سایه های نبوغ

نقش آلبرت اینشتین در پروژه یی که به بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی انجامید، همیشه در هاله یی از ابهام باقی مانده است. این یک سند تاریخی است که پروژه تولید بمب اتم بدون پافشاری و حمایت نابغه سوئیسی الاصل به سرانجام نمی رسید. وقتی در اواخر دهه ۳۰ شایعه تلاش دانشمندان آلمانی برای دستیابی به بمب اتم به گوش اینشتین رسید او بیش از هر کس خطر را احساس کرد. این یهودی مهاجر درک می کرد که اگر آلمان های نازی به این سلاح مخوف مسلح شوند چه فاجعه یی در انتظار دنیا خواهد بود. او طی نامه یی به روزولت رئیس جمهور وقت امریکا بر ابعاد این تهدیدها پافشاری و توصیه کرد امریکا قبل از آلمانی ها به این سلاح دست پیدا کند. او حتی در سال ۱۹۴۳ شخصاً به دیدار روزولت (که دستیابی به چنین سلاحی را خواب و خیال می دانست) رفت و سعی کرد با استفاده از شهرت علمی خود روزولت را ترغیب کند که به لحاظ مالی حمایت بیشتری را از پروژه مطالعات اتمی انجام دهد. پروسه یی که دست آخر به کشتار بیش از ۲۰۰ هزار نفر از شهروندان ژاپنی انجامید و موجب شد تا گروه دانشمندان چندملیتی مقیم امریکا شامل انریکو فرمی، رابرت اپن هایمر و... بمب اتم را اختراع کنند. اینجا اما نکته ظریف دیگری پنهان مانده است.
پروژه آلمانی ها را هایزنبرگ جوان هدایت می کرد. نابغه یی که تئوری نسبیت اینشتین را به شکلی باورنکردنی توسعه داد و از آن اصل عدم قطعیت را استخراج کرد که تمام قلعه و باروی مدرنیته را به لرزه درآورد؛ اصلی که نشان می داد احاطه بشر به قوانین اصلی دنیا و شناخت کامل آن به کمک حواس پنجگانه امری غیرممکن است. مسابقه اتمی آلمان و امریکا، مسابقه یی بین این جوان جاه طلب نابغه با دانشمند میانسال سوئیسی الاصل بود؛ مسابقه یی که به نفع امریکا و دانشمند پیر به پایان رسید. بعدها معلوم شد آلمان ها سال ها با ساخت بمب اتم فاصله داشته اند. ماموران امنیتی امریکا و انگلیس میکروفن هایی در سلول های دانشمندان دستگیر شده آلمانی کار گذاشتند که با توجه به مکالمات ضبط شده، مشخص شد آلمانی ها چطور در مراحل ابتدایی مانده بودند و هراس اینشتین چقدر خالی از واقعیت بوده است.
شاید پافشاری اینشتین انساندوست بر ساخت بمب اتمی،ناشی از هراس او از پیش افتادن هایزنبرگ جوان در یک مسابقه علمی هیجان انگیز بود.هرچه بود اینشتین که ابتدای قرن، آغاز عصر جدید را با حمله اش به قوانین نیوتن اعلام کرده بود در میانه قرن به شکل غیرمستقیم عصر دیگری را برای بشر رقم زد؛ عصر هسته یی، عصر جنگ سرد. او را در حال ادای سوگند برای گرفتن تبعیت امریکا می بینید همراه با خانواده اش در سال ۱۹۴۰. در عکس بزرگ تر اجتماع بزرگ فیزیکدان ها را در سال ۱۹۲۷ در بروکسل می بینید. در ردیف جلو اینشتین مشخص است. در سمت چپ او به ترتیب لورنتز، مری کوری و ماکس پلانک نشسته اند. در ردیف ایستاده عقب، نفر سوم از سمت راست، هایزنبرگ است. در لابه لای این چگالی باورنکردنی نبوغ در این تصویر، می توانید نام های بزرگان دیگری مثل شرودینگر، نیلز بور و ماکس بورن را هم پیدا کنید. بعید است که تا انتهای تاریخ چنین حجم باورنکردنی از نبوغ و دانش در یک عکس کنار هم جمع شوند.

آرش خوشخو

منبع : روزنامه اعتماد