کزاز به زبان ساده

همه آنهایی که دچار جراحت‌های شدید و آغشته به خاک و گل شده‌اند حتما به یاد دارند که پزشک‌شان در نخستین مرحله برایشان واکسن خاصی تجویز کرده است. این واکسن برای پیشگیری از بیماری کزاز تجویز و تزریق می‌شود. درباره کزاز چه می‌دانید؟...
کزاز یا قفل شدن آرواره‌ها، به‌وسیله نوعی باکتری موسوم به کلستریدیوم تتانی ایجاد می‌شود که اسپور‌های آن در خاک یافت می‌شوند. چنانچه این اسپورها یا هاگ‌ها وارد یک زخم عمیق با اکسیژن محدود شوند، جوانه زده و نوعی سم تولید می‌کنند که در عملکرد اعصاب کنترل کننده عضلات تداخل ایجاد می‌کنند.
دوره نهفتگی، از زمان آسیب تا ظهور نشانه‌ها بین پنج روز تا سه هفته است. هرچند برخی از افراد مبتلا به کزاز، تنها دچار درد و مورمور شدن محل زخم و گرفتگی عضلات مجاور می‌شوند اما در اغلب آنها سختی فک و گردن، مشکل بلع و تحریک‌پذیری مشاهده می‌شود. گرفتگی و انقباض عضلات فک و صورت هم اغلب در پی آن ایجاد و به انقباض و سفتی عضلات گردن، شکم و پشت می‌انجامد.
در نهایت تشنجات دردناک ناشی از محرک‌های جزیی، عضلات تنفسی را تحت تاثیر قرار می‌دهند به طوری که شخص قادر به نفس کشیدن نخواهد بود. اگر گرفتگی و انقباض عضلات خیلی زود اتفاق بیفتد احتمال بهبود کم است. کزاز یک بیماری جدی و اغلب مرگبار، به خصوص در بچه‌های کوچک و سالمندان است بنابراین پیشگیری بهترین درمان است.
● درمان
اگر دچار جراحتی شدید که احتمال آلودگی آن با خاک وجود دارد به ویژه اگر زخم عمیق است بلافاصله با پزشک‌تان مشورت کنید. اگر واکسیناسیون کزاز را انجام داده‌اید و از تاریخ آخرین تزریق یادآور، بیش از پنج سال می‌گذرد پزشک ممکن است برای شما یک دوز یادآور دیگر تجویز کند. بدن شما، خیلی زود آنتی‌بادی‌های لازم برای محافظت در برابر میکروب کزاز را تولید خواهد کرد. پزشک ممکن است به علاوه، آنتی‌بیوتیک‌ هم تجویز کرده و زخم را برای تمیز کردن آن باز کند. درصورت ابتلا به کزاز، بستری شدن فوری در بیمارستان ضروری است.
● پیشگیری
واکسیناسیون برای همه افراد لازم و ضروری است. واکسن کزاز به‌‌طور‌معمول ابتدا به همراه دو واکسن دیگر یعنی دیفتری و سیاه‌سرفه که در مجموع در یک واکسن به نام ثلات فراهم شده‌اند تزریق می‌شود و دوزهای یادآور آن هم هر ۱۰سال یک بار یا در مواقعی که جراحت شدیدی ایجاد شده و از تاریخ آخرین دوز یادآور بیش از پنج سال می‌گذرد، تزریق می‌شوند.
● واکسن‌ها ایمن‌تر می‌شوند
در گذشته برای واکسن ثلات یعنی دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه از سلول‌های باکتری‌ سیاه‌سرفه به طور کامل استفاده می‌شد. عوارض جانبی شایع واکسن ثلات شامل تب و التهاب در محل تزریق بود و گاهی در موارد نادر تشنج نیز مشاهده می‌شد. به همین دلیل دانشمندان تصمیم گرفتند که واکسن‌های ایمن‌تری بسازند.
اکنون واکسن‌هایی ساخته شده‌اند که تنها از بخشی از سلول باکتری‌ که برای ایجاد ایمنی لازم است استفاده می‌شود. به این واکسن‌ها، واکسن فاقد سلول گفته می‌شود و در مقایسه با واکسن‌های قدیمی عوارض کمتری دارد. در سال ۲۰۰۱، سازمان غذا و داروی آمریکا نوع جدیدی از این واکسن را مورد تایید قرار داد که حاوی هیچ ماده نگه‌دارنده‌ای به جز تیمروسال نبود و البته مقدار تیمروسال هم در مقایسه با انواع قبلی ۹۵ درصد کمتر بود. تیمروسال نوعی نگه‌دارنده حاوی جیوه است که در برخی از واکسن‌ها به میزان اندک برای محافظت در برابر آلودگی میکروبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اگرچه شواهدی دال بر آسیب رسیدن به بچه‌ها در اثر تیمروسال موجود در واکسن در دست نیست اما مقامات بهداشتی در حال تلاش برای کاهش سطح این نگه‌دارنده در واکسن به منظور به حداقل رساندن مواجهه احتمالی کودکان با جیوه هستند. با مورد تایید قرار گرفتن شکل جدید واکسن ثلات همه واکسیناسیون‌های متداول در اطفال در حال حاضر با هدف به حداقل رساندن یا حتی حذف تیمروسال در حال فرمول‌بندی جدید هستند.

دکتر سیدحمید حسینی

منبع : روزنامه سلامت