نیمه پنهان خارش

خارش در برخی موارد استثنایی، آن‌قدر شدید شده كه بیمار را به فكر خودكشی انداخته است.
تن‌تان می‌خارد؟ نه، اشتباه نكنید، قصد دعوا نداریم. آیا تا به حال به خارش دچار شده‌اید؟ خارشی كه در یك ناحیه از بدن یا منتشر در همه اندام‌ها‌احساس می‌شود؟ چه احساسی داشتید؟ دل‌تان نمی‌خواست واقعا با شدت هرچه تمام‌تر، حتی به قیمت زخمی شدن بدن‌تان را بخارانید؟
هر كسی در زندگی خود حتما به خارش دچار شده است. آن هم نه یك بار بلكه چند بار آن را تجربه كرده است. این عارضه آن قدر شایع است و آن قدر بیماران را با مشكل مواجه می‌كند كه گاهی حتی متخصصان پوست نیز در رفع آن ناتوان می‌شوند. خارش به معنی احساسی است كه فرد را به خاراندن به عنوان نوعی واكنش تحریك می‌كند. خارش ممكن است به صورت محدود و منطقه‌ای، گسترده یا منتشر، موقتی یا حمله‌ای و پیوسته یا مداوم باشد. گاهی خارش مانند احساس سوزن شدن یا سوزش یا مورمورشدن است. جالب است بدانید درموارد نادر، خارش آن قدر شدید است كه فرد را به فكر خودكشی! می‌اندازد. البته خوب است بدانیم كه خاراندن پوست، در لحظاتی ممكن است خوشایند فرد باشد.
● چرا و به چه علت؟
مواد فیزیكی یا شیمیایی گوناگون به صورت مستقیم بر پایانه‌های آزاد عصبی تاثیر می‌گذارد یا با آزاد كردن مواد واسطه، این پایانه‌های حسی را تحریك می‌كند. مواد مخدر، مشابه با اثر اندورفین‌ها و آنكفالین‌ها كه هورمون‌های آرام‌بخش درونی‌اند موجب بروز یا تشدید خارش می‌شود. خارش در منطقه‌ای كه به درد غیرحساس است، به وجود نمی‌آید. همچنین خارش معمولا هنگام شب كه حواس‌پرتی انسان كمتر و تمركزش بر نواحی مختلف بدن بیشتر است، بدتر و شدیدتر می‌شود. گاهی نوعی خارش به نام خارش روانی یا عصبی وجود دارد كه به علت‌ حالت‌های فیزیولوژیك یا طبیعی، روانی و یا هر دو به وجود می‌آید.
● مواد شیمیایی واسطه
هیستامین‌ ماده اصلی واسطه بروز خارش است و به همین علت از داروهای اولیه درمان خارش، داروهای آنتی‌هیستامین یا ضدعملكرد هیستامین است. اما هیستامین تنها واسطه بروز خارش نیست چون در اغلب موارد، خارش با بقیه علایم و نشانه‌های آزاد شدن هیستامین مانند كهیر و گرگرفتگی همراه نیست و داروهای آنتی‌هیستامین برای بیشتر موارد خارش موثر نیست.
● بیماری‌های پوست
حدود ۷۰ درصد بیماران سالمند به خارش دچارند كه ممكن است به علت وجود بیماری‌ پوستی باشد. همچنین بیماری به نام پمفیگویید تاولی پنهان و درماتیت هرپتی‌فورم موجب بروز خارش شدید در ناحیه آرنج، زانو و پشت‌سر می‌شود. خارش، نشانه اصلی بیشتر بیماری‌های پوستی است و معاینه بسیار دقیق برای دستیابی به علت اصلی مشكلات پوستی خارش‌دار مانند درماتیت آتوپیك خفیف، گال یا جرب و اگزمای ناشی از خشكی مفرط پوست، لازم است.
البته مهم است بدانیم كه وجود خارش بدون بثورات پوستی، وضعیت مشكلی در تشخیص علت و درمان بیمار ایجاد می‌كند.
● بیماری‌های عمومی
گاهی واكنش‌های دارویی باعث بروز خارش می‌شود. كسانی كه استامینوفن كدیین را مثل نقل و نبات مصرف می‌كنند باید بدانند كه كدیین مثل داروهای مخدر موجب خارش می‌شود.
افرادی كه مبتلا‌ به دیابت یا پركاری و كم‌كاری تیرویید هستند و به خصوص زنانی كه در معرض كم‌خونی به علت فقر آهن قرار دارند، هرازگاهی دچار خارش می‌شوند. هر كسی كه به خارش مزمن و طولانی‌مدت مبتلا‌ می‌شود، می‌گویند: <برو آزمایش بده، شاید انگل داری> البته عفونت انگلی از علت‌های خارش است اما مشكلات دیگری مانند نارسایی كلیه و افزایش اوره خون به مقدار بیش از حد طبیعی نیز ممكن است موجب بروز خارش شود.
خارش علامت شایع در بیماران اورمیك است البته مشخص نیست كه علت خارش، دیالیز است یا افزایش عمر این بیماران موجب بارزتر شدن این علامت شده است. تغییر در سوخت و ساز كلسیم و فسفر و افزایش میزان منیزیم و ویتامین ‌A در پوست و خشكی پوست بیماران مبتلا به نارسایی مزمن كلیه، از علت‌های اصلی وجود خارش در این بیماران است.
در میان بیماری‌های خون، ۱۴ تا ۱۵ درصد بیماران مبتلا به پلی‌سایتمی ورا كه در آن تعداد گلبول‌های قرمز به طور چشمگیری زیاد می‌شود، به خارش دچار می‌شوند. احساس خارش این بیماران به صورت سوزن‌سوزن شدن است و با كاهش ناگهانی درجه حرارت بدن، مثلا پس از گرفتن دوش آب گرم، بیشتر می‌شود. مصرف داروهای گروه آنتی‌هیستامین تاثیری در درمان این بیماران ندارد. گاهی احساس خارش در مدت ۳۰ دقیقه تماس با آب، بدون ارتباط با درجه حرارت آن ممكن است به وجود آید و حتی تا دو ساعت ادامه می‌یابد.
بیماران معمولا احساس خارش، مورمور شدن و حالت نیش‌زدگی دارند. در این‌گونه موارد، بیماری پلی سایتمی و سایر بیماری‌ها كه به علت افزایش غیرطبیعی تعداد سلول‌های خونی مغز استخوان رخ می‌دهد، باید مدنظر پزشكان باشد. گاهی احساس خارش در قسمت خارجی ساعد و چین آرنج به وجود می‌آید كه قرینه در هر دو دست دیده می‌شود كه علت آن ممكن است برخورد با نور آفتاب باشد و در بسیاری از موارد، علت استرس و عصبی دارد. تغییر حس پوست سر یا خارش آن با كاهش حس درد همراه است. بیشتر این گونه بیماران، خانم و دارای سرخی منطقه خارش‌اند. معمولا خارش با استرس و فشار عصبی، تشدید می‌شود.
● چه باید كرد؟
پزشكان باید تاریخچه دقیق بیماری را بدانند و شرح حال مفصلی از داروهای مورد استفاده، علایم همراه خارش و ارتباط با وضعیت‌های روحی فرد به دست آورند. مثلا خارش بینی مداوم ممكن است نشانه‌ای از تومورمغزی باشد یا خارش‌های روانی، معمولا مزاحم خواب بیمار نمی‌شود. معاینه بالینی باید شامل بررسی غدد لنفاوی، كبد، طحال، و غده تیروئید باشد. رنگ پوست بسیار مهم است و در نارسایی كلیه، پركاری تیروئید و انسداد صفراوی در دوران بارداری تغییر می‌كند. البته خوب است بدانیم در بسیاری از موارد، خارش علت خاصی ندارد و به ویژه در فصل سرما و خشكی هوا ممكن است به علت خشك شدن پوست به وجود آید كه در این حالت با رطوبت رسانی و استحمام ساده، به‌طور مرتب و استفاده از كرم‌های دارویی یا بهداشتی رطوبت‌رسان می‌توان آن را برطرف كرد، البته به شرطی كه علت خاصی از جنبه بیماری‌های داخلی وجود نداشته باشد. همچنین در بسیاری موارد به علت گرمای هوا و افزایش درجه حرارت بدن، خارش بروز می‌یابد یا تشدید می‌شود كه با خوردن و نوشیدن غذاها و نوشیدنی‌های خنك مثل خیار و مایعات فراوان می‌توان این عارضه رابرطرف كرد یا شدت آن را كاهش داد.

هومن خلیقی

منبع : روزنامه سلامت