مقدار خواندن یازده ركعت نماز شب است؛ ولی احتیاط آن است كه قبل از فجر اول نخوانند، مگر آنكه بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند، كه در این صورت مانعی ندارد.
توضیح المسائل، مسأله ۷۷۲.

منبع : بلاغ