روزهایی از جنس دیگر

رمضان ماه دگرگونی و تحول است. حركت از آنچه بوده‌ایم به سمت آنچه باید باشیم. هم از این روست كه رمضان را ماه میهمانی خدا می‌دانند زیرا در این ماه به سوی او اوج می‌گیریم و در پرتو رحمت بی‌مانندش روح خویش را جلا می‌دهیم.
او همیشه با ماست اما این ما هستیم كه در غبار روزمرگی‌ها خود را و خدای خود را از یاد می‌بریم. از این رو رمضان فرصتی است برای یادآوری، یادآوری اینكه از كجا آمده‌ایم و به كجا رهسپار خواهیم شد. رمضان یادآور اصالت انسان و تداعی‌كننده خاطرات شیرین وصل است.
اما این ماه زیبا، با وجود تمام جنبه‌های فردی آن، یك حركت اجتماعی است. فرصتی است برای خودسازی یك جامعه و حركت به سوی مدینه‌ی فاضله‌ای كه شایسته جامعه انسانی است. پس از یك ماه روزه‌داری اگر بازگردیم و نگاهی به چهره جامعه خود بیندازیم، باور می‌كنیم كه این ماه تفاوتی آشكار با ایام دیگر سال دارد. اعمال فردی ما كه با جنبه‌های اجتماعی درآمیخته است یك سمفونی زیبا از عبودیت پروردگار می‌سازد كه شور وصف‌ناپذیری را در جامعه بر پا می‌كند و بركات بسیاری را با خود به همراه می‌آورد.
● رمضان و كاهش میزان جرایم در جامعه
یكی از آثار مثبت اجتماعی این ماه، كاهش میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی است. براساس آمار و ارقام موجود، در این ماه ۲۵ درصد از آسیب‌های اجتماعی و تخلفات معمول ایام دیگر سال خصوصا در بین جوانان كاهش می‌یابد كه در نوع خود بسیار جالب توجه به نظر می‌رسد. این امر از یك اصل كلی ناشی می‌شود و آن احترام و جایگاه خاصی است كه باورهای اعتقادی در میان بخش‌هایی از جامعه ایرانی با تمام خصوصیات منحصر به فرد آن برخوردار است و آنچه در این میان مهم است اینكه می‌توان با واكاوی و بررسی نوع رفتار جامعه در این زمینه، كاهش میزان جرایم و مشكلات اجتماعی را در ماه‌های دیگر سال نیز دنبال نمود و از فلسفه اصلی «رمضان» و سایر مناسبت‌های دینی و ملی، در راستای رسیدن به اهداف انسانی و اخلاقی بهره گرفت.
به طور معمول، تلاش و توجه روزه‌داران در این ماه بر رعایت اصول و قوانین دینی و اخلاقی است و بر همین اساس است كه حتی بدون ارایه آمار مستند نیز می‌توان به خوبی قانونمندتر شدن فضای جامعه و رفتار فرد روزه‌دار را احساس كرد. براساس باورها و دستورات دینی، روزه تنها لب بستن بر روی خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها نیست و برای ادای یك روزه‌ی كامل، رعایت اصول انسانی و اخلاقی در رفتار و كردار انسان ضروری می‌باشد. از این زاویه است كه می‌توان دریافت كه جنبه‌ اجتماعی روزه و تاثیری كه بر روی همه شئون زندگی دارد از اهداف تعالیم دینی ماست. كاهش بزه تخلفات و رفتارهای ناپسند در جامعه كه ریشه اصلی بروز ناهنجاری‌های اجتماعی است، نشان از دلبستگی مردم جامعه ما- خصوصا جوانان- به سنت‌های الهی و پاس داشتن حرمت این ماه مبارك است. در واقع روزه‌داران در این ماه بر پایه اعتقادات خود تلاش می‌كنند تا از رفتارهایی كه به نوعی منجر به بروز جرم و تخلفات در سطح جامعه می‌گردد، پرهیز نمایند. برای مثال سعی بر آن است تا در تعاملات روزانه، مدارا و احترام بیشتری در میان افراد حاكم شود و از انجام برخی اعمال كه در تعالیم دینی ما نفی شده است، اجتناب می‌شود كه خود این گونه كارهای ناپسند اخلاقی و اجتماعی ریشه‌ی بسیاری از جرایم و تخلفات قانونی است. حتی در نوع پوشش افراد در این ماه نیز تفاوت آشكاری با سایر ایام سال دیده می‌شود كه تاثیر هر یك از موارد فوق بخشی از درصد كاهش میزان جرایم را به خود اختصاص می‌دهد.
● تحكیم بنیان خانواده
یكی دیگر از ویژگی‌های این ماه كه آن را از بقیه ماه‌ها متمایز می‌سازد، ایجاد پیوستگی بیشتر در میان اعضای خانواده است چرا كه در روزهای عادی عموما به دلیل وجود مشغله فراوان، ساعات پراكنده آموزشی و كاری متفاوت و نوع حضور افراد خانواده در كنار یكدیگر از تفاوت‌هایی برخوردار است و فرزندان و والدین زمان زیادی را با یكدیگر سپری نمی‌كنند. به دلیل شرایط اقتصادی موجود معمولا پدر و حتی مادر تا ساعت‌های ابتدایی شب به كار مشغولند و این امر، فرصت چندانی را برای با هم بودن همه اعضای خانواده باقی نمی‌گذارد. این در حالی است كه در بسیاری از موارد فرزندان حتی در روزهای تعطیل نیز امكان بودن در كنار پدر خانواده را نمی‌یابند و در دیگر روزهای هفته نیز معمولا وضع به همین منوال است. اما در ماه رمضان شرایط به گونه‌‌ی دیگری است و همین امر یكی از دلایل علاقه خاصی است كه در جوامع مسلمان و خصوصا ایران به آن وجود دارد. به علت تغییر ساعات كار ادارات و تعهدی كه افراد به حضور به موقع در زمان افطار احساس می‌كنند، می‌توان در این ساعات تمامی اعضای خانواده را در كنار یكدیگر دید. همچنین در هنگام سحر نیز فرصت مناسبی برای این امر وجود دارد چرا كه زمان آن فاصله زیادی تا ساعات شروع كار روزانه دارد. این امر به خودی خود از اهمیت قابل دركی در نظام‌های خانوادگی برخوردار است چه اینكه هرچه تطابق وسیع‌تری بین اعضای خانواده وجود داشته باشد، بنیان خانواده نیز از استحكام بیشتری برخوردار خواهد بود. در این ماه به علت تعالیم و دستورات خاصی كه درباره مهربانی و اخلاق نیكو شده است، رعایت این مؤلفه‌ها نقش كلیدی و اساسی را در شكل دادن به فضای عاطفی حاكم بر خانواده بر عهده خواهد داشت. بدیهی است كه همدلی و همراهی كه در این ماه شكل می‌گیرد، می‌تواند در ماه‌های دیگر نیز ادامه یافته و منشا تعمیق روابط میان اعضای خانواده گردد.
● معنویت و مهربانی، هدیه رمضان
در این ماه، آموزه‌های معنوی در خانواده‌ها پررنگ‌تر می‌گردد. دروغگویی، غیبت و دیگر رذایل ناپسند اخلاقی جای خود را به صفات نیكویی انسانی مانند خوش خلقی، گذشت و مهربانی می‌دهد. چنین نگرشی به طور طبیعی فرصتی را برای اصلاح و پاكسازی روح در اختیار انسان قرار می‌دهد تا با متوسل شدن به متعالی‌ترین ویژگی‌های انسانی برای دستیابی به اهداف متعالی خلقت، مهیا شود. میزان توجه به قرآن، این گنجینه‌ی هدایت و رحمت الهی افزایش یافته و از هر فرصتی برای خواندن این كتاب روحبخش استفاده می‌شود. این معنویت علاوه بر محیط خانواده در سطح جامعه نیز به خوبی قابل لمس است. نحوه برخورد افراد با یكدیگر تغییر می‌كند و نوعی همدلی بیشتر در سطح جامعه به چشم می‌خورد، از برخی اعمال كه موجب به وجود آمدن آزردگی و ناراحتی در رفتارهای روزانه می‌‌گردد پرهیز می‌شود و به طور نسبی شاهد نوعی تغییر در فضای حاكم بر جامعه هستیم. به نظر می‌رسد بسط و توسعه نگرش و ایده‌های مهم و معنادار نهفته در لایه‌های درونی ماه رمضان می‌تواند نقطه كانونی برای ایفای وظایف انسانی در تمام ماه‌های سال محسوب گردد.
● چهره دگرگون شده شهر
در این ماه، شهرها نیز چهره‌ای متفاوت از آنچه بوده‌اند به خود می‌گیرند. در طول روز سكوت و سكونی نسبی شهر را در بر می‌گیرد اما این شرایط ناگهان در لحظات انتهایی روز و نزدیك به افطار به حركت و اشتیاقی دیدنی و جالب توجه تبدیل می‌گردد. بسیاری از مراكز خرید، رستوران‌ها و اغذیه‌فروشی‌ها تا لحظات منتهی به افطار فعالیت نمی‌كنند اما بر روی اكثر این مراكز می‌توان اطلاعیه‌هایی مبنی بر پذیرایی با آش و حلیم در زمان افطار را مشاهده نمود. غذاهایی كه در فرهنگ ایرانی- اسلامی‌ ما به عنوان جزء ثابت سفره‌ی افطار شناخته می‌شوند. در این بین قنادی‌ها،‌ نانوایی‌ها و مراكز فروش مواد غذایی از رونق خاصی برخوردار است و صف‌های طولانی خرید شیرینی و نان در لحظات افطار آرام آرام به امری عادی در جامعه بدل شده است. ازدحام بیش از اندازه‌ی ماشین‌ها در خیابان‌های پر رفت و آمد شهرهایی نظیر تهران در لحظات افطار نیز از جلوه ناخوشایند اما جالب توجه این ماه است چرا كه هنوز لحظاتی از پخش اذان سپری نشده كه سكوت و سكون خیابان‌هایی كه در روزهای تعطیل نیز از ترافیك سنگین رنج می‌برند، از میزان توجه خانواده‌ها به حضور در لحظه افطار در خانه حكایت دارد.
● همیاری و نوع دوستی، پیام رمضان
فرهنگ توجه به همنوع و «اعضای یكدیگر» بودن یكی از پیام‌های اصلی این ماه زیباست كه به نظر می‌رسد از اهداف هر نظام اجتماعی معقولی در سطح جهان باشد. تذكراتی كه درخصوص دستگیری از نیازمندان و مستمندان در این ماه داده شده است. به این معنا نیست كه انجام این گونه امور انسانی تنها اختصاص به این ماه دارد، بلكه نوعی یادآوری برای جلوگیری از سقوط انسان‌ها در دنیای درون و بی‌توجهی به جامعه پیرامون خود محسوب می‌شود. افطاری دادن به بندگان خدا نیز یكی دیگر از سنت‌های زیبای این ماه است كه موجب نزدیك شدن قلوب مؤمنان می‌گردد. هر چند در برخی موارد فلسفه اصلی این عمل در میان سفره‌های پر زرق و برق و حسادت‌ها گم شده و حتی نتیجه عكس هدف آن پدیدار می‌شود. توجه به همنوع فلسفه اصلی میهمانی افطار در این ماه است. اینكه اگر در بین خویشان، آشنایان و بخصوص همسایگان نیازمندی وجود دارد، سفره‌ای را كه خداوند به امانت در اختیار انسان قرار داده است را از ایشان نیز دریغ نكنیم و در تمام ایام سال روحیه مهربانی و همیاری را در سطح جامعه ترویج كنیم.
● اجتماع به هم پیوسته
گزافه نیست اگر مدعی شویم زیباترین و باشكوه‌ترین جلوه اجتماعی رمضان، عید سعید فطر است. جلوه‌ای زیبا از وحدت و یكپارچگی جامعه مسلمان در سطح جهان. زیبایی این جشن در صفوف به هم پیوسته‌ی نمازگزاران در هر گوشه‌ای از شهرها و روستاها دوچندان می‌شود تا همگان خدا را به بزرگی یاد كرده و نعمات بی‌پایانش را سپاس گویند. فرهنگ توجه به همنوع در جشن عید فطر به زیباترین حالت بروز می‌كند، آن گاه كه پس از یك ماه روزه‌داری به شكرانه نعمات بی‌پایان خداوند بلند مرتبه بخش بسیار ناچیزی از این نعمت‌ها را به نیازمندانی هدیه می‌كنی كه در تمامی ایام سال با شرایط سخت زندگی دست به گریبان هستند. عید فطر بزرگترین جشن مسلمانان است كه پیام آن به هم پیوستگی جامعه‌ای است كه شاید این پیام را در لابه‌لای امور روزمره خود به فراموشی سپرده باشد. شهرها را آذین می‌بندند و با شادباش و تبریك، روزی را كه خالق هستی برای امت خود «عید» قرار داده، به بزم می‌نشینند.
ره توشه‌ای برای تمام فصول
اما رمضان هم به پایان رسید و برگی دیگر از زندگانی‌ ما ورق خورد. در این ماه بر آن بودیم تا لطافت روزگار وصل را به روح خویش بازگردانیم و عید فطر را به شكرانه‌ی این همه پاكی و پاكیزگی جشن گرفتیم. در لحظات زیبای افطار با نوای ملكوتی اذان به میهمانی پروردگار شتافتیم و لحظات سحر را با نور قرب پروردگار به سر بردیم. رمضان هم رفت تا جای خود را به ماه‌های دیگر بسپارد. اما ای كاش خاطرات خوش این ماه به طراوت و تازگی عطر ایمان و شهر و جامعه‌ای كه متفاوت از همیشه بود تا رمضان سال آینده میهمان مردم این دیار باشد.