کشاورزی ، برگ برنده آفریقا

به دلیل كم توجهی به كشاورزی ۸۵۲ میلیون نفر ،در دنیا گرفتار سوء تغذیه شده اند كه از این میان ۲۰۰ میلیون نفر ساكن آفریقا هستند .مشكل گرسنگی همچنان وجود دا رد ، نه به دلیل كمبود مواد غذایی ( چون میزان تولید به اندازه ای است كه تمام ساكنین كره زمین بتوانند تغذیه شوند ) اما به این دلیل كه آنهایی كه بیشتر از سایرین نیازمند هستند از امكان تولید و یا خرید ارزاق برای رفع گرسنگی و حفظ حرمت شان محرومند .در سال ،۱۹۹۶ در رم ، رؤسای دولتها و سران مملكتی دنیا تصمیم گرفتند، تا قبل از سال ،۲۰۱۵ تعداد افرادی را كه از گرسنگی رنج می برند به نصف تقلیل دهند . با اجرای برنامه های وسیع در سطح ملی چند كشور در حال رشد، موفق شدند به این هدف دست یابند . متأسفانه، سایرین ، نه تنها پیشرفتی نداشتند بلكه در برخی موارد وضعیت تغذیه در آن كشور ها وخیم تر نیز شد .غالباً وقتی در مورد فواید اقتصادی از میان برداشتن گرسنگی صحبت می شود با دیواری ازبی تفاوتی و انفعال روبرو می شویم . در صورتی كه برچیدن گرسنگی فقط یك ضرورت اخلاقی یا اتیك نیست بلكه ضرورتی اقتصادی نیز هست . سوء تغذیه، تواناییهای فیزیكی و شناخت را تضعیف كرده و موجب پیشرفت امراض بیشماری می شود و بدین ترتیب موجب كاهش شدید قدرت تولید می گردد . طبق بررسی F A O (سازمان جهانی تغذیه و كشاورزی وابسته به سازمان ملل متحد) د ر ۱۱۰ كشور، در سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ نرخ تولید ناخالص ملی سالانه برای هر نفر در كشورهای حاشیه ی صحرا در آفریقا ، می توانست در صورت عدم كم غذایی ، بالغ بر ۱۰۰۰ تا ۳۵۰۰ دلار باشد ، در صورتی كه از مرز ۸۰۰ دلار بالاتر نرفت . هر فرد هشیاری به راحتی متوجه مزیت بزرگ تبدیل ۲۰۰ میلیون گرسنه به مصرف كنندگانی با قدرت واقعی خرید ، برای هر تولید كننده محصول یا خدمات می شود .آفریقا تنها قاره ای است كه تولید كشاورزی سرا نه آن در ۲۵ سال گذشته كاهش یافته است هم چنین قاره ای است كه كشاورزی آن از سیاست های اشتباه و نامناسب چه در دوران استعمار و چه در سالهای اخیر رنج برده است . اولویت دادن به صنعتی كردن و عواید كشت تك محصولی ، باعث تضعیف ومتزلزل شدن بخش كشاورزی شده است . كمك های خارجی به دلیل اینكه درست منظور نشده بودند ، نتوانستند نتایج مطلوبی داشته باشند . از طرف دیگر میزان كمك ها برای هر نفر از ۴۳ دلار در سال ۱۹۸۳ به ۳۰ دلار در اواخر سال های ۱۹۹۰ تقلیل یافت .از ۵۳ كشور آفریقایی ، ۴۳ كشور از عایدا ت اندكی برخورداربوده و با كمبود مواد غذایی روبرو هستند . نه تنها تولیدات داخلی كافی نبوده و جوابگوی احتیاجات مردم نیست بلكه توانایی مالی برای واردات مواد غذایی و جبران كمبود داخلی نیز وجود ندارد .درآفریقا كه ۴۵ درصد ساكنین را جوانان زیر۱۵ سال تشكیل می دهند، باید جمعیتی را سیر كرد كه از ۸۳۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۲ به بیش از یك میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید . برای جوابگویی به این مسأله می باید هم تولید و هم بازدهی كشاورزی را افزایش دا د . در حال حاضر ۵۷ درصد جمعیت در بخش كشاورزی فعالیت می كنند كه ۱۷ درصد تولید ناخالص ملی و ۱۱ درصد عایدات حاصل از صادرات مربوط به این بخش می شود . كشاورزی در صورتی كه سهم بیشتری از بودجه ملی به آن اختصاص یابد می تواند به نیروی محرك توسعه اقتصادی و اجتماعی تبدیل شود . در این زمینه تعهدات امید وار كننده ای توسط سران ممالك و دول اتحاد آفریقا در جریان اجلاس ماپوتو در كشور موزامبیك در ژوییه ۲۰۰۳ اتخاذ شد مبنی بر این كه طی پنج سال سهم اختصاص یافته به بودجه های ملی برای بخش كشاورزی را دو برابر كرده و به ۱۰ درصد برسانند . این تغییر مثبت باعث بوجود آمدن ارزش اضافی لازم برای بالا بردن نرخ تولید ناخالص ملی خواهد شد و تأثیر مطلوبی درفعالیت بخش های تولید و خدمات خواهد داشت .به همین دلیل كنترل و مهار آب از موضوعات اساسی به شمار می آید . محصول اراضی آبیاری شده سه برابر كشت دیمی است . در صورتیكه در آفریقا فقط ۴درصد ذخایر آب از طریق شبكه آبرسانی و تنها در ۷درصد زمین های قابل كشت مورد استفاده قرار می گیرد . این نسبت دربخش حاشیه صحرا در آفریقا به ۶ و۱درصد تقلیل می یابد . برای مقایسه ، در آسیا ۱۷درصد ذخایر آب امكان آبیاری ۴۰درصد قابل كشت را فراهم می سازند .احداث چاه ها ، كانال ها و شبكه های آبرسانی و هم چنین ساختن سد هایی در بخش های روستایی ضروری است . هدف فائو دوبرابر كردن سریع در صد اراضی آبیاری شده از ۷درصد به ۱۴درصد با صرف هزینه ای قابل قبول و با به كار گیری افراد محلی است . بدین ترتیب می توان از موا رد متعدد قحطی كه پیامد خشكسالی است، جلوگیری كرد .مهار و كنترل آب امری اساسی در بوجود آ وردن عایدی و ایجاد مشاغل دائمی در تمام طول سال است به همین دلیل این موضوع از موارد اصلی برنامه ویژه امنیت غذایی سازمان فائو آید و در حال حاضر در ۱۰۱ كشور كه در میان آنها ۴۲ كشورآفریقایی وجود دارد به مورد اجرا در آمده است . در اول نوامبر ۲۰۰۴ مبلغ كل سرمایه گذاری های اختصاص یافته بالغ بر ۷۶۶ میلیون دلار می شد كه تقریباً ۶۷ درصد آن از بودجه ملی كشورهای در حال رشد تأمین شده بود .این برنامه در ضمن باعث افزایش كاشت غلات، درختان میوه و گلكاری و استفاده از گونه های متفاوت با بازدهی بالا توسعه دامداری ( مرغداری، گوسفند ، بز، خوك ) و همینطور پرورش حیوانات آبزی و كشت گیاهان آبزی خواهد شد .از طرف دیگر نمی توان حملات و هجوم آفات و بیماری هایی كه گیاهان و دام ها را از میان می برند را نادیده گرفت . سازمان جهانی فائو در سال ۱۹۹۴ در سطح سیستم پیشگیری و واكنش سریع برای مبارزه با حیوانات مضر و بیماری های میان مرزی دامی و گیاهی به نام (EMPRES) به وجود آورد . هدف این سیستم آسان كردن تشخیص بیماری و هشداردهی و عكس العمل سریع و هم چنین تقویت قابلیت ها و توانایی های ملی و سازمان دهی شبكه های تحقیق برای یافتن شیوه های مبارزه ای مؤثر و كم خطر برای محیط زیست بود . در زمینه «محافظت از گیاهان» اولویت تعیین شده مبارزه با ملخ مهاجر است.بدون تردید این برنامه كه از سال ۱۹۹۷ باكمك های پیگیر سرمایه گذاران در این امردر منطقه ی مركزی محدوده ی سكونت ملخ مهاجر (كناره های دریای سرخ ) به مورد اجرا گذاشته شده نتایج مطلوب و مؤثری به دست آورده است .ولی این برنامه به دلیل كمبود امكانات مالی هیچ وقت بطور كامل در بخش غربی این منطقه صورت نگرفته است. بحران حمله ملخ ها درمنطقه غرب و شمال غربی آفریقا با وجود هشدار های پیاپی فائو از اكتبر ۲۰۰۳ ابعاد تأسف آوری به همراه داشت . باران ها كه نقش اساسی در چرخه زندگی ملخ مهاجر از لحاظ بیو اكولوژی ایفا می كنند، شدید و مداوم بوده و شرایط مناسبی رابرای تولید مثل این جانور در بخش های وسیعی بوجود آوردند . شرایط به خصوص در جریان ماه ژوئیه و اوت ۲۰۰۴ به دلیل واكنش دیرارگانیسم های كمك رسانی و سرمایه گذاران رو به وخامت گذاشت . در اصل مبارزه با ملخ مهاجر بر پایه مسؤولیت پذیری جمعی كشورهای ذینفع و مجامع بین المللی استوار است.
اگر اولویت فراهم آوردن امكان برای كشور های آفریقایی در جهت نیل به خود كفایی در امر تغذیه و ریشه كن كردن گرسنگی است، این كشورها نباید خارج از بازار تجارت جهانی قرار داشته باشند . درنتیجه باید خود را با اصول و ضوابط كیفیت كالا و تضمین بهداشتی مواد خوراكی تطبیق دا ده تا بتوانند به بازارهای جهانی راه یابند . تأكید و پا فشاری فائو مشخصاً در مورد رعایت جنبه های قانونی و مقررات تعیین شده و تحكیم مؤسسات و آموزش و فراهم آوردن امكانات علمی است.در آخر، بوجود آوردن ساختار های روستایی ( راه ها، انبار ها، امكانات نگهداری كالا و بسته بندی و آماده سازی آن ها ، بوجود آوردن بازار ها و غیره .. ) از جمله فعالیت هایی است كه به كشاورزان امكان دسترسی به مواد اولیه جدید و فروش محصولاتشان را با قیمت های رقابتی فراهم می سازد . طرح مارشال باعث شد زیر ساختارها دوباره در اروپا شكل بگیرند و كمك های منطقه ای اتحادیه اروپا رسماً برای جبران كاستی های اعضای جدید در این زمینه اختصاص یابند . چرا كشور های آفریقایی باید بدون استفاده از بنادر، فرود گاه ها، جاده ها ، راه آهن ها و انرژی الكتریكی توسعه یابند ؟باید یادآور شد كه قحطی ها پیامد خشكسالی ها و جنگ ها ست . درگیری های مسلحانه كه كشورهای آفریقایی حاشیه صحرا را در سال های ۱۹۷۰ و ۱۹۹۷ ( تاریخ آخرین بررسی ) ویران كرد ، باعث از بین رفتن ۵۲ میلیارد دلار از محصولات كشاورزی كه برابر با ۷۵درصد كلیه كمك های رسمی برای توسعه این كشورها در طی همین دوران بود ، شد .
قطعاً آفریقا از مشكلات متعددی رنج می برد : سهم این قاره از مبادلات جهانی از ۲درصد بالاتر نرفته، به خصوص به علت مشكلاتی كه در سر راه ارائه محصولات كشاورزی آفریقا در بازار های كشور های پیشرفته وجود دارد . رشد جمعیت سریعتر از رشد اقتصادی است ، بار قروض خارجی بسیار سنگین است، مشكلات بزرگ و دشواری در زمینه بهداشت و درمان از جمله مالاریا، بیماری های گوارشی ، اسهال و اپیدمی ایدز وجود دارد . ولی آفریقا برگ های برنده بسیاری در دست دارد كه شامل منابع طبیعی غنی و بازار داخلی كه بزودی بالغ بر دو میلیارد نفر خواهد شد، است .
اروپا و آمریكا در نیمه قرن گذشته گرفتار آتش خانمان برانداز دو جنگ جهانی بودند . بعد با جنگ كره ، هندوچین و به خصوص اندونزی درگیری ها به آسیا منتقل شد . سپس جنگ های داخلی باعث به بار آوردن خسارات سنگین و جبران ناپذیری در میان اقوام امریكای مركزی و جنوبی شد .در حال حاضر آفریقا با قریب ۵۰ سال حاكمیت در صحنه بین المللی ، بحران های جوانی مربوط به دوران پی ریزی دولت ها و تحكیم ملل را طی می كند. تفاوت های قومی و چشمداشت های مالی بین المللی موجب بوجود آمدن این بحران ها شده اند. با این وجود نمی توان میل و اشتیاق به یادگیری و كسب دانش را در میان جوانان آفریقایی و كشاورزان و كارگران زحمتكش نادیده گرفت، ویا مهاجرینی را فراموش كرد كه با پشتكار و با تحمل سختی ، فعالانه درتلاش هستند تا زندگی نزدیكانشان را كه در كشور مانده اند تأمین كنند .این آن آفریقایی است كه پایه و مبنای خوش بینی و امید واری ماست .