زنان از روزمرّگی DC می‌شوند!

تو به‌عنوان یک زن یا مرد، فرق نمی‌کند، امکان این را می‌یابی که در هر لحظه و در هر جایی که هستی، در این بازار معنی، آزادانه تولید محتوا کنی. تو، در مقام انسانی که در عصر ارتباطات زندگی می‌کند، بدون صرف هزینهٔ گزاف امکان این را می‌یابی که به دنیا اعلام کنی: این منم و اینها توانایی‌های من است.انگشتانی که با هیجان بر دکمه‌های کی‌بورد فرود می‌آیند:
salam. chetoriچشمانی که به پنجرهٔ کوچک messenger بر مونیتور ثابت مانده‌اند تا جواب آن سوی خط را ببینند: salam. khoobam, che khabarو buzz!، دوست دیگری تو را صدا می‌کند.
تا بخواهی جواب بدهی، صدای اخطار email (نامهٔ الکترونیکی) جدید تو را میخکوب می‌کند: نامه‌ای از رئیست رسیده است. برای دوستانت پیغام brb (be right back) می‌فرستی که یعنی زود برمی‌گردم!
mailbox (صندوق پستی الکترونیکی) خودت را باز می‌کنی. موضوع نامهٔ رئیست مشخص نیست. فقط عبارت fwd در قسمت موضوع نامه به چشم می‌خورد و عددی که نشان می‌دهد نامه حجم زیادی را اشغال کرده است. نامه را باز می‌کنی. عکس‌ها و کاریکاتورهای بامزه‌ای می‌بینی و فهرست بلندبالایی از افراد را که این email برایشان فرستاده شده است. پس رئیست هم به بازی forward کردن مطالب و عکس‌های خنده‌دار علاقه‌مند شده است! به این فکر می‌کنی که در اینترنت و در دنیای مجازی، آدم‌ها قالب‌هایشان را چه راحت کنار می‌گذارند و در عین حال با mouse روی fwd، click می‌کنی. می‌خواهی email را عیناً برای دوستانت هم بفرستی.همزمان با دوستان online، chat می‌کنی و باز همزمان چند پنجرهٔ جدید باز می‌کنی؛ سایت‌های خبری، وبلاگ‌ها و گاهی هم هیچ‌کدام، فقط وبگردی.
صدای برخورد انگشتان با دکمه‌های کی‌بورد بر پوستهٔ سکوت شب خراش می‌اندازد. تو گذر زمان را حس نمی‌کنی و با لینک‌هایی که در هر صفحه وجود دارد به صفحهٔ دیگری هدایت می‌شوی.
اینترنت فضای جدیدی برای ماست و علاوه بر آن فرصت جدیدی نیز هم. فضا و فرصتی برای به دست آوردن آنچه تاکنون نداشته‌ایم یا از آن غفلت شده بود: برقراری ارتباط با یکدیگر بدون این‌که هویت فردی و اجتماعی بیرونی یکدیگر را بشناسیم و تولید مطلب و محتوا بی‌آن‌که ذهنیتی از مخاطبان مستقیم خود داشته باشیم.کاربران ایرانی اینترنت محدودند اما این تعداد به‌شدت رو به افزایش است. آمار دولتی مربوط به سال ۲۰۰۱ نشان می‌دهد که در ایران چهارصد هزار نفر به اینترنت دسترسی دارند و تخمین زده می‌شود تا سه سال آینده این تعداد به بیش از ۱۵ میلیون نفر برسد.بر اساس آمارهای موجود در اینترنت، تعداد زنان کاربر اینترنت در همه جای دنیا و از جمله در ایران نسبت به کاربران مرد بسیار کم است.
بررسی جنسیت کاربران سه ISP (سرویس‌دهندهٔ اینترنت) در سال جاری نشان می‌دهد که تقریباً ۱۰ تا ۲۰ درصد کاربران زن هستند. البته به گفتهٔ مدیران ISPها نمی‌توان این آمار را قطعی دانست چراکه ممکن است مادری برای فرزندش اقدام به خرید account کرده باشد یا مردی برای خواهر یا همسرش account خریده باشد. دکتر یونس شکرخواه، استاد ارتباطات، در این زمینه می‌گوید:«اعلام کردن این درصد از کاربران مثل این می‌ماند که وضعیت چاپ را در آسیا با سایر نقاط جهان مقایسه کنیم. در آسیا صنعت چاپ صنعت گسترده‌ای است. اما آیا راندمانش هم بیشترین است؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این‌گونه نیست. فکر می‌کنم این درصد در قیاس با فضای غیرسایبر رقم امیدوارکننده‌ای است چون کاربران اینترنت کیفی‌ترین یا دست‌کم ماهرترین مصرف‌کنندگان رسانه هستند. چراکه استفاده از فضای سایبر حداقل مستلزم داشتن مهارت‌های فنی و دانستن زبان است. اگرچه ۲۰ درصد رقم زیادی نیست اما اگر بررسی شود، احتمالاً حضور عمقی‌تر و مؤثرتری را نشان می‌دهد.»
● زنان در اینترنت چه می‌کنند؟
با یک جست‌وجوی ساده درمی‌یابی که ۷۳ میلیون و ۷۰۰ هزار سایت دربارهٔ زنان وجود دارد. باورکردنی نیست. گرچه کمتر از یک‌سوم این سایت‌ها (در حدود ۲۰ میلیون) پورنو هستند اما آمار، آمار عجیبی است.
نمی‌توان گفت هرکس از اینترنت چه استفاده‌ای می‌کند اما به نظر می‌رسد کاربران زن سه دسته می‌شوند: زنان و دخترانی که استفاده‌شان به گپ‌های online و چک کردن email محدود می‌شود؛ زنان و دخترانی که با نوشتن وبلاگ یا اداره کردن سایت شخصی خود به‌نوعی تولید محتوا می‌کنند؛ و سوم طراحان وب.دکتر شکرخواه این دسته‌بندی را توضیح می‌دهد: «محیط chat، امتداد مناسبات بین‌فردی انسان‌هاست و کسانی که در این محیط حضور دارند برای من مفهوم کاربر اینترنتی ندارند. چون ما وقتی دربارهٔ انتقال اطلاعات در فضای اینترنت صحبت می‌کنیم، تولیدکنندگانی که قواعد بازی را مشخص می‌کنند نیروی تعیین‌کننده هستند و نه مصرف‌کنندگان.»او گروه دوم را بیشتر شامل زنان وبلاگ‌نویس می‌داند: «زنانی که در اینترنت تولید محتوا می‌کنند کسانی هستند که به جبران هویت غیرکامل خود در رسانه‌های جمعی دیگر به فضای سایبر وارد شده‌اند.»دکتر شکرخواه زنان را در زمینهٔ طراحی وب موفق ارزیابی می‌کند: «اگر در عرصهٔ روزنامه‌نگاری هم نگاه کنید، زنان در زمینهٔ صفحه‌آرایی و گرافیک حضوری قوی دارند. این وضعیت در فضای سایبر نیز وجود دارد.»با این حال، از نظر دکتر شکرخواه گروه چهارمی هم وجود دارد: «زنانی که در اینترنت به تجارت می‌پردازند.
اگر وضع قانون تجارت الکترونیک در مجلس روشن شود، شاید حوزهٔ جدیدی برای فعالیت زنان در اینترنت به وجود آید. شرکت‌های دات‌کام در فضای سایبر به کارآفرینی می‌پردازند.»در یک تقسیم‌بندی دیگر شاید بتوان سه طیف را میان کاربران زن مشخص کرد: کاربران ۱۳تا ۱۹ ساله، زنان تحصیل‌کرده و دانشگاهی، و زنان خانه‌دار. آمار تفکیک‌شده‌ای وجود ندارد اما بنا به گفتهٔ مدیران فروش چند ISP، بیشتر مراجعه‌کنندگان جوان و نوجوان هستند.دکتر یونس شکرخواه در این زمینه می‌گوید: «بین این سه طیف می‌توان یک محور مشترک پیدا کرد. آن محور مشترک این است که همهٔ این افراد احساس می‌کنند در فضای رسانه‌های غیرسایبر مورد غفلت واقع شده‌اند یا خود را از قربانیان رسانه‌های غیرسایبر می‌دانند. در رسانه‌ای مثل اینترنت فرصت‌ها کاملاً برابر است. این فضا فارغ از قوم‌گرایی و جنسیت است. اگر رسانه‌ای مثل رادیو ادامهٔ صدای ما انسان‌ها شده است یا رسانه‌ای مثل تلویزیون ادامهٔ چشم ماست یا رسانه‌های نوشتاری امتداد قلم ما شده‌اند، اینترنت ادامهٔ سلسلهٔ اعصاب ماست و به‌عنوان یک مدیوم بر تعامل و سپس فرصت‌های سریع استوار است و بی‌شک دموکرات‌ترین رسانه به‌شمار می‌رود.»
● زنان و وبلاگ‌ها
هنوز چند ماهی از به‌وجود آمدن وبلاگ‌های فارسی نگذشته بود که رسانه‌های خارجی به وبلاگ‌های زنان ایرانی توجه خاصی نشان دادند. برای آنها جالب و شاید غیرمنتظره بود که تعداد زیادی از وبلاگ‌ها را زنان می‌نویسند.بی‌بی‌سی در گزارشی اختصاصی دربارهٔ وبلاگ‌های زنان ایرانی نوشت: «وب به زنان ایرانی امکان می‌دهد که به‌راحتی دربارهٔ موضوعات تابو صحبت کنند.»اما واقعیت این است که رشد فردگرایی در جامعهٔ ما در رسانه‌ای چون اینترنت نیز خودنمایی کرده است. افزایش گستردهٔ تعداد وبلاگ‌ها (که روزنوشت‌های شخصی افراد به‌شمار می‌روند) در میان ایرانیان بخصوص جوانان ایرانی نشان‌دهندهٔ همین موضوع است. وبلاگ‌ها که در حال حاضر تعدادشان بین ۱۰ تا ۱۵ هزار متغیر است عمدتاً شامل مطالب اجتماعی هستند که زندگی خصوصی جوانان ایرانی را نشان می‌دهند.
وقتی که حسین درخشان، یکی از اولین وبلاگ‌نویسان فارسی‌زبان، سال گذشته راهنمای راه انداختن وبلاگ‌های فارسی را نوشت، گمان نمی‌کرد وبلاگ‌نویسی تا این حد سریع و حیرت‌انگیز رشد کند. در میان نویسندگان وبلاگ‌ها، زنان توجه بیشتری را برانگیخته‌اند. روزنوشت‌های زنان و دخترانی که از دغدغه‌ها، ترس‌ها و آرزوهایشان می‌نویسند توجه زیادی را به خود جلب کرده است. دکتر شکرخواه معتقد است: «وقتی رقابتی نابرابر باشد، طبعاً کسی که فرصت کمتری داشته و تلقی عمومی این بوده است که او پتانسیل کمتری دارد، بیشتر خود را نشان می‌دهد. مخاطبان هم دوست دارند شاهد این شکوفایی باشند.بالا بودن HIT (آمار بازدیدکنندگان) وبلاگی که مبتنی بر خاطره‌نویسی و بازگو کردن تجارب شخصی است به کنجکاوی‌های شخصی ما برمی‌گردد. تمایل داریم بدانیم فلان خانم یا فلان آقا از صبح تا شب چه می‌کند.اما وبلاگ‌هایی كه در حیطه‌ای هدفمند موضوعی را تعقیب می‌كنند، مثل بلدهای بومی، مثل دستیار خوب پژوهشی، صبح تا شب با لینك‌های مرتبط با آن موضوع ما را راهنمایی می‌كنند و ما نیاز داریم هر روز به آنها مراجعه كنیم.»به عقیدهٔ دكتر یونس شكرخواه، همهٔ ما در شرایطی قرار داریم كه این تجربهٔ تازه را می‌بینیم و در واقع در حال ریخت‌شناسی و كشف صورت مسئله‌ها هستیم و نمی‌توانیم به بسیاری از چراها پاسخ گوییم: «اگرچه ظاهراً Hit list تیراژ سایبر به حساب می‌آید اما الزاماًَ تیراژ نیست. ما نمی‌توانیم افزایش یا كاهش ناگهانی آن را بفهمیم برای این‌كه همهٔ ما در حال تجربه كردن هستیم. هنوز از موضوع فاصله نگرفته‌ایم. ما جزء تاریخ زنده هستیم و تبدیل شده‌ایم به یك بازیگر یا كارگزار برای تاریخ رسانه در كشورمان.»غفلت‌هایی كه جهان رسانه‌ای غیرسایبر نسبت به زنان داشته است، ساختار نابرابر و باورهای اشتباهی كه دربارهٔ جنسیت در این رسانه‌ها وجود دارد، فرصت ابراز هویت را از زنان گرفته است.دكتر شكرخواه می‌گوید: «استفادهٔ ابزارگونهٔ زنان از فضای سایبر دلیلی روشن و منطقی دارد. چراكه آنها قبلاً فرصت ابراز وجود نداشته‌اند. در این فضای جدید آنها پس از اثبات خویش دست به ساختن هویت جدیدی می‌زنند؛ هویتی كه لحظه به لحظه در حال تغییر است. در كل ما به بازنگری در تئوری‌های مربوط به هویت نیاز داریم. به نظرم این حالت را نمی‌شود بحران هویت نامید بلكه اگر قواعد این تغییرها را یاد بگیریم، پس از مدتی به آرامش می‌رسیم.»به عقیدهٔ دكتر شكرخواه پس از مرحلهٔ اثبات «خود»، كه زنان در اینترنت به آن می‌پردازند، تفاوت‌های جنسیتی بی‌معنا می‌شود و همهٔ انسان‌ها به دنبال هویت خود می‌گردند. او تعریف «جنسیت» را نیز تغییریافته می‌بیند: «تعریف جنسیت قبلاً مبتنی بر عوارض برخاسته از جنس بود. در فضای جدید نیز ممكن است عارضه وجود داشته باشد اما نوع عارضه‌ها و اثرات جانبی آنها متفاوت می‌شود.»
● آنچه شما خواسته‌اید!
به یك سایت فارسی وارد شده‌ای اما نمی‌توانی حروفش را بخوانی. گوشه‌ای از صفحه به انگلیسی نوشته است كه می‌توانی فونت فارسی را download كنی. اما راهش را بلد نیستی. جملهٔ how to download a font را كه در یكی از سایت‌های جست‌وجو وارد كنی، در مدت زمان كوتاهی جواب را می‌یابی. گاهی حوصلهٔ جست‌وجو را نداری. به گروه‌های مجازی سایت Yahoo سر می‌زنی و سؤالت را در یكی از گروه‌های تخصصی كامپیوتر و اینترنت مطرح می‌كنی. كمتر از یك ساعت بعد كه به گروه سر بزنی، می‌بینی چند نفر از اعضا به سؤال تو پاسخ داده‌اند. گاهی حوصلهٔ این كار را هم نداری، پس برای یكی از دوستانت كه در فهرست messenger وجود دارد، پیغام می‌گذاری و سؤالت را مطرح می‌كنی. دفعهٔ بعد كه به اینترنت وصل می‌شوی جواب سؤالت را به صورت offline دریافت می‌كنی. این دنیای مجازی هیچ سؤالی را بی‌پاسخ نمی‌گذارد.دكتر شكرخواه می‌گوید: «ما در فضایی قرار گرفته‌ایم كه اسمش را "سوپرماركت معنی" گذاشته‌ام. فضای سایبر قفسه‌های اطراف ما را از معانی گوناگون پر كرده است. معانی بیش از آنچه فكر كنیم سهل‌الوصول و در دسترس هستند. بخشی از سرگیجهٔ هویتی ما در این فضا به دلیل ترس از انتخاب است. روی خیلی از این معانی نه تاریخ مصرف خورده است و نه مُهر كنترل كیفیت. همه‌چیز به مخاطب واگذار می‌شود. از همه مهم‌تر این‌كه مخاطب نمی‌داند كدام‌یك از این كالاها اصلی هستند و كدام بدلی. اینها همه نشان می‌دهد كه هویت انسان با یك فضای پرانتخاب و در عین حال بسیار خطرناك درگیر شده است.»
● خشونت‌های اینترنتی علیه زنان
درست پس از این‌كه وبلاگ خورشیدخانم در مراسم مسابقهٔ وبلاگ‌های برتر برگزیدهٔ هیئت داوران شناخته شد، به مدت یك ساعت تصویری مستهجن با جملاتی ركیك در صفحهٔ این وبلاگ به چشم می‌خورد. وبلاگ خوشیدخانم هك شده و اختیارش از دست صاحب اصلی خارج شده بود. هكرها سال‌هاست كه در اینترنت فعال هستند اما نكتهٔ قابل توجه برخورد متفاوت هكرها در قبال جنسیت صاحبان سایت‌هاست. كمتر دیده شده است كه وبلاگ یا سایت شخصی مردی هك شود و هكر با تغییر دادن چهرهٔ سایت یك عكس یا مفهوم مستهجن را جایگزین كند؛ آنچه در مورد زنان به‌كرّات اتفاق افتاده است.دكتر یونس شكرخواه در این زمینه می‌گوید: «دربارهٔ این موضوع دنیای اینترنت با دنیای واقعی چندان تفاوتی ندارد. ما آداب لازم برای حضور در چنین فضایی را یاد نگرفته‌ایم. تا زمانی كه قانونگذاری‌های درستی در این زمینه صورت نگیرد، ما شاهد چنین اتفاقاتی خواهیم بود. در جامعهٔ امریكا كه پیشتازترین جامعهٔ ارتباطی است، به‌رغم دشواری‌هایی كه برای وضع قانون داشتند، قانون CIPA (Childeren Internet Protection Act) تصویب شد و مورد استقبال خانواده‌ها قرار گرفت. دشواری وضع قانون در اینترنت به دلیل وجود متمم اول قانون اساسی امریكا بود كه وضع هر قانونی علیه آزادی بیان را منع می‌كند. استقبال از این قانون به این دلیل بود كه دسترسی بچه‌ها به اینترنت بی‌خطر می‌شد.»وی پورنوگرافی را بدترین نوع خشونت نسبت به زنان در اینترنت می‌داند: «پورنوگرافی خشونت‌‌آمیزترین نوع برخورد نسبت به زنان است، تنزل دادن زن به یك شئ مطلق. آن‌قدر بدم می‌آید كه الان نمی‌توانم حتی دربارهٔ آن حرف بزنم.»به عقیدهٔ دكتر شكرخواه، همان خشونت‌هایی كه به‌طور غیرطبیعی در دنیای واقعی علیه زنان دیده می‌شود در فضای سایبر نیز وجود دارد: «اما در فضای سایبر خیلی راحت‌تر می‌شود خشونت‌زدایی كرد، به شرط آن‌كه قوانین ملی خوبی در این زمینه وضع شود.»جرایم كامپیوتری و اینترنتی در ایران هنوز زیاد نیست اما به اندازه‌ای بوده است كه كمیتهٔ ویژه‌ای برای بررسی این جرایم در دبیرخانهٔ شورای‌عالی قضایی تشكیل شود.با این‌كه هنوز قوانینی در این زمینه تدوین نشده، اما آموزش به قضات و آشنا كردن آنان با این مقوله چندی است در قوهٔ قضاییه آغاز شده است. اولین جرم كامپیوتری در ایران در ۲۶ خرداد ۱۳۷۸ ثبت شد. یك دانشجوی كامپیوتر و یك كارگر چاپخانه در كرمان چك‌های تضمینی را جعل می‌كردند.
جعل اسكناس، اسناد و بلیت‌های شركت واحد اتوبوسرانی، جعل اسناد دولتی از قبیل گواهینامهٔ رانندگی، كارت پایان خدمت سربازی، و مدارك تحصیلی از نمونه‌های جرایم كامپیوتری در ایران است.در ماه‌های اخیر حمله به چندین سایت و وبلاگ اینترنتی ایرانی موضوع جرایم اینترنتی را مجدداً مطرح كرده است. خبر جرایم حاشیه‌ای نیز در این زمینه منتشر شده است. مثلاً سال گذشته، دختر دانشجویی شكایت كرد كه فردی با به دست آوردن password (كلمهٔ عبور) او نامه‌هایی را حاوی عكس‌های مستهجن به تمامی كسانی كه آدرس پست الكترونیكی آنها در address book (دفتر نشانی‌های الكترونیك) او بوده، فرستاده است. مقابله با چنین جرایمی ساده نیست. به فرض دستگیری فرد خاطی، كه بعید به نظر می‌رسد، باز هم قاضی در صدور حكم با موانع قانونی روبه‌روست. چند ماه پیش نیز برای دختر دانشجوی دیگری مورد مشابهی پیش آمد. خواستگار پس از شنیدن پاسخ منفی دختر عكس دستكاری‌شدهٔ مستهجنی از او را در یك سایت اینترنتی قرار داد.این نوع سوءاستفاده‌ها و خشونت‌ها در اینترنت كم نیست. هر دختر و زنی كه مرتب به chat roomها سر بزند دست‌كم با یك مورد اهانت مواجه شده است. حرف‌های ركیك جنسی و گاه تعرض به احساسات دختران در فضای مجازی اینترنت، كه افراد می‌توانند با هویت‌های جعلی در آن فعالیت داشته باشند، جزء تفكیك‌ناپذیر زندگی در دنیای سایبر شده است.
اما در یك محیط مجازی چه چیز قابل توقیف است؟ چگونه می‌شود مجازات را اعمال كرد؟ آیا می‌توان از داده‌های موجود در اینترنت به‌عنوان ادلـه علیه مجرم استفاده كرد؟دكتر شكرخواه می‌گوید: «زمانی كسی دست به خشونت و اعمال خلاف نخواهد زد كه جریمهٔ عملش سنگین باشد. نمی‌شود در همه‌جا به اخلاق و وجدان فردی تكیه كرد. در این زمینه به‌شدت به قانون نیاز داریم.»در میانهٔ یك جست‌وجو، وقتی ناگهان ارتباط تو با اینترنت قطع می‌شود، به زمین و زمان بد می‌گویی یا با عصبانیت سعی می‌كنی مجدداً وصل شوی و یا به‌كلی اینترنت را فراموش می‌كنی. اما نمی‌دانم چه سرّی است كه كمتر از ۲۴ ساعت بعد دوباره پشت كامپیوتر می‌نشینی، با حوصله شماره‌گیری می‌كنی، به دلیل شلوغی خط‌ها معطل می‌شوی، و باز با شنیدن صدای جیغ مودم حس عجیبی وجودت را فرا می‌گیرد.

پرستو دوكوهكی