پیروزی اسلام‌گرایان و دموکراسی واقعی

‌انعقاد قرارداد گازی با ایران که سبب اعتراض آمریکا و واکنش اردوغان شد نیز یکی دیگر از موفقیت‌های اقتصادی حزب‌عدالت و توسعه است
‌شمال عراق شاید گزینه‌ای باشد که ژنرال‌ها در صدد بهره‌برداری از آن باشند اما این امر بستگی به تعامل رهبران شمال عراق با مقامات ترکیه و رابطه ترکیه و آمریکا دارد
‌پیروزی اسلام‌گرایان، پیروزی دموکراسی‌ها بود نه دموکراسی، زیرا دموکراسی از نوع غربی‌ها در حوزه جغرافیایی خود و فرهنگ خاص خود پیروز می‌شود و دموکراسی در خاورمیانه نتایج معکوس و متفاوتی به بار خواهد آورد
عده‌ای از تئوریسین‌های علوم سیاسی معتقدند که “دموکراسی” واژه مناسبی برای اراده عمومی نیست و آنچه وجود دارد “دموکراسی‌ها” می‌باشد. دموکراسی که خود یک واژه غربی است از دو واژه demos به معنای مردم و Cratia به معنای قدرت ساخته شده است. بنابراین دموکراسی یعنی قدرت مردم که یک مفهوم یونانی بود و در کاربرد آتنی‌ها به معنای جمع روستائیان بود. در تحولات خاورمیانه و کشورهای جهان سوم بارها و بارها نام دموکراسی و نقض دموکراسی در مفهوم امروزی شنیده می‌شود. در ایران هم واژه مردمسالاری معادل دموکراسی غربی آن کاربرد دارد.
پس از روی کار آمدن نومحافظه‌کاران کاخ سفید و ارائه طرح خاورمیانه بزرگ اصلاحات ساختاری و دموکراتیک به عنوان یک هدف مطرح شد. اما اینان غافل از اینکه در واقع آنچه که امروز اهمیت دارد دموکراسی‌ها است نه دموکراسی، به منطقه خاورمیانه آمدند و با اشغال عراق و افغانستان سعی نمودند که دموکراسی را به عنوان یک کالا وارد نمایند. آنچه که دیدیم و شاهد بودیم،دموکراسی‌ها بود نه دموکراسی. تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در مناطق مختلف جغرافیایی جهان باعث می‌شود که دموکراسی‌ها به وجود بیایند. در انتخابات پارلمانی فلسطین حماس پیروز می‌شود و اکثریت کرسی‌های پارلمانی را به دست میآورد. در عراق ائتلاف یکپارچه عراق به رهبری عبدالعزیز حکیم بیش از ۵۰ درصد آرا و نیمی از کرسی‌های مجلس را به دست می‌آورد. در بحرین شیعیان برای اولین بار وارد ساختار سیاسی حکومت می‌شوند و پیروز انتخابات می‌شوند. نتایج انتخابات نشان می‌دهد که دموکراسی کالای وارداتی نیست که به دست مصرف کننده برسد. غربی‌ها و در راس آن نومحافظه‌کاران کاخ سفید آن نوع دموکراسی که می‌خواستند به دست نیامد، از نظر آنان پیروزی احزاب سکولاری می‌تواند دموکراسی را به ارمغان بیاورد و به مثابه ابزاری در خدمت آنان باشد اما نتایج آن فراتر از آن چیزی بود که آنان فکر می‌کردند.
انتخابات ریاست جمهوری ترکیه توسط پارلمان این کشور، ترکیه را با بحران جدی مواجه ساخت. عبدالله گل که نامزد انتخاب ریاست جمهوری توسط حزب عدالت و توسعه بود تحت فشار ژنرال‌های کهنه‌کار که وارث آرمان‌های کمال‌ آ‌تاتورک بودند از رسیدن به کاخ ریاست جمهوری ناکام ماند و همه چیز به دادگاه قانون اساسی کشیده شد و دادگاه قانون اساسی ترکیه نیز انتخابات زودهنگام را پیشنهاد نمودکه در ۳۱ تیر ماه نتیجه این انتخابات زلزله ۳/۴۶ ریشتری اسلام‌گرایان بود اگرچه قبل از انتخابات ژنرال‌های ارتش و هواداران سکولاریسم با بحرانی‌خواندن مسئله Pkk یا حزب کارگران کردستان ترکیه و نیز افزایش نامزدهای مستقل انتخاباتی سعی نمودند که جلوی پیروزی اسلام‌گرایان را بگیرند.
قبل از برگزاری انتخابات زودهنگام در محافل و رسانه‌های خبری بارها و بارها حمله ترکیه به شمال عراق شنیده می‌شد. ژنرال‌ها و هواداران سکولار بارها و بارها در اظهارات خود تاکید می‌کردند ترکیه باید به شمال عراق حمله کند. رجب طیب اردوغان به خوبی مسئله PKK و شمال عراق را مدیریت نمود. وی از همان آغاز پیروزی در دور اول انتخابات به حساس بودن مسئله PKK آگاه بود. در ۴ سال قبل حزب عدالت و توسعه با سخنرانی‌های اسلام‌گرایان در میان استان‌های کردنشین جنوب شرقی ترکیه به محبوبیت قابل ملاحظه‌ای دست یافتند تا جایی که اردوغان خود از حوزه انتخاباتی استان “سیرت‌ که اکثرا کردنشین هستند به مجلس راه یافت و بعدا نخست‌وزیر شد.
نخست‌وزیر جدید برخلاف سلف خود بارها و بارها تاکید کرد که وحدت ترکیه در گرو اتحاد ملی است و اردوغان پس از رسیدن به قدرت در همان سال‌ها “حالت فوق‌العاده” را که در استان‌های جنوب شرقی ترکیه حاکم بود لغو نمود. دیگر جامعه ترک و کرد ترکیه توان پذیرش جنگ داخلی را نداشت و اسلام فاکتوری نوین در این اتحاد محسوب می‌شد. علاوه بر آن حمایت از شخصیت‌های مسلمان کرد در ترکیه بویژه بزرگانی چون ییلماز گونی فیلمساز معروف، یاشار کمال نویسنده، جمال ثریا شاعر شهیر و خواننده مسلمان کرد ابراهیم تاتلیس در سخنرانی‌های حزب عدالت و توسعه توانست مسئله PKK را تا حدی فروکش کند. این اقدامات مورد تائید اتحادیه اروپایی هم بود و اتحادیه اروپا ترکیه را به اقدامات بیشتری در زمینه رعایت حقوق کردها ترغیب نمود. حزب عدالت و توسعه هم به خوبی از این اهرم استفاده نمود. پس از این تحولات بود که شهرهای ساحلی ترکیه و نواحی زیبای شهرهای آنتالیا - استانبول - ازمیر و وان بار دیگر مورد توجه جهانگردان قرار گرفت. قبل از آن اقدامات خشونت‌آمیز از هر دو طرف درگیر در ترکیه یعنی نظامیان و PKK صنعت توریسم در ترکیه را با چالش جدی مواجه نمود. اما لغو حالت فوق‌العاده و آ‌رامش نسبی در جریان مخاصمات داخلی در ترکیه این چالش را تا حدی از بین برد و رشد اقتصادی ۶/۷ درصدی ترکیه تا حدی مدیون همین آرامش نسبی در مخاصمات داخلی بود. به تبع همین آ‌رامش نسبی داخلی روابط ترکیه با همسایگان تا حدی بهبود یافت. یونان، ارمنستان و سوریه تا حدی به گرمی روابط روی آ‌وردند. قبل از آن روابط این کشورها با ترکیه بسیار تیره بود. خانم تانسو چیلر و آقایان بولنت اجویت و مسعود ییلماز بارها و بارها این کشورها را متهم می‌نمودند که از PKK حمایت می‌کنند.
تائید بر اسلام در پیروزی حزب عدالت و توسعه یک فاکتور اصلی به شمار می‌رود. مردم مسلمان سالها آرزو داشتند که ترکیه به دوران طلایی سلطان محمد فاتح برگردد. مسلمانان ترکیه آرزو داشتند بار دیگر در کاخ ریاست جمهوری رئیس جمهورشان با همسر محجبه ظاهر شود. طیب اردوغان و عبدالله گل که هر دو همسران محجبه دارند می‌توانند آرزوی اراده عمومی مسلمانان ترکیه را برآورده نمایند اما رسیدن ترکیه به دوران طلایی سلطان محمد فاتح که دروازه‌های دین را فتح نمود راه دشواری است. عامل دیگر پیروزی حزب عدالت و توسعه (اک) موفقیت‌های اقتصادی این حزب بود که آن گونه که اعضای حزب عدالت و توسعه می‌گویند این حزب در طی ۵ سال اخیر ۳/۷ رشد اقتصادی را برای ترکیه به ارمغان آورده است. در مقابل سکولارها اسلام‌گرایان را متهم می‌کنند که حزب عدالت و توسعه همچنان ترکیه را به کمک‌های بانک جهانی وابسته نموده است. اما آنچه که واقعیت دارد این است که اوضاع اقتصادی ترکیه به سمت و سوی بهبودی قدم بر می‌دارد. انعقاد قرارداد گازی با ایران که سبب اعتراض آمریکا و واکنش اردوغان شد نیز یکی دیگر از موفقیت‌های اقتصادی این حزب است.
پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا و برخورداری از کمک‌های مالی این اتحادیه هم نقش ویژه‌ای درپیروزی حزب عدالت و توسعه داشته است. مسلمانان ۷۰ میلیونی ترکیه که پل ارتباطی اروپا و خاورمیانه محسوب می‌شوند سعی دارند با پیوستن این کشور به اتحادیه اروپایی در سال ۲۰۰۸ نقش مهمی در تحولات بین‌المللی ایفا نمایند. بویژه آنکه ترکیه بیشترین نیروی نظامی را در اختیار دارد. اما به نظر می‌رسد که با ظهور رهبران متمایل به آمریکا در اروپا بویژه مرکل و سارکوزی، ترکیه در رسیدن به این هدف ناکام ماند.
اکنون که اسلام‌گرایان قدرت را به دست گرفتند و به احتمال زیاد پارلمان کاخ ریاست جمهوری و نخست‌وزیر را تصاحب خواهند نمود این سوال مطرح است که واکنش سکولارها و ژنرال‌ها چگونه خواهد بود؟
به نظر می‌رسد که مدل دخالت ارتش( آن گونه که در الجزایر شاهد بودیم، پس از پیروزی اسلام‌گرایان ) در ترکیه وجود داشته باشد اما این احتمال به نظر می‌رسد که دور از انتظار باشد زیرا به مانند الجزایر ترکیه نیز به آشوب و جنگ داخلی کشیده خواهد شد و ژنرال‌های ترک به خوبی به بحرانی بودن مسئله آگاه هستند.به نظر می‌رسد ژنرال‌ها و سکولارها که مدیریت اوضاع داخلی را به دست گیرند زیرا با وادار نمودن اسلام‌گرایان و سیاسیون به پیروی از خواسته‌های خود احزاب اسلام‌گرا را تحت فشار قرار خواهند داد. شمال عراق شاید گزینه‌ای باشد که ژنرال‌ها در صدد بهره‌برداری از آن باشند اما این امر بستگی به تعامل رهبران شمال عراق با مقامات ترکیه و رابطه ترکیه و آمریکا دارد. در اوضاع کنونی هرگونه حمله به شمال عراق باتوجه به روابط تیره ترکیه و آمریکا بعید به نظر می‌رسد و همچنان نوعی تهدید به حمله را شاهد خواهیم بود.
در ارزیابی نهایی این مسئله حائز اهمیت است که آنچه که مهم است پیروزی اسلام‌گرایان، پیروزی دموکراسی‌ها بود نه دموکراسی، زیرا دموکراسی از نوع غربی‌ها در حوزه جغرافیایی خود و فرهنگ خاص خود پیروز می‌شود و دموکراسی در خاورمیانه نتایج معکوس و متفاوتی به بار خواهد آورد. بنابراین ما دموکراسی‌ها را داریم نه دموکراسی.
چرا که اراده عمومی را اگر برخاسته از فرهنگ‌ها، عقاید، شیوه زندگی و سایر متغیرات دیگر بدانیم نتایج گوناگونی به بار می‌آ‌ید. همان گونه که نتایج اراده عمومی در ترکیه، فلسطین، عراق و بحرین متفاوت از نتایج اراده عمومی در کشورهای غربی است.

هادی محمدی‌فر

منبع : روزنامه رسالت