فشارهای اقتصادی در چنبره تهدیدات نظامی

بی‌گمان پایان دوران جنگ سرد و نتایج آن، به‌ویژه شکست بلوک شرق تابعی از امتیازات اقتصادی یک طرف بر طرف دیگر به شمار می‌آید و فضای برتری‌های نظامی کنونی را در جهان رقم زده است. فارغ از شعارها در وصف مدیریت واحد جهانی، از قبیل دهکده جهانی، لیبرال‌دموکراسی فراگیر، مبارزه با تروریسم، محدودیت سلا‌ح‌های کشتار جمعی، تشکیل باشگاه‌های هسته‌ای، محتوا و زیرساخت‌های طرح‌های مذکور نشان از اهداف اقتصادی در حال و آینده دارد، ازاین‌رو بازیگران عرصه سیاست در روابط بین‌المللی خود جز به برتری‌جویی اقتصادی نمی‌اندیشند.
حتماً مدعیان لیبرال‌دموکراسی خواهان مدیریت دهکده جهانی در فقر نیستند و به طور طبیعی مطلوبشان به دست گرفتن تمامی منابع اقتصاد جهان است و نیل به هدف، توجیه‌کننده ابزارهای سیاسی است که به برخی از سرفصل‌های آن اشاره شد. اگر امروز به وضعیت شاخص‌های اقتصادی سه کشور ایران، روسیه و آمریکا نگاهی گذرا داشته باشیم ملا‌حظه می‌شود که کشور آمریکا با تولید ناخالص داخلی ۱۳۱۵۲ میلیارد دلا‌ر و با رشد اقتصادی ۳/۳ آنچنان رقیب خود روسیه را که دارای تولید ناخالص داخلی ۸۶۳ میلیارد دلا‌ر با نرخ رشد ۷/۶ است پشت سر گذاشته که حداقل تا ۲۰ سال آینده با این شرایط غیربحرانی نزدیکی شاخص‌های اقتصادی تقریبا رویایی بیش نخواهد بود، در این صورت فرض خوشبینانه این است که اگر روسیه به دنبال ایجاد شرایط غیرعادی نباشد حداقل وقوع آن منافع اقتصادی آن را تامین می‌کند و مناسب‌ترین مسیر متوقف کردن این اقتصاد پویای رقیب درگیر شدن آن در حوزه خاورمیانه و فلا‌ت ایران است که با شرایطی از قبیل تحریم و تهدید می‌تواند به کند کردن حرکت چرخ توسعه آمریکا بینجامد، از سوی دیگر کشور ایران با تولید ناخالص داخلی ۳/۲۱۸ میلیارد دلا‌ر و رشد اقتصادی ۸/ ۵ در سال ۲۰۰۶ با ایجاد زیرساخت‌هایی که در دولت‌های سازندگی و اصلا‌حات به وجود آمد و کشور در سال ۲۰۰۴ نرخ رشد اقتصادی ۷/۶ را نیز تجربه کرد، درصدد است با دستیابی به غنی‌سازی اورانیوم منابع مالی متراکم‌شده کشورهای ثروتمند را برای سرمایه‌گذاری جذب نماید و بدین ترتیب تولید ناخالص خود را که همچنان چهار برابر کمتر از همسایه شمالی خود است، جبران نموده و طبق سند چشم‌انداز ۲۰ ساله قدرت اقتصادی منطقه گردد لذا دیپلماسی روسیه در دهه اخیر تیغ دو لبه کندی بود که برآیند حرکت آن منافع روسیه را با اینگونه راهبردها تامین نماید:
۱) ایران نتواند از نفوذ روسیه در حل مسائل سیاسی پرونده هسته‌ای سود جوید.
۲) هرگز سطح روابط خود با ایران را به ناامیدی مطلق نکشد تا منجر به فسخ قرارداد اتمام پروژه عظیم نیروگاه اتمی بوشهر شود.
۳) در مواضع بین‌المللی بارها چراغ سبز را برای خروج پرونده از آژانس به شورای امنیت نشان داد.
۴) هیچگاه مخالفت جدی با عدم صدور قطعنامه علیه ایران را از خود بروز نداد.
۵) در تمامی مراحل محکومیت ایران از رای ندادن به نفع ما امتناع نورزید.
۶) برای نیل به اهداف اقتصادی که در بالا‌ ذکر شد از حل و فصل مساله پرونده هسته‌ای در مسیر طولا‌نی شدن حمایت بی‌دریغ نمود.اما تعجب آنجاست که در هنگام ورود آقای پوتین و پس از اتمام سفر وی این روزها پس از انتقال اولین محموله سوخت به ایران روزنامه‌های حامی دولت با بی‌توجهی به بهره‌برداری‌های سیاسی روسیه که در ورای آن امتیازات اقتصادی نهفته است اقدام به ساختن تصویری نمودند که اگر کسی سوابق جنایتکارانه آنان را در تحمیل قراردادهای ترکمانچای و گلستان نمی‌دانست تصور می‌کرد که در جهان کنونی با تکیه به کشور روسیه می‌توانیم همه نیازهای خود را برآورده سازیم؟! در یکی از یادداشت‌های روزنامه کیهان اشاره شد که این کشور روسیه بوده که به ساخت نیروگاه اتمی بوشهر اقدام کرده و هم اوست که تمامی قطعات هواپیماهای ما را تامین می‌کند؛ اگر واقعا داوری‌ها اینگونه با افراط و تفریط همراه باشد جز به تضعیف مواضع بین‌المللی کشور نمی‌انجامد.
اولا‌ روسیه با پیش‌پرداخت‌هایی که دریافت نموده باید طی چند سال گذشته سوخت نیروگاه را تامین می‌کرد و این به معنی شکل‌گیری بالا‌ترین سطح امنیت برای ایران بود اما تحت فشار آمریکا و عقبه ذهنی‌ای که به برشمرده شدن با بهانه قراردادن پرداخت‌های خارج از قرارداد از انتقال سوخت به ایران خودداری نمود و اینک نیز با سودجویی دوسویه در ادامه همکاری با ایران و در همسویی با آمریکا که حاکی از عدم نیاز به تولید چرخه سوخت در داخل ایران می‌باشد، اقدام به ارسال محموله‌های سوخت نموده است. ثانیا هواپیمایی که روسیه سازنده آن است با سیستم ‌JAR طراحی می‌شود که کشورهای معدودی از آن در ناوگان هوایی استفاده می‌نمایند و غالبا علا‌قه‌مند به خریداری هواپیماهایی با طراحی ‌FAR که ساخت مشترک اروپا و آمریکا است، هستند لذا اگر به دلیل تحریم از قطعات و هواپیماهای روسی استفاده می‌کنیم منفعت مضاعف از آن روس‌هاست.
شاید اساسی‌ترین نقطه عدم اطمینان ما به روسیه در گرو این پرسش باشد که چرا این کشور از حق وتو در شورای امنیت حتی در حد تهدید هم به نفع کشور ما بهره نگرفت تا تحت لوای سیاست‌های خارجی خود قدری تمجید اصولگرایان، توجیه داشته باشد. اگر روسیه بتواند فضای تیره‌ای از مراودات، موافقتنامه‌ها و قراردادهای اقتصادی را ایجاد کند، دو اتفاق مهم را دنبال می‌کند، نخست اینکه ایران در حال توسعه با سرانه رشد تولید ناخالص داخلی ۳۰۹۱ دلا‌ر با منابع عظیم درآمد نفتی- که طی عملیاتی شدن برنامه‌های میان‌مدت پنج ساله دستیابی به سرانه تولید ناخالص داخلی روس‌ها یعنی ۶۱۴۲ دلا‌ر امکان‌پذیر است - متوقف گردد. دوم اینکه ضمن اضافه شدن هزینه‌های گزاف حضور آمریکا در منطقه با بهینه کردن امتیازات به دست آمده مانند افزایش تولید و به‌ویژه صادرات تسلیحات نظامی و جنگ‌افزارها و کالا‌های مصرفی می‌تواند به تنومند شدن اقتصاد خود کمک نماید و به زعم روس‌ها، بردار بحران‌های نظامی، برآیندش در بازی سه‌جانبه با یک طرف برد- برد و با طرف دیگر برد و باخت به اتمام می‌رسد.

اسماعیل گرامی‌مقدم

منبع : روزنامه اعتماد ملی