توسعه بی سابقه صنعت پرورش شتر مرغ

وجود خصوصیاتی همچون مقاومت زیاد در برابر شرایط اقلیمی ، ویژگی های تغذیه ای و کیفیت منحصر به فرد فرآورده های شترمرغ مثل گوشت ، چرم و پر سبب شده است که استقبال شایانی از سوی تولید کنندگان جهت تکثیر و پرورش این پرنده در سطح جهان به شکل انبوه و صنعتی صورت گیرد . در حال حاضر تولید جهانی ۰۰۰/۵۰۰ قطعه شتر مرغ پرواری و تولید ۱۲۵۰۰ تن گوشت است .
در کشور ما پرورش شتر مرغ از سال ۷۹ با تصویب شورای پروتئین کشور آغاز گردید و تا به امروز از رشد بی نظیر و فابل توجهی برخوردار بوده است . در حال حاضر ۲۰ واحد فعال مادر و ۳۰ واحد پرواری در سطح کشور در حال فعالیت هستند .
علاقمندان زیادی جهت ورود به این عرصه وجود دارد و شرایط اقلیمی و جغرافیایی کلیه نواحی کشور نیز قابلیت توسعه این صنعت را دارا می باشند . اکنون این سوال در ذهن ایجاد می شود که دلیل این همه علاقمندی چیست و این رشد چشمگیر در این مدت کم بنا به چه دلایلی صورت گرفته است ؟
شتر مرغ بزرگترین پرنده موجود در کره زمین است که به دلیل داشتن پا های قوی قادر است با سرعتی معادل ۶۰ – ۷۰ کیلومتر در ساعت بدود و سرعتش را زمانی بیش از ۱۰ دقیقه حفظ کند . پرنده نر دارای پر وبال سیاه و جثه بزرگ و پرنده ماده پر وبال قهوه ای – خاکستری و اندازه ای کوچکتر می باشد . شترمرغ از قوه باصره قوی برخوردار است و با استفاده از گردن پریسکوپ مانندش میتواند شعاعی به مسافت ۵/۳ کیلومتر را مشاهده کند . این پرنده می تواند مدت زمان طولانی را بدون آب به سر برد . این امر تا اندازه ای مربوط به وجود غدد نمکی در بینی آنها می باشد که در پرندگان در یایی و خزندگان نیز وجود دارد . ارتفاع شترمرغ بین ۲ – ۵/۲ متر و وزن آن معادل ۱۰۰ – ۱۵۰ کیلو گرم است .
شتر مرغ مقاومت نسبتا زیادی به شرایط نامساعد محیطی از قبیل دمای خیلی بالا و سرما ، رطوبت بسیار کم ، کم آبی و کم غذایی دارد و در شرایط اقلیمی گرم (متوسط ۳۵ درجه سانتیگراد ) و نیمه خشک بهترین تولیدات را عرضه می دارد .
جایگاه شتر مرغ بسیار ساده و کم هزینه می باشد و وجود سقفی که آنها را از اشعه سوزان آفتاب و باد و باران محفوظ نگه دارد کافی است . محوطه پرورش بایستی حصار کشی شود که برای شتر مرغ های بالغ بایستی ۸/۱ متر ارتفاع داشته باشد . برای هر جفت شتر مرغ مادر ۸۰۰ متر مربع فضا لازم است .
قیمت جوجه ۳ ماهه معادل ۰۰۰/۵۰۰/۳ ریال ، جوجه ۹ ماهه ۰۰۰/۰۰۰/۷ ریال و پرنده بالغ معادل ۰۰۰/۰۰۰/۲۰- ۰۰۰/۰۰۰/۲۵ ریال می باشد .
● به طور کلی مقدار اجزاء درآمدزای شتر مر غ به قرار زیر است :
▪ گوشت۱ ۴%
▪ چرم ۶۰%
▪ پر ۱۱ % و محصولات دیگر ۱۵ % ( تخم های نطفه دار ، پوسته تخم های غیر قابل جوجه کشی و ... ) .
۱) گوشت شتر مرغ : گوشت شتر مرغ از ارزش غذایی بالایی برخوردار می باشد به طوری که گوشت شترمرغ به عنوان یک شاخص در خوراک شناسی استفاده می شود . گوشت شترمرغ یکی از کم چربی ترین نوع گوشت قرمز موجود می باشد . کم بودن چربی گوشت شتر مرغ یکی از خواص مهم و قابل توجه در بازار مصرف کنونی به شمار می رود . این خاصیت برای بیماران قلبی و عروقی و نیز افراد چاق که بایستی وزن بدنشان را کنترل کنند بسیار مفید می باشد . چربی گوشت شتر مرغ در ۱۰۰ گرم گوشت برابر با ۲۹/۱ گرم است در صورتی که این مقدار برای گوشت گاو ۶/۴ و برای گوشت جوجه ۳/۴ می باشد .
کلسترول موجود در گوشت این پرنده نیز پایین و ۵۷ میلی گرم در ۱۰۰ گرم است در حالی که در گوشت گاو ۵۹ و در گوشت جوجه ۵۷ میلی گر م در ۱۰۰ گرم است . اسید های چرب غیر اشباع موجود در بافت های شتر مرغ ۳۰ % مجموع اسید های چرب را تشکیل می دهد . بالابودن میزان اسید چرب امگا – ۳ در گوشت شتر مرغ ۳/۸ % یک مزیت خوب به منظور ادامه انگیزه تولید آن محسوب می شود . در انسان استفاده از اسید چرب امگا – ۳ تاثیرات مفیدی در کاهش بیماری های قلبی – عروقی داشته و برای رشد و نمو موثر است . به نظر می رسد که این اسید چرب در مقایسه با اسید چرب غیر اشباع امگا – ۳ تاثیرات مفیدی در جلوگیری از لخته شدن خون دارد .کمی میزان سدیم در گوشت شتر مرغ ۴۳ میلی گرم در مقایسه با گاو ۶۳ میلی گرم و جوجه ۷۷ میلی گرم در ۱۰۰ گرم یکی از مزایای این نوع گوشت خصوصاٌ در افرادی که نیاز به مصرف غذاهای کم نمک ( نظیر افراد با فشار خون بالا ) دارند می باشد .
میزان آهن موجود در گوشت شتر مرغ ۳/۲ میلی گرم و گوشت گاو ۲/۲ میلی گر م و در گوشت جوجه ۹/۰ میلی گرم در ۱۰۰ گرم است . گوشت شترمرغ آهن مناسبی را برای افراد کم خون و زنان آبستن فراهم می کند .
علاوه بر موارد ذکر شده پروتئین گوشت شتر مرغ بالا و در حدود ۲۰ % است و نیز دارای تردی و قابلیت هضم استثنایی می باشد . واکنش گوشت شترمرغ نسبت به ادویه جات هم بسیار مناسب می باشد .
هر ۱۰۰ گرم گوشت شتر مرغ حاوی ۵/۲۱ میلی گرم منیزیوم ، ۲۰۸ میلی گرم فسفات و ۴/۳۵۱ میلیگرم پتاسیم است . لاشه یک شتر مرغ دارای ۵۰ % گوشت است که از یک پرنده ۱۰۰ کیلوگرمی ۳۳ کیلوگرم گوشت از قسمت پا به دست می آید . در بازار ایران گوشت شترمرغ به قیمت ۰۰۰/۱۵۰ – ۰۰۰/۱۸۰ ریال عرضه می شود .
۲) چرم شتر مرغ : چرم این پرنده در صنعت سراجی مورد استفاده قرار می گیرد . چربی طبیعی که در پوست شتر مرغ وجود دارد باعث انعطاف پذیری و مقاوم بودن آن در مقابل خشکی وترک خوردگی می شود . از ویژگی های منحصر به فرد پوست این پرنده فولیکول های پر موجود در پشت و سینه آن است . وضعیت آرایش فولیکول ها بر روی پوست ارزش آن را مشخص می کند . هر قدر این فولیکول ها واضح تر و فشرده تر باشد پوست از ارزش بیشتری برخوردار می گردد . کل مساحت پوست شتر مرغ در سن ۱۰– ۱۴ ماهگی در حدود ۵/۱ – ۱/۱ متر مربع می باشد . نوع دیگر چرم تولید شده از شتر مرغ چرم پوست ساق پا است . این چرم از صفحات فلسی شکل که همانند پوست مار مولک است تشکیل شده است و در ساختن پوتین گاو چران ها کاربرد زیادی دارد . قیمت هر تخته چرم ۲/۱ – ۵/۱ متری فرآوری شده معادل ۰۰۰/۰۰۰/۲ ریال می باشد .
۳ ) پر شتر مرغ : با ارزشترین پر ها پر های سفید شتر مر غ نر است که تقریباٌ ۲۴ پر میانی در اولین ردیف پر های بال هستند که معمولاٌ هر سال ۲ بار چیده می شوند . جمعاٌ در سال حدود ۱ کیلو گرم پر استحصال می شود که هر کیلوگرم آن ۱۰۰۰ دلار در بازار های جهانی خرید و فروش می شود . از این پر ها غالباٌ برای تزئین لباس های مد روز و دکوراسیون خصوصاٌ در صحنه ای تئاتر استفاده می شود . پر های دیگر که از کیفیت نامرغوب برخوردارند به دلیل داشتن خواص الکترواستاتیک در ساخت گردگیر استفاده شده که از انواع دیگر آن موثرتر است . قیمت هر دانه پر درجه یک معادل ۰۰۰/۵۰ – ۰۰۰/۶۰ ریال می باشد .
۴ ) تخم شتر مرغ : تخم شتر مرغ یکی از فرآورده های پر مصرف در سطح جهان است .از تخم های نطفه دار برای جوجه کشی و تولید جوجه این پرنده استفاده می شود . از تخم های غیر نطفه دار نیز جهت مصرف خوراکی و یا نقاشی یا حکاکی روی پوسته تخم استفاده می شود . عسلی شدن تخم شتر مرغ حدود ۴۵ دقیقه و سفت شدن آن دو برابر این زمان وقت می گیرد . هر شترمرغ ماده بین ۴۰ – ۵۰ تخم در سال تخم می گذارد و قیمت هر تخم نطفه دار حدود ۰۰۰/۵۰۰ ریال می باشد.
در شرایط کشور ما بهترین سیستم پرورشی سیستم نیمه بسته است که علاوه بر ایجاد پناه گاه برای پرنده زمین جهت حرکت و دویدن و چرای پرنده در اختیار او قرار خواهد گرفت . تلفیق این سیستم با کشت و کار و زراعت گونه های مناسب مرتعی می تواند تا حد زیادی هزینه های پرورش را کاهش دهد .
در مقایسه شتر مرغ با گاو تولید گوشت شتر مرغ ۴ برابر گاو است . دوره حاملگی و زایش گاو حدود ۹ ماه است در صورتی که دوره هچ تخم شتر مرغ ۴۲ روز است . یک گاو در طول یک سال ۱ راس گوساله تولید می کند در حالی شتر مرغ ۴۰ عدد جوجه تولید می کند . استحکام چرم شتر مرغ ۳ برابر چرم گاو و میزان کلسترول موجود در گوشت گاو ۲ برابر گوشت شتر مرغ است .

مهندس حبیب اله زارع

منبع : سایر منابع