فناوری، روزنه امید صنعت نفت

با توجه به واقعیت های روشن در بسیاری ازنقاط جهان، نباید این نگرانی ها را بی اساس دانست. درحالی كه نگرانی هایی درباره كاهش میزان سرمایه گذاری در بخش نفت جهان برای تامین تقاضای مصرف جهانی نفت در چند دهه آینده وجود دارد، به نظر می رسد فناوری احتمالاً می تواند ما را از تامین نفت مورد نیاز، دست كم برای مدتی طولانی، مطمئن سازد؛ مشروط برآن كه حمایت های لازم از آن صورت پذیرد.با توجه به كاهش اخیر در كشف حوزه های جدید و عمده نفت، فناوری و نوآوری نشان داده اند كه می توانند پاسخ گوی تقاضای روزافزون مصرف نفت باشند. روش های پیشرفته حفاری این امكان رافراهم آورده اند كه جست و جو برای نفت در اعماق بسیار پایین حوزه های نفتی، به ویژه حوزه های نفتی فلات قاره، تسهیل شود و به این ترتیب، میانگین نسبت ذخایرنفت به میزان عمد ای افزایش یابد. در یك دهه گذشته، به رغم استخراج بیش از ۲۵ میلیارد بشكه نفت در سراسر جهان، میزان خالص ذخایر اثبات شده نفت جهان بیش از یك صد میلیارد بشكه افزایش یافت. به عبارت دیگر، میزان افزایش ذخایر نفت جهان به مراتب بیشتر از میزان نفت استخراج شده، بوده است.درواقع، در حوزه های نفتی كه در دو دهه گذشته تقریباً یك سوم نفت موجود آنها قابل استخراج بود، امروزه حدود نیمی از آن ذخایر قابل استخراج هستند. البته من ذخایر گسترده نفت های موسوم به «نفت غیرمتعارف» مانند قطران در كانادا و نفت سنگین در ونزوئلا را استثنا می كنم.افزایش ذخایر اثبات شده نفت، بیشتر در كشورهای عضو سازمان اوپك صورت گرفته است؛ هرچند ذخایر اثبات شده نفت آمریكا و بیش از همه ذخایر اثبات شده نفت فلات قاره این كشور، در پنج سال گذشته تا حدودی افزایش یافته است. احتمال می رود روند صعودی افزایش ذخایر اثبات شده نفت در جهان، دست كم برای مدتی، ادامه یابد. شركت های نفتی هنوز از حضور گسترده خود در گسترش حوزه های نفتی گزارش می دهند. با وجود این، افزایش بی اعتمادی درباره امنیت درازمدت تولید نفت در جهان، به ویژه در منطقه خاورمیانه، سبب شده است بهای جهانی نفت در جهان، به شدت افزایش یابد.نگرانی های فزاینده در زمینه اطمینان از ادامه عرضه نفت، سبب افزایش شدید تقاضا برای این فرآورده شده است و خریداران نفت می كوشند با خرید هرچه بیشتر نفت، میزان ذخایر احتیاطی خود را بالا ببرند. علاوه بر تلاش مستمر صنعت نفت برای بالابردن ذخیره نفت، بار دیگر شاهد آن هستیم كه تقاضای سرمایه گذاران نفتی نیز، كه بنابر محاسبات خود، آینده طولانی مدت خود را در فعالیت هرچه بیشتر دراین حوزه می بینند، برای سرمایه گذاری در بخش نفت افزایش یافته است. چنین گمانه زنی هایی درباره آینده سرمایه گذاری در بخش نفت با میزان ذخایر شركت های نفتی در تضاد است. در حال حاضر، پایین بودن ظرفیت تولید نفت سبب شده است تولید كنندگان نفت توانایی لازم را برای تامین سریع تقاضای خریداران نفت كه برای خرید و ذخیره كردن نفت می كوشند، نداشته باشند.مشكلات موجود با افزایش چشمگیر میزان مصرف نفت، به ویژه در دو كشور هند و چین، تشدید شده اند. این دو كشور از لحاظ اقتصادی به گونه ای توسعه یافته اند كه مصرف انرژی در آنها به شدت افزایش یافته است. حتی افزایش اخیر تولید نفت اوپك، نتوانسته است تاثیر چندانی بركاهش تقاضا برای نفت داشته باشد. در همین حال، تولید كشورهای غیرعضو اوپك نیز به میزان عمده ای افزایش یافته است، اما سرمایه گذاری در حفر چاه های جدید نفت اندك بوده است. این مسئله سبب رشد تولید نفت در آینده نزدیك خواهد شد.پایین بودن ظرفیت استخراج گوگرد موجود در نفت تولید شده و افزایش میزان تولید نفت سنگین نیز سبب شده است قیمت نفت خام در بازارهای جهانی تحت تاثیر قرار گیرد. در سال های پیاپی تقاضای روبه رشد برای تولیدات نفتی سبك تر كه از لحاظ زیست محیطی مطلوبیت بیشتری دارند، پالایش گران نفتی را برآن داشته است تا نفت های سنگین تر را ارتقا بخشند، زیرا این گونه نفت ها حدود دو سوم تولید نفت جهان را تشكیل می دهند، اما پالایشگران توانسته اند موفقیت های جزیی در این زمینه كسب كنند. این گفته را با توجه به افزایش بی سابقه فاصله میان بهای نفت سبك و نفت سنگین می توان ثابت كرد. برای مثال، فاصله قیمت نفت وست تگزاس اینترمدیت، كه یك نفت سبك و كم گوگرد است، با قیمت نفت دوبی كه نفت سنگین تری است، از حدود ۱۰ دلار در هر بشكه در اواخر ماه اوت به ۱۷ دلار در هر بشكه رسیده است. با آن كه قیمت نفت سبك وست تگزاس اینترمدیت در هفته های اخیر به دلیل افزایش تقاضای نفت سبك در بازارها به شدت بالا رفته است، قیمت نفت های سنگین تر با این شدت بالا نرفته است.این فاصله موقتی و جزیی میان قمیت انواع نفت خام موجود در بازار سبب شده است قیمت بنزین بالاتر از زمانی باشد كه عرضه نفت خام سبك، پاسخ گوی تقاضا برای این ماده است. از آن گذشته قیمت بنزین دیگر نمی تواند از افزایش قیمت نفت خام متاثر نشود. پیش از آغاز موج جدید افزایش قیمت نفت، پایین بودن ظرفیت پالایش نفت خام سبب شده بود قیمت بنزین حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش یابد، اما براثر وجود رقابت میان عرضه كنندگان فرآورده های نفتی این افزایش قیمت متوقف شد و بنابراین، شاهد كاهش قیمت بنزین در ماه های تابستان بودیم، هرچند قیمت نفت خام همچنان بالا بود، اما این وضع دیگر وجود ندارد. در حال حاضر، پالایشگاه ها با حداكثر توان خود نفت تولید می كنند و بنابراین، به احتمال خیلی زیاد قیمت های بنزین و نفت سوختی منازل در آینده منعكس كننده تغییرات در قیمت نفت خام سبك خواهند بود.با افزایش سرمایه گذاری در زمینه افزایش ظرفیت پالایش نفت، می توان مشكل پالایش نفت را در كوتاه مدت حل كرد. آنچه بیشتر نگران كننده است، تردیدهایی است كه درباره امكان افزایش تولید نفت در آینده و احتمال افزایش بهای آن در آینده دورتر وجود دارد.به رغم آن كه قیمت نفت خام، مثلاً نفت خام وست تگزاس اینترمدیت، در سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ از ۱۱ دلار تا ۴۰ دلار در هر بشكه در نوسان بود، ولی پیش بینی هایی كه درباره قیمت نفت خام در آینده دور صورت گرفته، بهای آن را حدود ۲۰ دلار در هر بشكه تعیین كرده است. تحلیل گران نفتی برای تعیین چنین رقمی به عنوان قیمت نفت در آینده دور توجیه دارند. آنها می گویند افزایش موقتی تقاضا برای نفت یا كاهش عرضه نفت سبب خواهد شد تولیدكنندگان این ماده وقت كافی برای جست وجو، اكتشاف، حفاری و استخراج نفت خام در آینده داشته باشند و یا ظرفیت ذخایر نفتی موجود خود را افزایش دهند و از این رهگذر تولید خود را به اندازه كافی بالا ببرند، به این ترتیب، بهای نفت در دراز مدت كاهش می یابد. حتی به نظر نمی رسد شرایط موجود، كه منعكس كننده بیش از یك قرن استخراج در دسترس ترین منابع نفت خام است، اهمیت چندانی برای بهای نفت در آینده دور قائل باشد.درچهار سال گذشته، ثبات درازمدت قیمت ها به شدت ازمیان رفته است. بهای نفت سبك و كم گوگرد تحویلی در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۳۵ دلار در هر بشكه افزایش یافته است، در حالی كه بهای همین نوع نفت تحویلی اواخر اوت گذشته به ۴۹ دلار رسید. به نظر می رسد افزایش نگرانی ژئوپلتیك درباره ناامنی منابع نفتی و سرمایه گذاری نكردن برای بهره برداری از این حوزه ها، مهم ترین عوامل در افزایش قیمت نفت پیش فروش هستند.با این حال، افزایش شدید بهای نفت تحویل فوری كه اخیراً به تقریباً ۵۵ دلار در هر بشكه رسید، به طور عمده ناشی از طوفان مهیب ایوان تلقی می شود، اما این مسئله بهای نفت پیش فروش برای سال ۲۰۱۰ را نسبت به بهای این نوع معامله در ماه اوت تغییر چندانی نداد. این به معنای آن است كه پیش بینی می شود بخشی از افزایش قیمت نفت تحویل فوری با گذشت زمان جبران شود و بهای این نوع نفت، روندی نزولی را در پیش بگیرد.اگر تعادل میان عرضه و تقاضای نفت در آینده همچنان متزلزل باشد، بدون شك شاهد آن خواهیم بود كه كشورهای پیشرفته به تلاش خود برای كاستن از وابستگی اقتصادی به نفت ادامه خواهند داد. احتمالاً مصرف كنندگان بزرگ نفت درجهان در حال توسعه نیز، در مسیر كاهش وابستگی خود به نفت حركت خواهند كرد.اگر بهای نفت پیش فروش در سطوح كنونی باقی بماند و یا باز هم بالاتر برود، بی گمان جهان در میزان و نحوه مصرف نفت خود بازنگری می كند و آن را تغییر می دهد. بسیاری از سرمایه گذاری های زیرساختی كه آمریكا و دیگر كشورهای جهان بخش نفت انجام داده اند، با توجه به بهای نفت در سطحی كمتر از سطوح كنونی آن صورت گرفته است. اگر بهای نفت به سطح پیشین خود بازنگردد، برخی از بخش های نفت براقتصاد ما قدرت رقابت خود را از دست خواهند داد و احتمالاً بساط آنها برچیده خواهد شد. در اواخر دهه ۱۹۷۰ كه بهای نفت با افزایش شدید روبه رو شد، ما شاهد مسئله ای مشابه همین مسئله بودیم. افزایش قیمت نفت در اواخر دهه ۱۹۷۰ سبب شد نفت بری اقتصاد آمریكا به تقریباً نصف كاهش یابد. بخش عمده دور شدن اقتصاد آمریكا نفت تا سال ۱۹۸۵، چند سال پس از افزایش شدید قیمت ها، صورت گرفت. از آن زمان تاكنون، روند كاهش تاثیر نفت براقتصاد ادامه داشته، اما سرعت آن كاهش یافته است.اطمینان نداشتن از وضع قیمت نفت كه اخیراً شاهد آن هستیم، یادآور اولین سال های تحول در بازار نفت است. تا چند دهه، بهای نفت خام را بازیگران عمده بین المللی در بازار نفت، به ویژه سازمان كشورهای تولید كننده نفت (اوپك)، تعیین می كردند، اما این بازیگران همواره عامل تعیین كننده نفت نبودند.در اوایل قرن بیستم، آمریكایی ها، به ویژه جان دی. راكفلر و استاندارد اویل، بهای نفت را تعیین می كردند. راكفلر كه گفته می شد از بی ثباتی بهای نفت خام در سال های اولیه شكل گیری صنعت نفت بیمناك شده بود، تلاش موفقیت آمیزی را برای مهار قیمت ها آغازكرد. بعد از انحلال شركت استاندارد اویل در سال ۱۹۱۱ نیز، قدرت تعیین بهای نفت همچنان در دست آمریكایی ها باقی ماند. ابتدا شركت های نفتی آمریكایی قدرت اصلی در این زمینه محسوب می شدند، سپس «كمیسیون راه آهن تگزاس» این جایگاه را به دست آورد. كمیسیون راه آهن تگزاس با افزایش تولید نفت از رشد سریع قیمت نفت جلوگیری می كرد و با كاهش تولید آن مانع از كاهش شدید قیمت می شد. درواقع، تا اواخر سال ۱۹۵۲ میلادی، تولید نفت آمریكا (كه ۴۴ درصد آن در تگزاس تولید می شد) نیمی از كل تولید نفت جهانی را شامل می شد. با این حال، این نقش تاریخی در سال ۱۹۷۱ به پایان رسید، زیرا بالا رفتن تقاضای نفت سبب شده بود مازاد تولید نفت آمریكا به شدت كاهش یابد.در آن هنگام بود كه تعیین بهای نفت، كه مدت های طولانی در سواحل خلیج تگزاس معین می شد، به دست كشورهای منطقه خلیج فارس افتاد. بسیاری از كشورهای منطقه خلیج فارس برای آن كه بتوانند تاثیر بیشتری بر قیمت های نفت داشته باشند، شركت های نفت خود را ملی اعلام كردند. اما اوج قدرت این كشورها در تعیین قیمت نفت بعد از تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ نمودار شد. در آن زمان بهای نفت خام تحویلی در راس التنوره عربستان به بیش از یازده دلار در هر بشكه رسید. این رقم بسیار بالاتر از قیمت ۸/۱ دلار در هر بشكه بود كه از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۰ تغییری نكرده بود. انقلاب سال ۱۹۷۹ ایران نیز، سبب افزایش هرچه بیشتر قیمت نفت شد.افزایش قیمت نفت در دهه ۱۹۷۰ ناگهان به دوران رشد شگفت انگیز مصرف نفت در آمریكا كه بی درنگ پس از جنگ جهانی دوم آغاز شده بود، پایان بخشید. در فاصله سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۳ مصرف فرآورده های نفتی میانگین رشد سالانه ای برابر با ۵/۴ درصد داشت. میانگین رشد مصرف نفت از رشد تولید ناخالص داخلی بالاتر بود. با این حال، در فاصله سال های ۱۹۷۳ تا ۲۰۰۳ مصرف نفت رشد سالیانه ای برابر با ۵/۰ درصد داشت كه به مراتب كمتر از رشد تولید ناخالص داخلی است.با آن كه نظام سهمیه بندی تولید در اوپك به مدت یك سوم قرن، عامل مهمی در تعیین قیمت های نفت محسوب می شد، ولی از سال ۱۹۷۳ به بعد موضوع قدرت در بازار به اندازه موضوع قدرت بربازار اهمیت یافته است. نشانه هایی كه قیمت های بازار بروز می دهند، سبب شده اند تا مشكلات به ظاهر حل ناشدنی عرضه ناكافی نفت در داخل آمریكا، برطرف شوند. بسیاری افراد از آن بیم داشتند كه فاصله موجود میان عرضه و تقاضا در آمریكا كه بعد از سال ۱۹۷۳ هویدا شد، آن چنان زیاد باشد كه سهمیه بندی نفت تنها راه حل این مشكل محسوب شود.اما اوضاع به این منوال ادامه نداشت. البته بالابردن سطح استاندارد خودروها و كامیون های سبك و بهینه كردن مصرف سوخت در آنها سبب كاهش تقاضای بنزین در آمریكا شد. با این حال، برخی تحلیل گران می گویند حتی بدون استانداردهایی كه دولت آمریكا رعایت آنها را الزامی كرد، نیروهای موجود در بازار كارآیی و بهینه شدن هرچه بیشتر مصرف سوخت را افزایش می دادند. در واقع، واردات خودروهای كوچك و كم مصرف ژاپنی به ایالات متحده آمریكا در دهه ۱۹۷۰ و به موازات افزایش بهای نفت روند صعودی به خود گرفت.از آن گذشته، در آن هنگام پیش بینی می شد كه بهای نفت باز هم بالاتر رود. برای مثال، وزارت انرژی آمریكا پیش بینی می كرد بهای نفت به ۸۰ دلار در هر بشكه برسد. این پیش بینی تقریباً دو برابر قیمت های كنونی نفت است.در اواخر دهه ۱۹۷۰ قیمت نفت به اعداد و ارقامی پیش بینی شده نرسید. این مسئله نشان دهنده قدرت بازار و فناوری هایی است كه آنها در اختیار دارند. امروزه، به رغم افزایش شدید بهای نفت، میانگین بهای هربشكه نفت خام تنها به سه پنجم حداكثر قیمت نفت در فوریه۱۹۸۱ رسیده است.افزون براین، هرچند بهای نفت تاثیر قابل توجهی بر رشد اقتصادی و تورم درآمریكا برجای نهاده است، ولی این تاثیر به اندازه تاثیری نیست كه افزایش قیمت نفت در دهه ۱۹۷۰ بر رشد اقتصادی و تورم آمریكا برجای نهاد. در سال جاری افزایش قیمت نفت وارداتی به آمریكا ۴/۳ تولید ناخالص داخلی این كشور را شامل می شود. اما بحران نفتی دهه ۱۹۷۰ تاثیراتی ب&#

منبع : نمایشگاه بین‌المللی