انسان شناسی

▪ پرسش:
از آنجا که نوع نگاه به انسان به عنوان یک مبنا در کنش ها و رفتارهای هر کسی تأثیر بسزایی دارد، لطفاً شاخص های اصلی انسان شناسی را از منظر اسلام توضیح دهید؟
ـ پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال ضمن بیان جایگاه و اهمیت بحث انسان شناسی یا «معرفه النفس» به برخی شاخص های اصلی انسان شناسی شامل:
۱) دامنه آگاهی و سطح خواسته های انسان و حیوان
۲) امتیاز انسان نسبت به حیوان
۳) رابطه بین زندگی انسانی و حیوانی اشاره کردیم. اینک در ادامه مطالب بخش پایانی را پی می گیریم:
۴ ) مقام انسان در قرآن
شایسته است به دو مقام برجسته انسان در قرآن یعنی:
الف) انسان خلیفه خداوند در زمین
ب) ظرفیت عظیم علمی انسان به عنوان یک مخلوق،
اشاره کنیم که انسان از نظر قرآن فطرتی خدا آشنا دارد و تردیدهای او ناشی از سرشت مادی و عنصر ملکوتی اوست، خواسته هایش بی نهایت است و به همین دلیل تنها راه آرامش یافتن او یاد خداوند بی انتهاست. همان)
۵) گرایشهای مختلف وجودی انسان
دلیل وجود گرایش های مختلف در مورد انسان ناشی از مادی و معنوی بودن انسان است و تفاوت های انسان و حیوان که ناشی از همین گرایش ها هستند به سه حوزه،
الف) ناحیه کشف خود و جهان
ب) ناحیه جاذبه هایی که برانسان احاطه دارد و
ج) ناحیه کیفیت قرار گرفتن تحت تاثیر جاذبه ها، تقسیم می شود و برخی از گرایشهای انسانی به این ترتیب تبیین می گردد.
الف) علم و دانایی
ب) خیراخلاقی
ج) جمال و زیبایی
د) تقدیس و پرستش
هـ ) تشکیل اجتماع و جمع که بین موارد ذکر شده ارتباط مستقیم وجود دارد و رمز موفقیت یک جامعه نیز پرداختن صحیح به این امور یعنی همان تعلیم و تربیت است تا جایی که تفاوت یک جامعه سالم و عقب مانده و صحت و عدم صحت زیربنای تعلیم و تربیت آنهاست.
۶) وسعت آزادی و اراده انسان
با وجود محدودیت هایی از قبیل امر وراثت، محیط جغرافیایی، محیط اجتماعی و تاریخی و عوامل زمانی انسان این قدرت را دارد که با نیروی عقل و اراده با آنها مقابله کند و مالک سرنوشت خود گردد البته استعداد تکلیف پذیری انسان که منجر به انجام سلسله مقرراتی برای انسان با شرایط خاص می شود قابل توجه است. درنتیجه اگر انسان علیرغم محدودیت ها با عقل و اراده خود طبق تکلیف عمل کند می تواند به خواسته های خود برسد.
۷) کمال انسان
با بررسی و عنایت به نظریات مختلف در مورد کمال انسان مواردی چون شناخت اشیاء محبت به غیر، قدرت را نمی توان کمال دانست بلکه باید آنها را مقدمه رسیدن به کمال ارزیابی نمود. در واقع کمال را باید همان حق و حقیقت دانست که همان خداوند است و ایمان با همه آثارش مقدمه رسیدن به خداوند است و انسان کامل، انسان با ایمان بیشتر است و تلاش برای عدالت و آزادی وسیله ای است برای کسب ایمان بیشتر. (فلسفه اخلاق، شهید مطهری)

منبع : روزنامه کیهان