خودکفایی تا پایداری تولید گندم

تحقق خودكفایی در تولید گندم و افزایش ۱۰۰ درصدی خرید گندم از كشاورزان در فاصله سالهای ۸۰ تا ۸۵ بدون شك یكی از بزرگترین دستاوردهای بخش كشاورزی در سالهای پس ازانقلاب به شمار می رود.
ایران در سال زراعی ۸۰-۷۹ معادل ۵ میلیون و ۶۶۶ هزار تن گندم از كشاورزان خریداری كرد كه این میزان در سال زراعی ۸۵-۸۴ با افزایش صددرصدی به ۱۱ میلیون و ۴۳۰ هزار تن رسید.
اهمیت این رخداد با درنظرگرفتن سرانه مصرف بالا و وابستگی شدید كشور به گندم در چند دهه گذشته جلوه بیشتری می نماید.
●با احتساب سال ۱۳۲۱ به عنوان سال پایه برای واردات گندم ایران
پس از ۶۲ سال در سال ۱۳۸۳ و با تولید ۱۴‎/۵ میلیون تن گندم به خودكفایی در این محصول رسید.
از گندم به عنوان عمده ترین محصول غذایی كشور نام برده می شود.در حال حاضر این محصول با سرانه مصرف ۱۵۷ كیلوگرم در سال نقش محوری در امنیت غذایی جامعه ایران دارد.
در همین حال بالغ بر ۷۰ درصد اراضی زیركشت غلات به گندم اختصاص دارد.
تقریباً ۵۵ درصد از پروتئینها، ۱۵ درصد چربیها، ۷۰ درصد گلوسیدها و به طور كلی ۵۰ تا ۵۵ درصد كالری مصرف شده توسط انسان در دنیا به وسیله غلات تأمین می شود. گندم، جو، ذرت، برنج، چاودار، یولاف و ارزن مهمترین غلاتی هستند كه در ایران كاشته می شود و از این میان گندم، جو، برنج و ذرت بیشترین سطح زیركشت را دارا هستند. از مجموع ۱۲ میلیون و ۴۰۴ هزار و ۶۷۱ هكتار سطح زیركشت محصولات زراعی كشور در سال زراعی ۸۳-۸۲ حدود ۹ میلیون و ۹۱ هزار و ۵۳۰ هكتار آن به كشت غلات اختصاص داشت كه از این میزان ۴ میلیون و ۳۰ هزار و ۴۸۱ هكتار به صورت آبی و ۵ میلیون و ۶۱ هزار و ۵۰ هكتار به صورت دیم بوده است. در این سال بالاترین سهم كشت غلات كشور به گندم اختصاص داشت. به گونه ای كه از حدود ۶‎/۶ میلیون هكتار از سطح زیركشت گندم در مجموع ۱۴ میلیون و ۵۶۸ هزار و ۴۸۱ تن محصول تولید شد.
در همین حال ۴ میلیون و ۵۷ هزار و ۶۸۸ هكتار از سطح زیركشت گندم مربوط به كشت دیم و مابقی ۲ میلیون و ۵۴۷ هزار و ۶۳۲ هكتار به كشت آبی گندم اختصاص داشت.تولید كل غلات كشور در سال زراعی ۸۳-۸۲ معادل ۲۱ میلیون و ۹۷۷ هزار و ۳۵۰ تن اعلام شده است.
تولید جو با ۲ میلیون و ۹۴۰ هزار و ۳۴۹ تن در رتبه بعدی قراردارد.
●تولید و واردات گندم در سالهای ۸۲-۶۷
دغدغه تولید گندم در ایران به چند دهه گذشته بازمی گردد. به گونه ای كه با توجه به سهم بالای این محصول در الگوی مصرفی كشور همواره نظام حاكم به افزایش تولید گندم نظر ویژه ای داشته است، در سالهای پس از انقلاب اقدامات عملی برای افزایش تولید و عملكرد در واحد سطح با اجرای طرح محوری گندم در سال زراعی ۶۹-۶۸ آغاز شد.
به طوری كه در سالهای اجرای طرح تولید گندم از ۶ میلیون تن سال ۶۸ به ۱۱‎/۲ میلیون تن در سال ۷۴ افزایش یافت. میزان سطح زیركشت گندم در این دوره تقریباً ثابت بود و فقط در سالهای ۷۱ تا ۷۳ مقداری افزایش یافت و به بیشترین میزان خود در طول این دوره رسید، پس از آن سطح زیركشت مجدداً در سال ۷۴ افزایش یافت. این درحالی است كه عملكرد گندم دراین سالها روند افزایشی داشت و عملكرد گندم آبی از حدود ۲ تن در سال ۶۸ به ۳ تن در هكتار سال ۷۴ افزایش یافت.
در سال ۷۷ پس از یك دوره كاهش تولید (مربوط به سالهای ۷۵ و ۷۶) مجدداً تولید افزایش یافت ولی در سالهای ۸۰-۷۷ مجدداً به دلیل خشكسالی، تولید به میزان قابل توجهی كاهش یافت و در سال ۷۸ به كمترین میزان یعنی ۱‎/۴۷ میلیون تن رسید و در مقابل در این سالها بیشترین میزان واردات را داشتیم. پس از سال ۸۰ در سالهای ۸۱و۸۲ تولید به میزان قابل توجهی افزایش یافت.
به گونه ای كه در این سالها میزان تولید حدود ۳ میلیون تن از متوسط تولید بیشتر شد، میزان عملكرد در هكتار در سال ۸۱ معادل ۲۹ درصد و در سال ۸۲ معادل ۴۲ درصد نسبت به میانگین دوره افزایش یافته است، افزایش تولید گندم دیم در این سالها فقط مربوط به افزایش عملكرد در نتیجه برنامه ریزی های مناسب در جهت حمایت از كشاورز، اصلاحات زمین و بهبود شرایط آب و هوایی است. آمارها نشان می دهد در سالهای ۸۱ و ۸۲ با افزایش میزان تولید، واردات روند نزولی داشته و در سال ۸۱ معادل ۳۳ درصد و در سال ۸۲ واردات ۸۱ درصد نسبت به میانگین واردات درطول دوره كاهش یافته است.
●ارائه طرح خودكفایی گندم
خودكفایی در تولید گندم پس از ادغام وزارتخانه های جهادسازندگی و كشاورزی و انجام مطالعات تكمیلی در خصوص گندم در دولت هشتم، با هدف افزایش تولید گندم و قطع واردات آن در دستور كار بخش كشاورزی قرار گرفت. در آغاز دوره دولت هفتم ایران با واردات حدود ۷ میلیون تن گندم در یك سال به بزرگترین واردكننده گندم تبدیل شده بود.
كمال ذبیحی مسئول طرح های ویژه وزارت جهاد كشاورزی در گفت وگو با خبرنگار «ایران» در مورد «طرح خودكفایی گندم» می گوید: زمینه اجرای طرح خودكفایی گندم از سال های قبل از سال ۱۳۸۰ فراهم ده بود. تلاش مضاعف برای اجرای این طرح و انتخاب مجری طرح از سال ۱۳۸۰ وارد مرحله جدیدی شد و اجرای این طرح با دو هدف بنیادی افزایش میزان تولید گندم به همراه بهبود كیفیت و پایدارسازی تولید برای نیل به خودكفایی و قطع واردات گندم آغاز شد و پروژه هایی در محورهای ساماندهی تولید و فرآوری بذر گندم، مدیریت مزرعه و آموزش ترویج، ارتقای مكانیزاسیون و خرید ماشین آلات و ادوات و مطالعات و تحقیقات كاربردی تعریف شد.
وی می افزاید: در این راستا از سال ۸۰ تاكنون توزیع بذور اصلاح شده ۱۰۰ درصد افزایش یافته، ۴۵۰۰ فارغ التحصیل كشاورزی برای انتقال یافته های علمی به مزارع به كار گرفته شده اند و در بخش مكانیزاسیون به موفقیت های بزرگی دست یافته ایم به گونه ای كه در برداشت گندم آبی با كمباین از ۷۰ درصد سال ۸۰ به ۸۲ درصد در سال ۸۵ و دیم از ۶۹ درصد به ۷۷ درصد رسیده ایم.
وی تصریح كرد: در بخش تسهیلات یارانه دار در سال خودكفایی گندم ۴۸ میلیارد تومان تسهیلات با نرخ بهره تك رقمی برای خرید ۲۳ هزار دستگاه اعطا شد كه این میزان در سال جاری بالغ بر ۴۰ میلیارد تومان است.
به گفته ذبیحی از ۱۴۰ هزار تراكتور فعال در بخش زراعت گندم حدود ۷۰ هزار تراكتور یعنی ۵۰ درصد در ۵ سال اخیر به بخش تزریق شده كه عمدتاً شامل تراكتور نیمه سنگین و سنگین بوده است، همچنین ۴۴ درصد از ۲۸۰۰ دستگاه كمباین موجود در این بخش طی ۴ سال اخیر تأمین شده است.
وی در پاسخ به این پرسش كه آیا این میزان تراكتور و كمباین تنها در قالب طرح خودكفایی گندم به كار گرفته شده، می افزاید: به كارگیری این تعداد دستگاه علاوه بر اینكه بر افزایش تولید گندم مؤثر بوده به نفع دیگر محصولات مانند جو، ذرت و كلزا نیز بوده است.وی خاطرنشان می كند: این فعالیت ها در كنار سایر تمهیدات موجب شد در سال ۸۵ و نسبت به سال ۸۰ خرید گندم از كشاورزان به بیش از دو برابر افزایش یابد.
●استمرار در پایداری تولید
به هر ترتیب ایران امسال در تاریخ ۲۶ آبان ماه دومین سالگرد خودكفایی در تولید گندم را جشن می گیرد اما مهمتر از آن حفظ پایداری تولید و استمرار آن است.
مدیر طرح های ویژه بخش كشاورزی در این مورد می گوید: خرید میانگین ۱۰ میلیون تن در چهار ساله اخیر مؤید پایداری در تولید گندم ایران است و ما با لطف خداوند و در كنار پایداری تولید و با تمهیدات اندیشیده شده به سمت استمرار پایداری در حركت هستیم.
وی تناوب كشت سایر محصولات با گندم، مبارزه با علف های هرز به منظور افزایش عملكرد در هكتار و ادامه پرداخت نقدی وجه كشاورزان را از جمله راهكارهای اساسی برای پایداری خودكفایی گندم خواند و تأكید كرد: با توجه به این كه تنها ۵۰ درصد یافته های علمی به مزارع منتقل شده و هنوز ظرفیت خالی در عملكرد در هكتار گندم داریم با قاطعیت می توانیم بگوییم ما پتانسیل تولید سالانه ۱۸ میلیون تن گندم را داریم و به لطف خدا در این راه گام برخواهیم داشت.
●كمبود سیلو تهدید پایداری گندم
هر چند بحث ذخیره سازی و كمبود سیلوی استاندارد همواره در كشور مطرح بوده ولی از سال ۸۳ و با رسیدن كشور به خودكفایی این مشكل دو چندان شده است.
در فاصله سال های ۸۰ تا ۸۵ خرید گندم از كشاورزان از ۵‎/۶ میلیون تن به ۱۱‎/۴ میلیون تن افزایش یافته و این در حالی است كه به گفته محمد صادق مفتح معاون وزیر بازرگانی ظرفیت فعلی سیلوهای كشور تنها ۵ میلیون تن است و قرار است كمبود ۵ میلیون تنی ظرفیت ذخیره سازی كشور در ۲ تا ۳ سال آینده با كمك دولت و بخش خصوصی مرتفع شود.
در سال های قبل از خودكفایی به دلیل واردات تدریجی گندم از خارج كشور و استفاده از بنادر، مراكز ذخیره سازی گندم بیشتر و مشكل به شكل كنونی حاد نبود.ذبیحی مسئول طرح های ویژه وزارت جهاد كشاورزی در این خصوص می گوید: هم اكنون میزان تولید گندم در كشور با ظرفیت سیلوهای استاندارد فاصله قابل ملاحظه ای دارد كه متأسفانه این عامل می تواند به عنوان تهدید برای استمرار خودكفایی تولید گندم تلقی شود.
وی می افزاید: هر چند در این مورد وزارت بازرگانی گام های مؤثری برداشته ولی بدون شك باید همانند افزایش تولیدگندم نهضت سیلوسازی در كشور به وجود بیاید.وی در عین حال از دیگر عوامل تهدید كننده خودكفایی گندم نظیر شرایط آب و هوایی به عنوان فرصت یاد می كند و تأكید می كند طرح خودكفایی گندم طرح جهادی است كه وزارت جهاد كشاورزی مصمم است علاوه بر خودكفایی به یك میلیون تن صادرات یا ذخیره استراتژیك دست یابد.

زهره افشار

منبع : روزنامه ایران