ارگ بم ، بم

در شمال شرقی شهر بم، در دامنه صخره‌ای عظیم، قلعه مستحكمی را پی افكنده‌اند كه به ارگ بم معروف است. این قلعه، شهر قدیم بم است. سه جانب قلعه را باغ‌ها، خانه‌های مسكونی و زمین‌های كشاورزی محصور كرده و جانب شمالی آن در امتداد رودخانه‌ای قرار گرفته است. این شهر قدیم از چهار قسمت و 38 برج دیده‌بانی تشكیل شده است. درازای ضلع غربی و ضلع جنوبی آن به ترتیب 520 و 35 متر و مساحت آن در حدود 000‚20 مترمربع است. در طرف جنوب قلعه 4 حصار و طرف شمال شرقی آن یك حصار بزرگ وجود دارد. دورتادور قلعه خندق عمیق حفر شده تا از یورش بیگانگان مصون بماند.
مصالح اصلی بنا خشت خام، گل رس و كاه است،‌ ولی در بعضی قسمتهای آن سنگ و آجر و تنه درخت خرما نیز به كار رفته است. قسمت‌های مختلف قلعه به ترتیب عبارت‌اند از دروازه ورودی، محله عامه‌نشین، سربازخانه و بنای مركزی یا حاكم‌نشین.
خانه‌های عمومی كنار كوه روی زمین مسطح بنا شده و از نظر شهرسازی و عناصر زندگی شهری، مجموعه كاملی است كه تا حدودی نیازهای جامعه زمان خود را رفع می‌كرد. مكان‌های شناخته شده آن راهرو اصلی (بازار)، حسینیه، مسجد (آتشكده)، زورخانه، حمام (عمومی) و سابات جهودها است.
بیشتر خانه‌های عامه متصل به هم ساخته شده و غالب آن‌ها به یكدیگر راه دارند. در بعضی خانه‌ها آثار حمامی اختصاصی به چشم می‌خورد و در كنار تعدادی از آن‌ها اصطبل را جدا از محل زندگی ساخته‌ا‌ند.
در میان خانه‌های عامه تفاوت‌هایی از نظر وسعت، حجم و استحكام مشاهده می‌شود. تعدادی از ساختمان‌ها بدون در نظر گرفتن مقاومت و دیوارهای حمال آن‌ها به صورت دو طبقه ساخته شده كه به احتمال زیاد بر اثر افزایش جمعیت صورت گرفته است.
بعد از ورودی، یك راه اصلی تا دروازه دوم كشیده شده،‌ قسمتی از این راه بازار شهر است كه سقف‌های آن فرو ریخته و جرزها و قوس‌های آن باقی مانده است. آثار فروشگاه نانوایی،‌ روغن‌گیری و قفسه‌های خشتی بازار، نشانی از رونق گذشته آن است.
به موازات راه اصلی، دو راه دیگر نیز به دروازه دوم اتصال دارد. حسینیه شامل یك محوطه بزرگ، ایوان دو طبقه قرینه و چند اتاق است و سه منبر خشتی دارد. زورخانه به سبك سایر ورزشگاه‌های سنتی از چهار ایوان، یك گنبد و یك گود تشكیل شده است.
ارگ بم دو مسجد به نام مسجد جامع و مسجد حضرت محمد (ص) دارد. حمامی نیز در محل عامه وجود داشته كه برای استفاده از آجرهای آن، حمام را به كلی منهدم كرده‌اند. دومین قسمت ارگ بعد از دروازه دوم شامل اصطبل، حصار و اتاق‌هایی برای نگهبانان است.
دروازه سوم و سومین قسمت ارگ را مكان‌های شناخته شده‌ای از قبیل سربازخانه، خانه فرمانده قشون و همچنین آسیاب بادی تشكیل می‌دهد. چاهی عمیق در سربازخانه وجود دارد كه اكنون فاقد آب است. از سربازخانه یك راه به قسمت مركزی قلعه كشیده شده است كه به حیاط حاكم‌نشین مرتبط می‌شود.
مجموعه بنای حاكم‌نشین را عمارت چهار فصل و خانه‌ای تشكیل می‌دهد. عمارت چهار فصل سه طبقه دارد كه محل استقرار حكومت قلعه بوده است. در كنار بنای چهار فصل، حمام اختصاصی حاكم و چاه آب وجود دارد. آب مورد نیاز مردم قلعه از چاه‌های درون خانه‌ها، تأمین می‌شده است.
بنای قلعه را به بهمن بن اسفندیار نسبت می‌دهند. مسلم است كه سابقه ارگ بم به قبل از اسلام مربوط می‌شود كه در طول تاریخ‌، بارها مورد یورش قرار گرفته و بازسازی شده است.